881, 24 août. — « Apud villam Tortariam » (?).

Carloman, à la prière de l'abbé Edifredus, prend sous sa protection, en lui accordant le bénéfice de l'immunité, la basilique que ledit abbé et ses moines ont construite en l'honneur de sainte Cécile dans un lieu désert, défriché par leurs soins et situé dans le « pagus » d'Urgel, dans le val dit « Euns », sur la rivière « Rivocavo ». Il les confirme dans la possession des terres qu'ils auront défrichées et de tout ce qui leur aura été donné, les gratifie en outre d'une église dédiée à saint Julien et à saint Gervais, située « in Montanione », de la moitié d'une autre église dédiée à sainte Eulalie, située « sub Montanione » et de deux terres fiscales. Il leur accorde la liberté des élections abbatiales et exempte leurs serviteurs de toute taxe perçue par l'autorité publique.

Référence : Félix Grat, Jacques de Font-Réaulx, Georges Tessier et Robert-Henri Bautier (éd.), Recueil des Actes de Louis II le Bègue, Louis III et Carloman II, rois de France (877-884), Paris, 1978, no57.

A. Original perdu.

B. Copie très partielle du xviie s., Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 234, fol. 219, « del archiu de la isglesia collegiata de Nostra Signora de Castellbo a laqual es unit lo monastir de sta Cicilia », d'après A ou d'après une copie figurée ancienne en très mauvais état.

C. Copie très mauvaise du xviie s., ibidem, fol. 219, à la suite de la précédente, « del matex arxiu » [de Castellbo], d'après une copie figurée ancienne.

D. Copie très partielle du xviie s., Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 108, fol. 217, d'après B ou d'après la même source que B.

E. Copie très mauvaise du xviie s., ibidem, fol. 217 v°, d'après C ou d'après la même source que C.

a. Hieronymo Pujades, Crònica universal del principado de Cataluña, escrita a principios del siglo XVII, 2e éd., t. V, p. 128, d'après la même source que C.

b. Estevan de Corbera, Cataluña illustrada, p. 405, d'après la même source que a.

c. P. de Marca, Marca hispanica, col. 811, d'après a.

d. Recueil des historiens de la France, t. IX, p. 425, n° X, d'après c.

e. R. d'Abadal, Catalunya carolíngia, primera part, p. 250, d'après B et C.

Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 328.

Indiqué : Grat, Catalogue, n° 46.

On ne peut guère concevoir une tradition manuscrite de plus mauvaise qualité que celle de ce diplôme. Pour permettre au lecteur d'en juger, nous commencerons par donner intégralement le texte de B en reproduisant ses cacographies :

Les lacunes de cette copie ne permettaient pas de l'utiliser comme texte de base. Force était de se rejeter sur la copie C dont le texte est complet, mais exécrable. Il n'y avait pas lieu de tenir compte des copies D et E qui sont les doubles ou peut-être simplement les mises au net de B et de C avec cette différence qu'elles sont amputées de la date. A l'exemple de e, nous avons pris le parti tout à fait exceptionnel de proposer entre crochets les restitutions conjecturales données par les éditions en indiquant dans les notes les leçons aberrantes de C et éventuellement de B. En ce qui concerne les graphies ae, e, e, ti, ci, nous suivons l'orthographe de C.

On rapprochera le préambule de celui du diplôme pour l'abbaye de Beaulieu (n° 62, p. 164).


In nomine Domini Dei aeterni et Salvatoris nostri Jesu Christi. [Karlomannus] gracia Dei rex. [Si] utilitatibus locorum divinis cultibus mancipatorum se[rv]orumque Dei necessitatibus in eisdem degentium opera[m] d[a]mus, regi[um] exer[c]emus numen ac per hoc aeternae beatitudinis solacium tandem [a]dipisci minime [titub]amus. Proinde noverit omnium fidelium sanctae Ecclesiae nostrorumque, tam presentium quam futurorum, industria quod, accedens ad celsitudinis nostrę clementi[am], Edifredus venerabilis abbas innotuit exorando qualiter cum sibi subjectis monachis quendam heremum ad [culturam] attraxit, in qua in honorem beate martiris Ciciliae sub sudore maximo et labore basilicam construxit, in pago videlicet Urgellensi, in valle Eunte super fluvium Rivocavo, [ut], ob cujus petitionem nos ipsum abbatem cum suis monachis in predicto loco consistentibus [s]u[b] nostra defensione [et] basilica[m] ubi jam monasterium construxerat, cum finibus et adjacentiis et cum his que a [Deum] ti[m]entibus ibidem collate sunt [recip]eremus, conced[ente]s etiam [u]t praedict[us] abba, cum monachis et rebus in praedicto monasterio Domino famulantibus sub nostra defensione atque tuitione et immunitate receptis, in nostra consistat potestate. Ob divinum quoque amorem libenter annuimus et monachis ibidem sub sancti Benedicti regula Domino famulantibus vel quicquid extirpaverint vel religiosi homines in eodem loco detulerint vel quo[d] deinceps aut ipsi, divino auxilio fulti, extirpare et excolere potuerint, vel si quid quispiam religiosorum [eis] divin[i] amoris instinctu conferre voluerint, sub nostro suscepimus m[u]ndeburdo et tuitione atque immunitatis defensione. Concedimus etiam praedicto monasterio ecclesiam sancti Juliani et sancti Gervasii que est in Montanione cum illarum adjacenti[is], et medietatem ecclesiae sancte Eulaliae cum suis adjacentiis sub Montanione, ac super ipsum monasterium terram fiscalem, et super ipsam sanctam Eulaliam in ipso cu[l]to terram fiscalem. Praecipientes ergo jubemus ut nullus comes vel judex publicus seu quilibet ex judiciali potestate aliquid de rebus quas presenti tempore habere noscuntur [vel] quod deinceps ad[juvante] Domino venire potuerit, h[ab]ere aut minuere vel quidpiam auferre praesumat, sed liceat predicto abbati et suis quoque pro tempore successoribus necnon monachis Domino ibi servientibus cum omnibus ad se pertinentibus sub nostro mundeburdo ac defen[s]ione absque cujuspiam [in]lic[ita] contradictione aut injuria [v]e[l] [vio]latione con[s]istere. Licentiam quoque illis con[c]edimus quandocunque divina vocatione memoratus abbas vel successores ejus ab hac luce migraverint, ex semetipsis eligendi ab[batem] licenciam [r]e[g]ularem habeant juxta inst[itu]tionem sancti Benedicti. Concedimus etiam, pro remedio anime nostre vel parentum nostrorum, ut nullus judex publicus ab e[orum] famulis [tam] liberis quam colonis aut ipsi[us] loci villis hospitaticum seu [c]espita[tic]um, montaticum, [r]otaticum, silvitaticum aut freda aliqua exigere presumat, sed liceat servis ibi Domino famulantibus pro nostr[a] et totius christiani populi exorare salute. Et ut haec praeceptio nostra in Dei nomine firmi[o]r habeatur, eam su[b]ter firmavimus et anulo nostro sigillari jussimus.

Signum (Monogramma) Karlomanni gloriosissimi regis.

Aldebertus notarius ad vicem Vulfardi recognovit et sub.

Data VIIII kalendarum septembrium anno tertio regnante Karloma[nn]o gloriosissim[o] reg[e], indictione octava. Actum apud villam Tortariam. In D[ei] no[min]e [feliciter. Amen].