852 (?), 7 mai. — Quierzy.
Charles le Chauve, à la demande de Ganelon, archevêque de Sens, confirme un privilège de celui-ci, souscrit en un synode tenu à Sens, qui décrétait le transfert du monastère de Saint-Rémy, sis près des murs de Sens dans une situation défavorable, en un lieu appelé Vareilles, donné aux moines par Hrotlaus, veuve du comte Menier (Megenarius), limitait les services dus à l'archevêque de Sens, reconnaissait aux moines la liberté des élections abbatiales, affectait à leurs besoins Vareilles, Cheny, Looze, «Fontanicula», Collemiers, «Jaunciacus», «Nucariolus», Villeneuve [-la-Guyard], «Metsonus», Bracy, «Visiacus», Les Sièges, Villemanoche, au total cent quatre-vingt-dix manses, et autorisait la translation de corps saints dans le nouveau monastère.
A. Original. Parchemin autrefois scellé. Hauteur, 500 mm. à gauche, 540 mm. à droite; largeur, 677 mm. en haut, 690 mm. en bas. Archives de l'Yonne (en dépôt à la Bibliothèque de Sens), H 61, n° 3.
B. Copie de la fin du xvie s., Archives de l'Yonne, H 263, d'après A.
C. Copie du xvie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 12779 (anc. Saint-Germain lat. 579), fol. 370.
D. Copie du xviiie s., Archives de l'Yonne, dépôt de la bibliothèque de Sens, H 61, n° 4, d'après A.
E. Copie du xviie s., par André Du Chesne, Bibliothèque nationale, Collection Du Chesne, vol. 49, fol. 405, d'après A.
F. Copie de l'an 1650, par Dom Cotron, Epitaphium cœnobii S. Remigii Senonensis, Bibliothèque nationale, ms. lat. 13878, p. 97.
G. Copie de la fin du xvie s., dans F.-N. Belin, Histoire des monastères de Saint-Pierre-le-Vif et de Saint-Rémy, Bibliothèque d'Auxerre, ms. 185, fol. 41.
H. Copie du xviiie s., Archives de l'Yonne, H 263, d'après F.
a. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 523, n° cxii (année 853), «ex schedis mss. S. Germani a Pratis.»
b. Gallia Christiana, t. XII, instrumenta, col. 10, «ex chartis domesticis.»
c. Quantin, Cartulaire général de l'Yonne, t. I, p. 64, n° xxxiii (année 853), d'après Bab.
d. M. Prou, Le transfert de l'abbaye de Saint-Rémy de Sens à Vareilles, dans le Bulletin de la Société archéologique de Sens, t. XXVIII (1913), p. 311, n° iv (tirage à part, p. 58), d'après ABCDF.
Fac-similé : de l'original: Lot, Lauer et Tessier, Diplomata Karolinorum, III, pl. xxxviii.
Indiqué : Bréquigny, Table chronologique t. I, p. 236 (année 853).
Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1637 (année 853).
Indiqué : A. Werminghoff, Vier Urkunden fur die Abtei St-Remi zu Sens, dans le Neues Archiv, t. XXVII (1901), p. 223.
Indiqué : Jusselin, Liste chronologique..., dans Le Moyen Age, t. XXXIX (1929), p. 225 (année 853), avec fac-similé des notes.
La date de ce diplôme est incertaine par suite de la mutilation de l'original. On n'y lit plus ni le quantième, ni l'indiction; et quant à l'année du règne, il n'en reste plus que le premier chiffre: X. La copie B donne seulement X pour l'année du règne, la copie E, le chiffre V, suivi d'un blanc, et les copies CDF, XII; quant à l'indiction, toutes les copies donnent prima. Le 7 mai de la 10e année du règne répond au 7 mai 850, mais l'indiction de 850 est la 13e; le 7 mai de la 12e année du règne répond au 7 mai 852, mais l'indiction de 852 est la 15e. L'indiction première répond à l'année 853. C'est la date choisie par les anciens éditeurs. La tradition manuscrite représentée par CDF nous a fait insérer ce diplôme à l'année 852. Mais l'année 853 n'est pas exclue, d'autant moins qu'en mai 853, Charles se trouvait précisément à Quierzy où il ratifiait une décision conciliaire (n° 154).
L'objet de ce diplôme est la confirmation d'un privilège de l'archevêque Ganelon, souscrit en un synode tenu à Sens, confirmant et amplifiant un autre privilège de l'archevêque Aldricus, souscrit en un synode tenu à Worms. L'original du privilège de Ganelon est conservé à la Bibliothèque nationale, ms. lat. 9120, n° 1. Il a été étudié et publié en dernier lieu par A. Werminghoff, dans le mémoire cité sous la rubrique Indiqué et dans les Beiträge und Untersuchungen zu den fränkischen Synodalakten (Neues Archiv, t. XXVIII (1902, p. 39-48)), et par M. Prou, dans le mémoire cité plus haut sous la lettre d.
Dans le texte du diplôme de Charles le Chauve, publié ci-dessous, les passages imprimés en petit texte ont été empruntés à un diplôme de Louis le Pieux du 16 novembre 835, confirmant le privilège d'Aldricus (Böhmer-Mühlbacher, Die Regesten, n° 949 [918]; publié dans le Recueil des historiens de la France, t. VI, p. 605, n° ccvi, et en dernier lieu, d'après l'original, conservé aux archives départementales de l'Yonne, dépôt de la Bibliothèque de Sens, H 61, n° 1, par M. Prou, dans le mémoire cité plus haut sous la lettre d, tirage à part, p. 51, n° II).
Les mots entre crochets, disparus en A, ont été restitués à l'aide des copies et du diplôme de Louis le Pieux.
(Chrismon) In nomine sanctae et individuae Trinitatis, Karolus gratia Dei rex. Si enim quod ad servorum Dei quietem pertinet devotissima sollicitudine et imperali providentia procuramus, ad aemolumentum animae nostrae vel ad aeternam beatitudinem capessendam hoc procul dubio pertinere non dubitamus. Idcirco notum fieri volumus omnibus sanctae Dei Aecclesie fidelibus nostrisque, praesentibus et futuris, quia Wanilo, venerabilis Saenonicae urbis archiepiscopus, nostrae suggessit mansuetudini de quodam monasterio [2] [me]morat[i epis]copii sui, quod juxta muros ejusdem civitatis in honore beati Remigii confessoris Christi positum fuerat, eo quod propter impedimenta quedam, quae ex propinquitate adque assiduitate praefatȩ urbis monachi illic Deo famulantes perpeti videbantur, ipse in alterum locum, cujus vocabulum est Valliculas, octavo scilicet ab eadem urbe miliario, eum fecerit transmutari, quem etiam locum Hrotlaum, quondam Megenarii comitis uxorem, supradicto sancti Remigii monasterio, ob suam virique sui requiem atque remedium, [3] donationis titulo delegavisse testatus e[s]t, sed ne quamlibet contrarietatem aut inquietudinem a praesulibus pe[r] tempora labentia in eadem sede sibi succedentibus monachi, quos a mem[orato lo]co transmigrare fecerat, quolibet tempore perpeti cogerentur, privilegium [eis e]cclesiastica auctoritate in urbe Sennensi una cum venerabilibus coepiscopis fidelibus nostris divers[ar]um aecclesiarum constitutus se fecisse professus est, sicut etiam eo [pe]rspecto atque relecto manifestissime claruit, in q[uo] [4] f[i]rmissime consensu omnium sancxerat ut nullu pontificum sibi [s]uccedentium quippiam de rebus, quas in prior[i lo]co degentes possederant, imminuere aut majora illis servicia quam sub eo pertulerant inferre praesumeret, sed liceret illis res ad memoratum mo[naste]rium religiosissima devotione fidelium delegatas quieto ordine possidere, nihilque eis honeris amplius imponere quam in memorato privilegio cum eis[de]m venerabilibus episcopis confirmato constitum [5] [esse constabat], verum, licet [e]ccl[esiastica atque] pontificalis constitutio sua immoque divina auctoritate [fir]ma esse praevideat, tamen non indecens atque incongruum judica[vi]t si nostra etiam regali auctoritate sua constitutio firma esse perpetuo sa[n]ciretur, pariterque eis concessimus licenciam omni tempore ex sese [e]l[ige]ndi abbatem, sicut in memorato privilegio plenius continetur. Res vero et villas, videlicet Valliculas, [6] ub[i ipsum monas]terium habetur fundatum, cum omnibus appendiciis et adjecenciis vel integritatibu[s], unde memorati cenobii fratres kartarum strumenta ab inlustri femina superius memorata Rothlau prae manibus habere videntur, et villam Cainiacum cum suis appendiciis et villam Lausam cum suis integritatibus, villam Fontaniculam c[um] suis territoriis et Colu[mba]rium cum suis adjecenciis [7] et Jaunciacum cum suis integri[tatibus] atq[ue Nucario]lum et Villam Novam necnon et Metsonum seu Braciacum hac Visiacum sive Statiacum et Villam Maniscam cum omnibus integritatibus supradictarum villarum rerumque, sicu[t a prae]dicto episcopo venerabili eis ordinabiliter concessum est, omni tempore in stipendiis et usibus memorati cenobii fra[trum perpetuo praesenti hac] nostra auctoritate denuo [8] pleniter d[el]egamus, quȩ sunt in summa per diversa superius dicta loc[a m]ansa centum nonagin[ta]. Simul etiam sicut in sepae dicto privilegio continetur, lic[eat]... eis, per exortation[em] et ordinationem sui venerabilis [archiepiscopi Wanilonis], veneranda corpora que infra diocesim suam in locis ubi non satis re[vere]nter excoluntur, ad jam dictum monasterium deferendi, videlicet ut [maj]oris digni[tat]is atque religionis [9] offitio inibi cotidie celebrentur. Proinde hos nostrae auctoritatis imperiales apices erga saepe dictum monasterium f[i]eri decrevimus, per quos decernentes praecipimus atque sanccimus ut, sicut a memorato venerabili Wanilon[e archiepiscopo, consenti]entibus reverendis dignissimo honore coepiscopis suis, constitutum ac privilegio eorundem aliorumque conplurium sacerdotum Christi atque abbatum manibus rob[or]ato confirmatum est, ita deinceps [10] per hanc nostram auctoritatem fixum atq[ue] inconvulsum inviolabiliter permaneat, nec quispiam episcoporum in memorata urbe per tempora labentia, Christo propitio, succeden[ti]um quicquam de eis minuere, immutare aut quippiam servicii [am]plius quam in saepe dicto privilegio insertum est augere praesumat, sed liceat monachis per tempora inibi Domino militantibus sub condicionibus in jam dicto privilegio taxatis [11] quiete regulariterque vivere et pro [nobi]s, conjuge proleque nostra ac stabilitate regni a Deo nobis com[missi] atque conservandi jugiter Domini misericordiam propens[ius] exorare. Et ut haec nostrae confirmationis auctoritas tam nostris quam et successorum nostrorum temporibus inviolabilem et inconvulsam obtineat firmitatem, manu nostra propria subter [12] firmavimus ac de anulo nostro [si]gillari jussimus.
[13] Signum Karoli (Monogramma) gloriosissimi regis.
[14] (Chrismon) Gislebertus notarius ad vicem Hludowici recognovit et s. (Signum recognitionis in quo notae: Subscripsit indignus diaconus. We-ni-lo archiepiscopus impetravit.) (Locus sigilli).
[15] [Data non. maii] anno X [II, indictione I, regnante] Karolo gloriosissimo rege. Actum in villa palatioque regio Carisiaco. In Dei nomine feliciter. AMEN. (Nota) Amen.