881, 29 août. — « Apud villam Costam ».

Carloman, à la prière de Vulfardus, abbé [de Flavigny], donne en toute propriété à son fidèle Renard (Rainardus), en récompense de ses services, et à ses descendants les « villae » d'Aspiran et d'Albinian en Biterrois, ainsi que l'église dédiée à saint Félix, à Coulobres, avec le « villaris » de Paulinian, à côté de Coulobres.

Référence : Félix Grat, Jacques de Font-Réaulx, Georges Tessier et Robert-Henri Bautier (éd.), Recueil des Actes de Louis II le Bègue, Louis III et Carloman II, rois de France (877-884), Paris, 1978, no59.

A. Original perdu.

B. Copie du xviiie s., par Pompeati, certifiée le 4 mai 1771, dans une transcription du cartulaire du chapitre cathédral de Béziers, dit le Livre noir, fol. 231, Archives de l'Hérault, série G, fonds du chapitre de Saint-Nazaire.

C. Copie de l'année 1667 par Gratian Capot, Bibliothèque nationale, Collection Doat, vol. 61, fol. 3, d'après la même source que B.

a. Histoire générale de Languedoc, t. II, preuves, col. 19, n° iv, « ex cartulario ».

b. Recueil des historiens de la France, t. IX, p. 425, n° ix, d'après a.

c. Histoire générale de Languedoc, éd. Privat, t. V, col. 71, n° 4, d'après a.

Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 327.

Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1857.

Indiqué : Catalogue des actes relatifs à l'église de Béziers, dans Histoire générale de Languedoc, éd Privat, t. V, col. 1417, n° ii.

Indiqué : Grat, Catalogue, n° 48.

Le 19 mai 844, Charles le Chauve avait abandonné à titre héréditaire les villae d'Aspiran et d'Albinian à un groupe d'Espagnols qui les tenaient jusque-là par aprisio (Recueil des actes de Charles le Chauve, t. I, p. 108, n° 40). On ignore à la suite de quelles péripéties elles furent réunies au fisc et disponibles entre les mains du roi. Seize ans après la donation de Carloman au fidèle Renard, Aspiran entra dans le patrimoine de l'église de Béziers à la suite d'un échange intervenu le 16 juillet 897 entre le bénéficiaire, cité comme vicomte, et l'évêque Fructuarius (Histoire générale de Languedoc, éd. Privat, t. V, col. 92, n° 17).

En dépit de quelques variantes la tradition manuscrite et imprimée paraît remonter tout entière au Livre noir du chapitre Saint-Nazaire de Béziers. Le texte est donc établi d'après les trois témoins B, C et a. L'orthographe est celle de B.


In nomine Domini Dei aeterni et Salvatoris nostri Jesu Christi. Karlomannus gratia Dei rex. Mos et consuetudo regum praedecessorum nostrorum semper extitit fideles suos maximis honoribus illustrare atque sublimes efficere, quatinus in eos et benignitatem suam ostenderent et animos illorum arctius in suam fidelitatem astringerent. Quocirca noverit cunctorum sancte Dei Ecclesie nostrorumque fidelium, presentium scilicet et futurorum, industria quod, accedens ad mansuetudinis nostre clementiam, Vulfardus venerabilis abbas coram frequencia procerum primatumque nostrorum petiit ut quemdam fidelem nostrum Rainardum pro assidua fidelitate qua in nostro decertat servitio, necnon et pro utilitate et stabilimento regni nostri honorare deberemus, videlicet Aspiranum et Albinianum, villas in Biterrensi pago sitas, necnon et ecclesiam in honore sancti Felicis fundatam, in villa Calobrices sitam, cum ipso campo et omnibus suis adjacentiis, atque Paulinianum villarem juxta Calobrices ab integro cum omni suo terminio et universis adjacentiis ad se pertinentibus in proprietatem illi concederemus. Cujus itaque salubribus adquiescere libuit precatibus et promptissima voluntate prefatas villas et ecclesiam prenominatam cum villare supradicto cum omnibus appendiciis tam propinquis quam longinquis eidem Rainardo in proprietatem concessimus. Has itaque villas et ecclesiam cum villare supra nominato in proprietatem nostra liberalitate jam dicto fideli nostro Rainardo concedimus, cum terris, vineis, pascuis, pratis, silvis, molendinis, aquis aquarumve decursibus, ingressibus et regressibus, quesitis et inquirendis, cultis et incultis, totum et ad integrum, quo de hinc et in omne tempus habeat firmissimam et liberrimam potestatem tenendi et possidendi, dandi et venundandi ac que maluerit largiendi tam ipse quam ejus posteritas sine alicujus prohibitione. Et ut hec auctoritas in Dei nomine firmior habeatur et eternaliter perduret, eam subter firmavimus et anulo nostro sigillari jussimus.

Signum Karlomanni gloriosissimi regis.

Norbertus notarius ad vicem Vulfardi recognovit (Signum recognitionis).

Datum quarto kalendarum septembrium anno tertio regnante Karlomanno gloriosissimo rege, indictione decima quarta. Actum apud villam Costam. In Dei nomine feliciter. Amen.