855, 25 août. — Bonneuil.
Charles le Chauve, confirmant à la prière de Renaud (Rainaldus), abbé de Saint-Calais, le diplôme synodal délivré par les évêques du royaume en faveur du monastère, garantit l'intégrité du patrimoine de celui-ci, son indépendance à l'égard des évêques du Mans, dont il ne sera jamais la propriété, et à l'égard des laïques ainsi que la libre élection par les moines du successeur de Renaud.
A. Original perdu.
B. Copie du xviie s., par Jacques Sirmond, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 141, fol. 191v°, sous le titre: «Praeceptum Karoli protectoris nostri super privilegium episcoporum», sans indication de source, probablement d'après le Petit cartulaire de Saint-Calais, perdu.
C. Copie de l'année 1709, dans une transcription du Grand cartulaire de Saint-Calais, ms. ayant appartenu à la famille Mégret-Ducoudray, à Saint-Calais, p. 27, sous le même titre que B, d'après le Grand cartulaire également perdu.
D. Copie du xviie s., par Baluze, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 9, fol. 90v°, d'après B.
a. Mabillon, Annales ordinis sancti Benedicti, t. III, p. 669, «ex chartario Aninsulensi».
b. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 527, n° cxvii (année 853), d'après a.
c. J. Havet, Les chartes de Saint-Calais, appendice, n° 20, dans la Bibliothèque de l'École des chartes, t. XLVIII (1887), p. 242, et dans Œuvres, t. I, p. 185, d'après C et a.
d. L. Froger, Cartulaire de l'abbaye de Saint-Calais, p. 34, n° 20, d'après C.
Indiqué : Georgisch, Regesta, t. I, col. 117.
Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 242.
Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1659.
Julien Havet a assigné à ce diplôme la date du 24 août (VIIII kl. septemb.) sur la foi du manuscrit C. Mais l'accord de Sirmond (B) et de Mabillon (a) nous fait préférer celle du 25 (VIII kl.). Le choix de l'année 855 est commandé d'autre part non seulement par l'année du règne, mais par la mention chronologique qui se trouve au début du privilège souscrit par les évêques réunis en concile à Bonneuil et confirmé par Charles «anno incarnationis Dominicae DCCCLV» (J. Havet, mém. cité, appendice, n° 17). Cette date ne concorde pas avec le chiffre de l'indiction. C'est le chiffre 3 qui convient à l'année 855 et les deux diplômes, synodal et royal, sont datés de la première indiction. La copie de Sirmond (B) porte, il est vrai, indictione IV, mais elle est le seul témoin de cette tradition. Ce chiffre est d'ailleurs aussi erroné que le précédent. — On remarquera que le diplôme royal ne reproduit pas les termes du privilège épiscopal. — Sur les cartulaires de Saint-Calais, voir la note placée en tête du diplôme n° 127.
In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Karolus gratia Dei rex. Si sacra venerabilium patrum instituta sacerdotum Christi regiis praecellentiae nostrae edictis confirmamus, profuturum nobis id ipsum et ad praesentem vitam cum felicitate transigendam et ad aeternam beatitudinem facilius obtinendam procul dubio confidimus. Itaque notum sit omnibus sanctae Dei Ecclesiae fidelibus et nostris, praesentibus atque futuris, quia venerabilis vir Rainaldus, monasterii sancti Carilefi abbas, ad nostrae reverentiae accedens sublimitatem, obtulit mansuetudinis nostrae obtutibus relegendum privilegium a sanctis patribus regni nostri coepiscopis una cum nostro assensu canonica auctoritate factum eorumdemque conservanda subscriptione roboratum de praefato sibi commisso juxta beati Benedicti traditionem gubernando monasterio, quo siquidem evidenti significatione manifestatur atque confirmatur res eidem monasterio pertinentes, ubi memoratus sanctus Carilefus honorabiliter sepultus in nomine Domini veneratur, per praeceptiones regum perque instrumenta ac testamenta cartarum delegatas honestatibus et cultibus ejusdem sacri loci perpetuo sine cujuspiam subtractione aut diminutione pleniter debere haberi et in usibus atque stipendiis monachorum inibi Deo servientium sub administratione regularis abbatis aeterna lege debere quoque teneri, ita ut ejusdem loci antefatus abba et successores ejus pontifici propriae civitatis aliquando dominio aut potestati non subjaceant, nisi sicut alia omnibus propriisque pontificibus secundum canonicam auctoritatem ad providendum pastorali cura commissa subjecta monasteria, absoluta scilicet dominationis eorum omni servitio, propter quod exhibendum illis est non fictae caritatis obsequia. Igitur, interveniente supra signati privilegii auctorum audienda intercessione, memoratus abbas Rainoldus memoratum saepe privilegium altitudinis nostrae scripto suppliciter petiit confirmari. Nos autem pro Dei amore summissam ejus efflagitationem clementer audientes, serenitatis nostrae praeceptum hoc fieri jussimus, per quod conservandum plerumque dictum privilegium confirmantes statuimus monasticae religionis praedictum monasterium sine aliqua imminutione familiae rerumque aliarum sibi pertinentium cultui secundum sancti Benedicti documentum aeternaliter haberi ita ut, praeter quod supra signatum est, nunquam dominio civitatis Cinomannicae praesulum subjaceat, neque laicalis potestatis usurpationi aliquando subdatur, sed semper, Deo adminiculante, regularis abbatis administratione agatur ac disponatur; decedente vero praescripto Rainaldo reverendo abbate, licentiam habeant ejusdem loci religiosi monachi secundum regularem institutionem ex sese eligendi abbatem, conservata in omnibus et ab omnibus frequenter dicti a sanctis patribus regni nostri pontificibus edicti privilegii impraevaricanda decreti sanctione, videlicet ut, praesentibus et futuris temporibus, in eodem venerando loco consistentibus monachis liberius pro nostra genitorisque nostri Hludowici augusti salute ac regni a Deo nobis commissi stabilitate divinam misericordiam assiduis precibus implorare delectet. Ut autem hoc benignitatis nostrae confirmationis praeceptum meliorem semper obtineat vigorem, manu nostra eam subter firmavimus et de anulo nostro sigillari jussimus.
Data VIII kl. septemb., anno XVI regnante Karolo glorioso rege, indictione I. Actum Bonoilo villa. In Dei nomine feliciter. Amen.