850, 24 mai. — Verberie.
Charles le Chauve, à la prière d'Hermand (Herimannus), évêque de Nevers, confirme l'assignation faite par celui-ci de «villae» et de biens appartenant soit à l'église de Nevers, soit à lui même, au profit tant des chanoines que des moines et religieuses dont les établissements dépendent du siège épiscopal, telle qu'elle est consignée dans un acte qu'Hermand a fait sanctionner par les membres du synode tenu à Paris le 5 novembre 849.
A. Original perdu.
B. Copie du xviiie s., par Fontanieu, dans sa transcription du Liber cartarum Nivernensis ecclesie sancti Cyrici, aujourd'hui perdu, Bibliothèque nationale, ms. fr. nouv. acq. 7819 (anc. Fontanieu 521), p. 323, sous le titre: «Corroboratio Karoli de rebus ab Herimagno episcopo datis», d'après la carta XXXVIII du Liber cartarum.
C. Copie de l'année 1710, par Baluze, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 74, fol. 347, «ex chartulario ecclesiae Nivernensis, fol. 29 v°».
D. Copie du xviie ou du xviiie s., Bibliothèque de Lyon, ms. 197, fol. 127, sous le même titre et d'après la même source que B.
a. P. de La Lande, Conciliorum antiquorum Galliae a Jac. Sirmondo editorum supplementa, p. 152, «ex archivis ecclesie Nivernensis».
b. Labbe et Cossart, Sacrosancta concilia..., t. VIII, col. 1930, d'après a.
c. Mabillon, De re diplomatica, p. 530, n° LXXXVIII, «ex chartario Nivernensi».
d. Hardouin, Acta conciliorum..., t. V, col. 23, d'après b.
e. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 509, n° xciv, d'après c.
f. Mansi, Sacrorum conciliorum... amplissima collectio, t. XIV, d'après b.
g. Gallia christiana, t. XII, instrumenta, col. 302, n° 5, «ex chartario Nivernensi».
h. R. de Lespinasse, Cartulaire de Saint-Cyr de Nevers, p. 77, n° 38, d'après B, C et D.
Indiqué : Georgisch, Regesta, t. I, col. 112.
Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 230.
Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1618.
Indiqué : Lot et Halphen, Le règne de Charles le Chauve, p. 218, n. 5.
L'acte épiscopal intitulé au nom d'Hermand et présenté aux membres du concile tenu à Paris en novembre 849 était transcrit dans le Liber cartarum et a été publié par Lespinasse, ouvr. cité, p. 7, n° 3. Mais il n'est pas daté et ne comporte aucune indication topographique. Le concile de Paris est mentionné par le Chronicon Fontanellense, à l'année 849: «Episcopi in Parisio synodum generalem tenuerunt» (Mon. Germ. hist., Scriptores, t. II, p. 302). Sur la distinction à établir entre ce concile de Paris et une autre assemblée dans laquelle fut élaborée une lettre synodale à l'adresse de Nominoé, rédigée par Loup de Ferrières (éd. Levillain, t. II, p. 56, n° 81), voir Lot et Halphen, ouvr. cité, p. 220, n. 3, et les renvois aux travaux de René Merlet, Mgr Duchesne et Léon Levillain.
Texte établi d'après BCDacf.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Karolus gratia Dei rex. Si sacerdotum Dei petitionibus, maxime in ecclesiasticis utilitatibus, benignum assensum prebemus, regiam consuetudinem exercemus ac per hoc facilius nos eternam beatitudinem adepturos procul dubio confidimus. Itaque notum sit omnibus sancte Dei Ecclesie fidelibus et nostris, presentibus atque futuris, quia venerabilis vir Herimannus, Nevernensis ecclesie episcopus, culminis nostri adiens sublimitatem, innotuit qualiter ministerii sui opus exercens pastorali officio providerit utilitatibus ecclesie sibi commisse et quomodo de facultatibus ejusdem ecclesie deputaverit quasdam villas usibus et stipendiis Deo servientium canonicorum suorum, tam infra civitatem consistentium quam etiam in aliis monasteriis sue sedi appendentibus sive subjectis degentium, quatenus sine mordacis inopie sollicitudine secundum canonicam et regularem institutionem interius et exterius victu tegumentoque contenti Deo valeant militare. Unde etiam testamenti scriptum faciens propriaque manu roborans, sanctorum patrum, episcoporum scilicet regni nostri, pro utilitate sancte Dei Ecclesie octingentesimo quadragesimo nono anno Incarnationis Domini nostri Jesu Christi et regni nostri nono in die nonarum novembris Parisius convenientium auctoritate studuit confirmari. Itaque humiliter petiit ut eandem inprevaricabilem auctoritatem precellentie nostre precepto regaliter corroboraremus, videlicet ut devotionis et sacre voluntatis participes de excessibus nostris divine pietatis munere facilius indulgentiam consequi mereamur. Ejus, inquam, petitionem clementer audisse et libentissime exaudisse cunctis notum esse volumus. Quare altitudinis nostre scriptum hoc fieri jussimus, per quod constituimus et firmamus ut, sicut in memorato a sanctis patribus presulibus regni nostri confirmato privilegio continetur, quicquid superius nominatus venerandus episcopus Herimannus ex facultatibus et villis episcopatus sui tam clericis sedis sue quam et aliis per cellas eidem ecclesie sue subjectas canonicis et monachis et sancti-monialibus deputaverit, et quicquid preterea ex rebus sue proprietatis ad augmentum stipendiorum ipsorum addidit, secundum ejus rationabilem constitutionem, nostris et futuris diebus maneat firmum et inconvulsum, nullique liceat presentibus aut futuris temporibus secus eandem laudabilem institutionem exinde aliquid invertere aut immutare, quatenus tantorum sanctorum virorum consensio ex futurorum fidelium assensu in omnibus seculis semper confirmata laudetur. Ut autem hec magnitudinis nostre confirmatio in Christi nomine meliorem obtineat vigorem, de anulo nostro subter eam jussimus sigillari.
Signum Karoli (Monogramma) gloriosissimi regis.
Aeneas notarius ad vicem Ludovici recognovit.
Dat. VIIII kal. jun., indictione XIII, in anno X regni Karoli gloriosissimi regis. Actum in Vermeria palatio regio. In Dei nomine feliciter. Amen.