851, 29 décembre. — Saint-Denis.
Charles le Chauve, cédant aux exhortations de l'évêque [de Limoges], Stodilus, et à la prière des moines du monastère de Saint-Pierre de Solignac, suivant l'exemple de Louis le Pieux et des prédécesseurs de celui-ci, confie le monastère à Silvius pour qu'il le gouverne selon la règle de saint Benoît, le prend sous la protection royale pour que l'observance régulière y soit assurée à perpétuité et garantit aux moines, après la mort de l'abbé Silvius, la liberté des élections abbatiales.
A. Original. Parchemin autrefois scellé. Hauteur, 530 mm. à gauche, 550 mm. à droite; largeur, 535 mm. au niveau de la première ligne, 490 mm. au niveau de la date. Archives de la Haute-Vienne, n° provisoire H 4723.
Fac-similé : de l'original: Lot, Lauer et Tessier, Diplomata Karolinorum, III, pl. xxxiv.
Indiqué : Jusselin, Liste chronologique..., dans Le Moyen âge, t. XXXIX, (1929), p. 224, avec fac-similé des notes.
L'authenticité diplomatique de A semble au-dessus de tout soupçon. L'insertion dans A1 d'une clause restrictive des droits du souverain invite à un examen plus approfondi de l'original. Il y a des analogies certaines entre l'écriture de A1 et celle de A, et malgré les différences relevées dans la note 1 de la page 373, il est difficile de ne pas admettre une identité de main. Mais alors que la souscription de chancellerie est autographe en A, elle semble bien ne pas l'être en A1. On notera de plus l'oubli de l'h dans le mot Bartolomeus et surtout la situation anormale de la ruche près du bord droit du parchemin, ce qui rendait le scellement très difficile. Cependant, si les deux expéditions ont été écrites par le même scribe et si ce scribe appartenait à la chancellerie, on peut difficilement contester l'originalité de A1, à moins d'y voir un faux de chancellerie. Des analogies d'écriture entre A et A1 d'une part et les nos 143 et 148 d'autre part interdisent une condamnation catégorique. Quant à la clause suspecte, elle développe et précise une clause déjà contenue dans un diplôme de Pépin II du 26 février 848 «dont l'original est d'une incontestable authenticité» (Levillain, Recueil des actes de Pépin Ier et de Pépin II, p. 242, n° lix): «Optulit etiam [Silvius] praecepta multorum regum... in quibus continebatur insertum qualiter... nullus regum praedictum locum adisset ad placitum tenendum et mansionaticos exigendos nisi tantum causa orationis...» Elle ne saurait donc à elle seule porter témoignage contre la sincérité de A1.
I (A)
(Chrismon). In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Karolus gratia Dei rex. Si enim servorum Dei utilitatibus providemus et in quibuscumque necesse habuerint [secundum ecclesiasticam] auctoritatem [2] auxilii manum porrigimus, regiae celsitudinis opera frequentamus ac per hoc facilius nos aeternae beatitudinis gloriam adepturos omnino confidimus. Itaque notum sit omnibus sanctae Dei Ecclesiae fidelibus et nostris, [3] presentibus atque futuris, quia, divina inspiratione regni a Deo nobis commissi curam cum fidelibus nostris exercentes, inter cetera incidimus in causam monasterii sub honore Petri apostolorum principis [4] quod dicitur Sollempniacus fundati et ex multis retroactis temporibus [ordine] monastico exculti. Unde et ratum fore judicantes, statuimus illud, auctoritatem domni et genitoris nostri augusti Hludowici et predecessorum ejus [5] regum Francorum imitantes, ejusdem ordinis cultu perpetua religione haberi. Quapropter ad admonitionem venerandi pontificis Stodili, cujus dioceseos idem locus esse cognoscitur, adque ad petitionem [6] servorum Dei in eodem loco laudabiliter ei servientium, idem ipsum monasterium religioso viro Silvio secundum institutionem gloriosissimi patris Benedicti gubernandum atque ordinandum abbatis officio commisimus [7] et commendavimus. Unde etiam auctoritatis nostre preceptum fieri illique [dari] jussimus, per quod idem sepe dictum monasterium cum omnibus sibi juste legaliterque rebus pertinentibus sub nostre tuitionis mundeburdo et defensionis [8] munimine suscepisse ac retinere cunctis notum esse volumus, videl[icet ut nostris et fut]uris temporibus, veluti presignatum est, secundum regulam sancti Benedicti, abbatis proprii rationabili dispositione monastico ordine habeatur et excolatur [9] nullique liceat aliquando alterius regiminis agendum illud aliquo [modo committere, sed perennis tempori]bus premissa [religione regularis or]dinis sub gubernatione abbatis disponatur atque ordinetur. Quandocumque vero superna [10] vocatione ejusdem sacri loci abbas migraverit, monachi ex eodem loco secundum canonicam et regularem inprevaricabilem auctoritatem, Domino dispensante, licentiam habeant juxta nostrum assensum et successorum nostrorum ex [sese] eligendi abbatem, [11] nullusque conetur cujuslibet compendii aut necessitatis gratia hanc nostram constitutionem movere aut in [aliud pre]terquam firmamus jus invertere aut retorquere, sed, Christo propitio, ejusdem plerumque dicti loci monachi et abbatem [12] habentes et monasticum ordinem excolentes sine cujuspiam inpedimento divinam misericordiam pro nobis et omnis populi christiani salute continuis precibus per omnia tempora implorent. Et ut haec sublimitatis nostre auctoritas meliorem semper in Dei nomine [13] obtineat vigorem, manu nostra eam subter firmavimus et de anulo nostro si[gillari jussi]mus.
[14] Signum (Monogramma) Karoli gloriosissimi regis.
[15] (Chrismon) Bartholomeus notarius ad vicem Hludowici recognovi et s. (Signum recognitionis cum notis inclusis: Rex fieri jussit). (Locus sigilli).
[16] Data IIII kal. januarias, indicione XV, anno [XII regnante] K[arolo] glorioso rege. Actum in monasterio sancti D[ionis]ii. In Dei nomine feliciter. Amen.