881, 29 août. — « Apud Fosianum villam ».

Carloman, à la prière de l'évêque Theotarius, confirme à l'église de Gérone le privilège de la protection royale et de l'immunité, spécialement applicable aux biens qu'il énumère : dans le « pagus » d'Ampurias, Ullà et les « villae » dites « Caccavianum » et « Vellosos » ; — dans le « pagus » de Gérone, la moitié de la « villa » de Mollet, la « villa » de Millàs, le tiers du « pascuarium » et du tonlieu, « Castellum Fractum » et « Parietes Ruffini », la « cella » de San Clemente de Peralta ; — les « villae » données à l'église de Gérone par le roi Louis [le Bègue], La Bisbal (Sancta Maria quam alio nomine vocant Fontanetum) et « Palatium Mororum » avec les « villares » qui en dépendent, c'est-à-dire « Jullio » et Morell, Corsa (alias Corçà), « Felgerolae », la « villa » appelée tantôt Fonteta (Fonsaedictus), tantôt Abella ; les vignes et terres défrichées par le prêtre Castellanus, le « villaris » appelé « Faia », la plantation de l'évêque Gundemarus ; — dans le « pagus » de Besalú, Bascara, Espolla, Crespiá, Mieras et le tiers du « pascuarium » et du tonlieu ; — dans le « pagus » de Peralada, la « villa » d'Aflar (alias El Far d'Empordà).

Référence : Félix Grat, Jacques de Font-Réaulx, Georges Tessier et Robert-Henri Bautier (éd.), Recueil des Actes de Louis II le Bègue, Louis III et Carloman II, rois de France (877-884), Paris, 1978, no58.

A. Original. Parchemin scellé. Hauteur, 670 à 680 mm. ; largeur, 375 mm. Archives du chapitre cathédral de Gérone, armario 3, estante 9, fasciculo 11.

B. Copie du xiiie s. (ou de la fin du xiie), dans le cartulaire de l'église de Gérone, dit Libro de Carlo magno, p. 1, Archives de l'évêché de Gérone.

C. Copie notariée d'août 1699, transcrite sur une page blanche du cartulaire de l'église de Gérone, dit le Liber viridis, fol. 178, Archives du chapitre de Gérone, soi-disant d'après A.

D. Copie du xviie s., probablement exécutée par Francisco Plares, archiviste de l'église de Gérone, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 116, fol. 22, d'après un dossier de procédure du xvie s.

E. Copie partielle du xviie s., ibidem, vol. 238, fol. 90 v°, d'après la même source que D.

F. Copie de l'année 1649, Archives du chapitre de Gérone, calaix 15, n° 232, d'après la même source que D et E.

G. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 11897 (Anecdota, t. XII), fol. 148, d'après a.

a. Baluze, Capitularia regum Francorum, édition de 1677, t. II, col. 1509, d'après B.

b. Recueil des historiens de la France, t. IX, p. 424, n° xii, d'après a.

c. Mansi, Sacrorum conciliorum collectio, t. XVIII, p. 997, d'après a.

d. Villanueva, Viaje literario, t. XIII, p. 229, ap. 5, d'après A.

e. Monsalvatje, Noticias históricas, t. II, op. 40, éd. partielle, d'après d.

f. Ramón d'Abadal, Catalunya carolíngia, t. II, 1re partie, p. 135, d'après A.

Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 327.

Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1856.

Indiqué : Botet y Siso, Cartoral de Carles Many, dans Boletín de la Real Academia de Buenas Letras de Barcelona, t. III, n° 11.

Indiqué : Grat, Catalogue, n° 47.

Dans le précepte publié ci-dessous, Carloman ne mentionne que son père Louis le Bègue. Il ne fait état ni du précepte perdu de Charlemagne, ni de ceux, conservés, de Louis le Pieux (Böhmer-Mühlbacher, Die Regesten, n° 934) et de Charles le Chauve (Recueil, t. Ier, p. 132, n° 47). On peut conjecturer avec vraisemblance que le diplôme de Carloman reproduit les termes de celui de Louis le Bègue, aujourd'hui perdu et mentionné plus haut sous le n° 21. S'il en est ainsi, les deux diplômes sont beaucoup plus tributaires de celui de Louis le Pieux que celui de Charles le Chauve. Les passages imprimés ci-dessous en petit texte sont empruntés au précepte de Louis le Pieux et éventuellement à celui de Charles le Chauve. Quand ce dernier cas se présente, nous le signalons dans les notes critiques.


(Chrismon) In nomine Domini Dei aeterni et Salvatoris nostri Jhesu Christi. Karlomannus gratia Dei rex. Si utilitatibus locorum divinis cultibus mancipatorum servorumque Dei necessitatibus in eisdem degentium [2] operam frequentamus, regiae celsitudinis exercemus morem ac per hoc ad aeternam beatitudinem facilius provenire omnimodis confidimus. Itaque notum sit omnibus sanctae Dei Aecclesiae fidelibus et [3] nostris, praesentibus scilicet et futuris, quia venerabilis vir Theotarius, Gerondae aecclesiae episcopus, nostram adiens celsitudinem, petiit ut memoratam sedem cum villis et hominibus a domno et genitore nostro [4] Lhudovico aliisque devotis hominibus eidem sedi collatis quas nunc possidere dinoscitur, id est in pago Impuritano villam nuncupantem Olianum cum suis terminiis et villam vocantem Caccavianum [5] ac villarem antiquum cum villa nova quam vocant Vellosos et cum castello suoque terminio ; et in pago Geronnense medietatem de villa Molleto et Miliasam villam caeterasque res quas a longo tempore [6] inibi possidere dinoscitur, simul cum tertia parte de pascuario et teloneo de ipso pago aliasque villas quarum vocabula sunt Castellum Fractum et Parietes Ruffini cum tertia parte de pascuario et teloneo [7] de ipso pago, cellam sancti Clementis cum Petra alta cum terminiis suis atque arcas. Concedimus etiam praefato pontifici et suae sedi villas quas pater noster divae recordationis Lhudovicus rex per prae-[8]-ceptum condonavit, villam scilicet sanctae Mariae quam alio nomine vocant Fontanetum et Palatii Mororum cum suos villares, villarem quem dicunt Jullio et villarem Maurellum necnon et villam Quar-[9]-tianum et Felgerolas cum omnibus adjacentiis et terminiis suis, cultis et incultis, necnon et villam quae vocatur Fonsaedictus uno nomine, alterum vero Apiliarem, cum propriis videlicet finibus vel ad-[10]-jacentiis, cultis et incultis, quas etiam res, sicut et supra nominatas, aequa condicione sub defensionis nostrae munimine pariter recipimus. Vineas quoque et terras quas Castellanus presbyter et parentes ejus [11] traxerunt de heremo, libenti animo condonamus sanctae Mariae et sancto Felici atque rectoribus ejus pro remedio animarum patrum nostrorum nostroque facinore, et villarem Faiam cum vineis, terris, silvis [12] et omnibus terminiis suis, et plantadicium Gundemari episcopi cum omnibus terminibus et arcas suas, et villam quae est in pago Bisildunense et vocatur Bascara, cum suis villaribus et suo terminio et arcas, et villarem vocantem [13] Spedulias, et alium villarem quae est infra memoratarum villarum terminos, villas etiam duas quae vocantur Crispianus et Miliarias, cum tertia parte de pascuario et teloneo de ipso pago ; et in pago Petralatense villam [14] quae vocatur Farus cum omni suo terminio, propter infestationes malivolorum hominum sub nostra tuitione et immunitatis defensione constituissemus. Cujus petitioni annuentes propter amorem Dei memoratam sedem cum su-[15]-prascriptis villis praesenti tempore in jure ejus consistentibus sub nostra tuitione constituimus et hanc nostram auctoritatem circum eandem sedem fieri decrevimus, per quam decernimus ut nullus judex publicus vel quisli-[16]-bet ex judiciaria potestate major minor[v]e praedita persona in aecclesias aut loca vel agros seu reliquas possessiones memoratae sedis quas moderno tempore infra ditione imperii nostri legaliter possidet vel quae [17] deinceps in jure ipsius loci divina pietas augere voluerit, ad causas judiciario more audiendas vel discutiendos aut freda exigenda, aut mansionaticos vel paratas faciendas, aut fidejussores tollendos [18] aut homines ipsius aecclesiae contra rationis ordinem distringendos, nec ullas redibitiones vel illicitas occasiones ullo umquam tempore ingredi audeat vel ea quae supra memorata sunt [19] penitus exigere aut undecumque modo legaliter vestituram habet abstrahere praesumat, sed liceat memorato episcopo suisque successoribus res praedictae aecclesiae cum omnibus quae possidet quieto ordine possidere et nostro fideliter [20] parere imperio et pro nobis ac patribus nostris Domini misericordiam jugiter exorare. Et ut haec auctoritas confirmationis nostrae per curricula annorum inviolabilem atque in-[21]-convulsam obtineat firmitatem, manu propria subter firmavimus et anuli nostri impressione adsignari jussimus.

[22] Signum (Monogramma) Karlomanni gloriosissimi regis.

[23] (Chrismon) Norbertus notarius ad vicem Vulfardi recognovit et sub (Signum recognitionis ubi legitur bis nota subscripsit) (Sigillum impressum).

[24] Datum quarto kalendarum septembrium, anno tertio regni Karlomanni gloriosissimi regis, indictione XIIII. Actum apud Fosianum villam. In Dei nomine feliciter. Amen.