846, 4 octobre.

Pépin II, à la prière d'Ayraldus, abbé de Manlieu, lui confirme la possession de son abbaye, prend le monastère sous sa protection et lui concède l'immunité, abandonne à l'abbé et aux moines les droits du fisc, reconnaît aux abbés le droit d'avoir un avoué, et aux moines la liberté d'élire des abbés tirés du monastère.

Référence : Léon Levillain et Maurice Prou (éd.), Recueil des actes de Pépin Ier et de Pépin II rois d'Aquitaine (814-848), Paris, 1926, no52.

A. Original perdu.

B. Copie du 31 juillet 1668, par Gratian Capot pour Jean de Doat, Bibliothèque nationale, Collection Doat, vol. 117, fol. 358 v°, « extrait et collationné sur un rouleau de parchemin trouvé au trésor des chartres de Sa Majesté en la Cité de Carcassonne ».

C. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 81, fol. 43, d'après la même source que B.

D. Copie du xviiie s., Bibliothèque nationale, Collection de Languedoc, vol. 74, fol. 194, « tiré du trésor des chartres du Rey, prez la Chambre des Comptes de Montpellier, Titres de la province en général, armoire B, 6e continuation des titres particuliers, n° 3 ».

a. Gallia christiana, t. II, instrumenta, col. 119, n° 52 « ex regio Carcasson. tab. », d'après B.

b. Dom Bouquet, Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 359, n° vi, d'après a.

c. Dom Devic et Dom Vaissète, Histoire générale de Languedoc, édition Privat, t. II, preuves, col. 272, n° 130, d'après B et b.

Indiqué : Bibliothèque nationale, Collection De Camps, vol. 100, fol. 114 v°, d'après les archives de la Chambre des Comptes de Montpellier, Anciennes archives de la Sénéchaussée de Carcassonne, armoire de la Province, B, 6e continuation, n° 3.

Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 223.

Indiqué : Böhmer, Regesta Karolorum, n° 2090.

Indiqué : R. Giard, Catalogue, n° 41.

Ce diplôme nous paraît être un acte authentique dont la teneur a été rédigée en style libre. L'authenticité résulte, semble-t-il, de ce que le protocole initial, le préambule, les formules de la notification, du dispositif et de la corroboration, et la date (qui ne nous est livrée qu'en partie) présentent quelques analogies avec ceux du diplôme du même roi pour l'église de Trèves ; comme aussi, du fait que la teneur, où rien dans la langue employée n'est anormal pour le ixe siècle, ne contient rien que nous ne puissions lire dans d'autres documents authentiques de ce prince ou des autres souverains, ses contemporains.

D donne partout des e simples ; nous gardons partout les ae que donnent aussi arbitrairement BC. Bien que nous ne nous soyons pas servis de b pour l'établissement de notre texte, nous avons relevé les corrections qu'il proposait au texte.


Pipinus, ordinante divinae majestatis gratia, Aquitanorum rex. Si enim petitionibus fidelium nostrorum maximeque Dei sacerdotum ad effectum perduximus, non solum temporaliter eodem ad praesens nostri fastigium sed etiam ad capessendam perennis vitae gloriam liquido credimus profuturum. Idcirco noverit omnium sanctae Dei ecclesiae fidelium nostrorum, videlicet praesentium sive futurorum, magnitudo quia venerabilis sacerdos, Ayraldus nomine, Magnilocensis abbas, fastigia culminis nostri adiens deprecatus est ut, ob nostrae mercedis augmentum ad aeternamque remunerationem atque ut locus melioratus vel reintegratus fieret qui discissus undique a pravis hominibus adversabatur, tale auctoritatis nostrae praeceptum inprevaricabile ei juberemus fieri, per quod abbatiam sub honore sancti Sebastiani martyris constructam, quae dicitur nomine vulgari Magnilocensis, universae vitae suae tempore sub nostra donatione quiete tenere ac possidere valeret, veluti deinceps Dei omnipotentis divinum officium incessanter absque ulla dissensione laudabiliter inibi consummaretur. Hujus itaque petitioni favorabiliter clementia, utpote Dei sacerdoti juste querenti, annuimus placitumque praebuimus assensum, et hos nostrae magnitudinis regales apices fieri decrevimus, per quos rata inviolabilisque jamdicti venerabilis Ayraldi sacerdotis suis temporibus maneat petitio, id est, hanc nostram regiam atque excellentem auctoritatem concedimus et donandam firmamus abbatiam, quae vulgari nomine Magnilocensis dicitur, constructam sub honore sancti Sebastiani martyris, venerabili Ayraldo abbati ex eodem monasterio monacho, sub omni integritate atque sua cum summa plenitudine, ut universo vitae suae tempore pastorali cura eam regat atque monastico ordine inibi degens existat et sine ulla dilatione vel minoratione secure atque quiete eam teneat et possideat. Volumus etiam ipsius pro petitione ut ipsum monasterium sub nostra defensione ac immunitatis tuitione maneat et ut nulli pervicacia neque mansionatici aut freda aut paratas a fidelibus nostris quaerant aut accipiant, sed sub nostra emunitate omnibus suis locis consistat, nullusque homines ipsius monasterii, ex judiciaria potestate, francos scilicet aut servos super terram ipsius commanentes vel legitime ad eum pertinentes, distringere audeat. Sed quicquid fiscus noster exigere poterat, totum ob nostrae mercedis augmentum eidem venerabili abbati atque locis concedimus ; liceatque eidem abbati vel ejus successoribus advocatum habere qui res praedicti monasterii diligenter quaerat atque recipiat. Post obitum vero praefati Ayraldi, concedimus ut praedicti monachi habeant licentiam ex se ipsis eligendi abbates quemcumque utiliorem in eodem loco invenerint qui secundum regulam sancti Benedicti regere audeat atque ordinare. Et hic saepedictus Ayraldus abbas, dum vixerit, secure et quiete ordinet eumdem locum, teneat atque possideat sine ulla contradictione. Haec vero praecellentiae nostrae auctoritas ut semper in Dei nomine obtineat firmitatis vigorem, monogramma nostrum inserere curavimus ac anuli nostri impressione insigniri subter jussimus.

Signum Pipini (Monogramma) praecellentissimi regis.

Datum quarto nonas octobris, indictione decima, anno VIII regnante Pipino inclito rege.