848, 24 février. — Saint-Martin de Tours.

Charles le Chauve, renouvelant à la prière de l'archevêque de Sens Ganelon (Wenilo) un précepte de Louis le Pieux expédié à la prière de Jérémie (Hieremias), prédécesseur de Ganelon, en vue d'éviter le retour des abus préjudiciables à la vie régulière entraînés par l'affectation aux besoins des évêques des biens des monastères épiscopaux de Saint-Pierre, de Saint-Jean et de Saint-Remi, interdit aux évêques de soustraire, concéder en bénéfice ou retenir à leur usage aucun des éléments du patrimoine de ces établissements, tels qu'ils sont dénombrés dans l'écrit dressé par les soins de Jérémie, revêtu de sa souscription et de celles des évêques assemblés auxquels il l'a présenté, d'exiger d'autres services et redevances que ceux qui figurent dans le dit écrit, maintient cependant les trois monastères sous l'autorité de l'évêque qui choisira et, si la chose est nécessaire, changera les abbés et jouira d'un droit de correction.

Référence : Arthur Giry, Maurice Prou, Georges Tessier et Ferdinand Lot (éd.), Recueil des actes de Charles II le Chauve, roi de France (840-860), Vol. 1, Paris, 1943, no104.

A. Original. Parchemin scellé d'un sceau en partie brisé. Hauteur, 560 mm. à gauche, 580 mm. à droite; largeur, 780 mm. en haut, 760 mm. en bas. Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 390, n° 479.

B. Copie du xviie s., probablement par Dom Michel Germain. Bibliothèque nationale, ibidem, à la suite de l'original, «ex autographo».

C. Copie de l'année 1591, par Fr.-Nic. Belon, dans l'Histoire des monastères de Saint-Pierre le Vif et de Saint-Remi, Bibliothèque d'Auxerre, ms. 185, fol. 49, probablement d'après A.

a. Mabillon, Annales ordinis sancti Benedicti, t. II, p. 748 (année 847), «ex authentico a V. C.D. Boileau communicato».

b. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 487, n° lxvi (année 847), d'après A.

c. Quantin, Cartulaire général de l'Yonne, t. I, p. 53, n° 27 (année 847), d'après a et b.

Fac-similé : de l'original: Lot, Lauer et Tessier, Diplomata Karolinorum, III, pl. xxvii.

Indiqué : Georgisch, Regesta, t. I, col. 109 (année 847).

Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 222 (année 847).

Indiqué : Böhmer, Regesta n° 1600.

Indiqué : Lot et Halphen, Le règne de Charles le Chauve, p. 189, n. 2.

Indiqué : Jusselin, Liste chronologique..., dans Le Moyen Age, t. XXXIX (1929), p. 223.

La rédaction négligée de ce diplôme contraste avec le soin apporté à sa présentation matérielle. Le rédacteur qui s'identifie sans doute avec le scribe a inséré gauchement dans la teneur du diplôme de Louis le Pieux l'exposé de l'intervention de Ganelon. On y remarque deux formules de notification: «...cunctis notum esse volumus. Quocirca notum sit omnibus...» qui font double et triple emploi avec la notification du diplôme de Louis: «Igitur comperiat...». De plus, l'acte de Louis le Pieux est mal transcrit. On peut s'en convaincre en comparant le diplôme de Charles le Chauve avec l'original de celui de son père conservé à la Bibliothèque nationale (ms. lat. 8837, fol. 13). Des mots nécessaires à l'intelligence du texte sont omis (l. 2, presens [vita]), d'autres sont mal transcrits au point de rendre la langue incorrecte ou même inintelligible (l. 2, potens au lieu de potest, tota vitae suae cursum au lieu de toto vitae suae cursu, etc.). Le diplôme de Louis le Pieux (Böhmer-Mühlbacher, Die Regesten, 756 (731), délivré à Aix-la-Chapelle le 18 mai 822 a été publié dans le Recueil des historiens de la France, t. VI, p. 529, n° cvii). Les parties imprimées ci-dessous en petit texte répondent aux emprunts faits à ce diplôme.

L'indiction 10 indiquée dans la date correspond à l'année 847, mais la 8e année du règne de Charles le Chauve ne commence qu'au 20 juin 847.


(Chrismon) In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Karolus gratia Dei rex. Si illius amore cujus munere ceteris mortalibus prelati sumus soli Deo sub sancta religione militantibus, ad laudem honoremque ipsius et ad animarum salutem supernis angelorum coetibus in aeterna beatitudine adscribendarum, terrena commoda [2] subsidii temporalis sine quibus presens transigi non potens comparamus, ut illi tantummodo sine inpedimento, quantum mortalitatis presentis sinit fragilitas, libere deserviant cui se semel mancipasse ad laudem obsequiumque ipsius tota vitae suae cursum nuscuntur, nostri laboris studium et pietatis opus apud eum nullatenus fore sine fructu credimus, sine quo nec velle quisquam bene potest, quanto magis perficere. Igitur comperiat [3] omnium fidelium sanctae Dei Ecclesiae, tam praesentium quam futurorum, sinceritas quia venerabilis Wenilo, sanctae Senonicae ecclesiae archiepiscopus, ostendit nostrae serenitati preceptum a domno et genitore nostro augusto Hludovico et petitione reverendi quondam sui praedecessoris Hieremiae factum de cellis monachorum sui episcopatus, humiliter petens ut ea nostrae auctoritatis etiam quoque scripto innovare [4] dignaremur. Cujus rationabili petitione denegare noluimus, sed pro amore Dei admonitionibus illius libenter nos paruisse cunctis notum esse volumus. Quocirca notum sit omnibus Dei fidelibus et nostris, praesentibus atque futuris, quia praefatus dilectus nobis Wenilo archiepiscopus, prefatam domni et genitoris nostri prae manibus tenens ejusdem modi relationis ac rationis praeceptionem, humili sucgestione clementiae nostrae innotuit [5] eo quod cellae coenobiales episcopii cui auctore Deo praeest, id est cella sancti Petri et cella sancti Johannis et cella sancti Remigii, in quibus monachi sub sanctae regulae disciplina religiosam vitam divine pietati toto laboris adnisu debent exibere, variis casibus diversisque indigentiis quibus humana fulcitur fragilitas ante addicti sub manibus et potestate antecessorum ipsius, urguente omnimoda inopia, longe a suo proposito [6] oberrantes exorbitaverunt, dum videlicet memoratarum substantia cellarum per divisionem olim factam inminuta fuisset, et qui praeerant episcopi, non habentes unde subsidia sumptuum suis usibus necessaria caperent, ex [eis]dem cellis quantum extorquere quibant, dum aliunde sufficientiam habere non possent, dari sibi cogebant, sicque fiebat ut hii qui devota stabilitate mentis et corporis ibidem supernae pietati laudes persolvere suamque vitam [7] commendare, pro nostram quoque conjugis ac liberorum incolumitate et pro regni divina nobis miseratione concessi conservatione proque totius Ecclesiae indulgentia et felici ad aeternam beatitudinem perventione, interpellare debeant, dum a monasterii claustris turpiter quaeritando ea quibus suam tuerentur inopiam longe lateque vagarent, confuso ordine quem servare [debuera]nt, non solum eorum causa quae praemisimus nobis nihil [8] prodesse poterant, verum etiam sibi suisque praelatis non absurde plurimum crederentur obesse. Cujus rei gratia, memorati episcopi precibus admoniti, dignum opus re ipsa fieri duximus ut, dum adhuc in hac mortali corpore substitimus, non solum qui nunc temporis in eisdem locis divinis cultibus mancipati esse noscuntur, sed illis quoque qui futuris temporibus amore supernae sapientie inlustrati eadem ad serviendum Deo expetierint loca, [9] prospiciamus, quatinus ex eisdem temporalium solacia sumptuum suo ordini congruencia habeant, quibus in hac peregrinantione interim sustentari quaeant, donec ad aeterne patriae gaudia, divina misericordia vocati, valeant pervenire. Constituentes itaque hoc nostrae auctoritatis praeceptum juxta memorati episcopi petitionem decrevimus fieri, ut ex rebus, quascumque supra jam nominate cellae nunc temporis [10] usibus monachorum ibidem Deo servientium deputatas habent, nullus episcoporum, quicumque divina vocatione per tempora succerit, praesumat aliquid subtraere vel inminuere quolibet argumento vel occassione, neque in beneficium dare aut suis usibus adplicare, sed ita per omnia conservare studeat, sicuiti memoratus episcopus in libelli seriae singula loca per ordinem adnotando digessit et manu sua subscripsit et in conventu [11] episcoporum eas qui aderant subscribere rogavit propter cavendas omnimodas contentiones quae futuris temporibus poterunt aboriri, sed nec etiam aliud servitium vel majora munera inde sibi pro tempore usurpet praeter ea quae in libello eodem idem ipse episcopus inserere putavit. Ac ne hujus decreti causa in eisdem coenobiis abbates vel monachi constituti contra suum incipiant superbire episcopum, praecavimus omnem occasionem [12] amputandam neque locum diabolo dandum, salva scilicet in omnibus auctoritate et potestate episcopi in cunctis ecclesiasticae regulae disciplinis, videlicet ut easdem cellas sub proprio semper regimine gubernans secundum institutionem sanctae regulae abbates constituat et, si necesse fuerit, mutet, prava quaeque corrigat, superflua resecet, virtutes nutriat, eradicet vicia, atque, bonus agricola evellens [13] frutices, patrum sequens instituta, discernat qualem cuique terrae sementem mandare debeat. Hanc autem nostrae constitutionis auctoritatem ideo factam ne religionis ordo in suprascriptis locis nostris futurisque temporibus confundatur, sed per omnia in Dei servitio, ad cujus laudem et obsequium conditi sumus inviolabiliter in perpetuum conservetur, ut pleniorem in Dei nomine cunctis temporibus [14] obtineat firmitatem, manu propria subter firmavimus et anuli nostri inpraessione signari jussimus.

[15] Signum (Monogramma) Karoli gloriosissimi regis.

[16] (Chrismon) Gislebertus notarius ad vicem Hludowici recognovit et s. (Signum recognitionis cum notis inclusis: Subscripsit indignus subdiaconus). (Fragmentum sigilli).

[17] Data VII kal. mar., anno VIII regnante Karolo gloriosissimo rege, indictione X. Actum in monasterio sancti Martini. In Dei nomine feliciter. Amen. (Nota) Amen.


Localisation de l'acte

Make this Notebook Trusted to load map: File -> Trust Notebook