860, 19 novembre. — Ponthion.
Charles le Chauve, renouvelant à la prière de l'abbé Théodose un précepte délivré par Louis le Pieux grâce à l'intercession du marquis Gaucelm (Gauzselmus) à l'abbé Deodatus, met sous sa protection et celle de l'immunité le monastère construit dans le pays de Gerona en l'honneur des saints Emeter et Genès avec ses dépendances, la «cella» de Sainte-Marie sur l'Amer, une autre «cella» bâtie sur le Terri, deux «cellulae» sises dans le pays d'Ampurias, à Colomer sur le Ter et à «Carcer» sur le bord de la mer, une église dédiée à sainte Marie, saint Matthieu et saint Jean à Angles, dans le pays de Gerona, «Merlac» et ses dépendances, enfin les défrichements que les moines pourront opérer dans la forêt d'Osor, interdit aux officiers publics d'exiger aucune taxe ni tonlieu, et accorde aux moines la liberté des élections abbatiales.
A. Original. Parchemin autrefois scellé. Hauteur, 473 mm. à gauche, 465 mm. à droite; largeur, 629 mm. en haut, 617 mm. en bas. Bibliothèque nationale, ms. lat. nouv. acq. 2579, fol. 2.
B. Copie en partie figurée, du xe siècle, Bibliothèque nationale de Madrid, d'après A.
C. Copie de la fin du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 11.897 (Anecdota, t. XII), fol. 121, d'après a.
a. Baluze, Capitularia regum Francorum, édition de 1677, t. II, col. 1480, n° lxxxix, «ex archivo S. Mariae de Amer in diœcesi Gerundensi».
b. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 561, n° clviii, d'après a.
c. J. de la Canal, España sagrada, t. XLV, p. 322.
d. Omont, Diplômes carolingiens ... concernant les abbayes d'Amer et de Canprodon en Catalogne, dans la Bibliothèque de l'École des Chartes, t. LXV (1904), p. 368, d'après A.
e. Ramon d'Abadal i de Vinyals, Catalunya carolingia, t. II, 1re partie (1926-1950), p. 286.
Fac-similé : de l'original: Lot, Lauer et Tessier, Diplomata Karolinorum, IV, pl. xiv.
Indiqué : Georgisch, Regesta, t. I, col. 125.
Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 255.
Indiqué : Böhmer, Regesta n° 1687.
Indiqué : Jusselin, Liste chronologique..., dans Le Moyen Age, t. XXXIX (1929), p. 226, avec fac-similé des notes.
Sur le monastère des saints Emeter et Genès, transféré à Amer, voir la note placée en tête du diplôme du 14 mai 844 (n° 38) pour le même établissement. Le diplôme qu'on va lire est la reproduction textuelle du précédent, bien qu'il ne le nomme pas et se présente comme le renouvellement d'un diplôme de Louis le Pieux perdu. Les deux différences notables consistent dans une addition à la suite de la nomenclature des dépendances du monastère et dans l'interdiction anormalement exprimée faite aux officiers publics d'exiger aucune taxe ou tonlieu. Tout ce qui est imprimé en petit texte est emprunté au diplôme de 844.
(Chrismon) In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Karolus gratia Dei rex. Si erga loca divinis cultibus mancipata propter amorem Dei eorumque in ejusdem locis sibi famulantibus beneficia oportuna largimur, praemium apud Dominum aeternae remuneration[is] [2] rependi non diffidimus. Idcirco notum sit omnibus sanctae Dei Ecclesiae fidelibus et nostris, praesentibus atque futuris, quia quidam religiosus vir Theodosius, abba monasterii quod est situm in pago Gerondense, constructum scilicet sub honore sancti Emeterii sanctique Genesii, ad nostram accedens serenitatem, obtulit precellentiae nostrae quandam domni ac genitoris nostri gloriosae memoriae augusti Hludowici auctoritatem praedecessori siquidem suo venerabili abbati [3]. Deodato factam, in qua continebatur qualiter idem domnus et genitor noster, per intercessionem Gauzselmi quondam marchionis, eum et monachos suos praedictumque monasterium cum omnibus rebus sibi pertinentibus sub suae inmunitatis tuitione defensionisque munimine clementer susceperit. Petiit itaque reverentiam nostram idem Theodosius abba ut, eandem domni et genitoris nostri renovantes praeceptionem, [4] eum monachosque suos una cum praescripto monasterio et cellis sibi pertinentibus aliisque omnibus rebus similiter sub nostrae inmunitatis defensione recipere plenissime dignaremur. Cujus, inquam, petitionibus libenter adquievimus, et ita illi concessisse notum esse omnibus volumus. Quapropter eundem abbatem cum monachis suis idem monasterium cum omnibus rebus sibi pertinentibus ac cellis sibi subjectis, quarum altera dicitur [5] domus sanctae Mariae sita secus fluvium Amera, altera vero domus scilicet sita super fluvium Sterriam, necnon etiam cellulas duas in pago Inporitanense sitas, ex quibus una appellatur Colombariu[s], sita super fluvium Taceram, altera quippe dicitur Carcer, sita juxta maris magni litora, atque ecclesiam in honore sanctae Mariae semper virginis et sancti Mathei et sancti Johannis constructam, in pago Gerondense sitam [6] in loco qui dicitur Vallis Anglensis, ipsas salas seu et palatiolum quod vocatur Merlac cum omnibus adpenditiis suis, necnon et in alio loco qui vocatur Ausor et ex ipsa silva quantum in eorum usus extirpare commodum duxerint, cum omni earum omnium rerum integritate, sub nostro mundeburdo, sicut dictum est, atque defensione integerrime contra omnium inquietudines hominum [7] constituentes, praecipimus atque jubemus ut nullus judex publicus vel quislibet ex judiciaria potestate in ecclesias aut loca vel agros seu reliquas possessiones sepe dicti monasterii et cellularum sibi subjectarum ad causas judiciario more audiendas vel freda exigenda, vel paratas faciendas, aut ullas redibitiones aut fideijussores tollendos, vel illorum [8] homines distringendos, aut inlicitas occasiones requirendas ingredi audeat, sed neque viaticum neque portaticum neque salutaticum neque pasquarium neque toloneum aut ullum inlicitum debitum nec ea quae supra memorata sunt exigere praesumat; sed cum cellis supra memoratis et villaribus aliisque omnibus rebus praenominato monasterio pertinentibus, in quibuscumque [9] consistant locis sive pagis, necnon etiam cum omnibus possessionibus quȩ juste [rationab] iliterque praesenti tempore possidere dinoscitur, simul cum his quas divina pietas eidem sacratissimo loco p[er se suosque fideles augere] voluerit, liceat memorato abbati suisque successoribus et monachis in sepe dicto loco degentibus quiete vivere et possidere easdemque res cum omni securitate sine [10] cujuspiam contradictione et minoratione tenere et possidere eorumque pro utilitatibus rationabiliter concambiare vel vendere, et pro nobis, conjuge proleque nostra seu stabilitate totius regni nostri, una cum monachis inibi Domino militantibus divinam misericordiam jugiter exorare; et quandocumque divina vocatione memoratus abba aut sucessores sui ab hac luce [11] migraverint, quamdiu inter se tales invenire potuerint qui eos secundum regulam sancti Benedicti regere et gubernare valeant, licentiam habeant ex semetipsis abbates eligere, qui eis, ut praediximus, merito vitae et sanctitatis praeesse et prodesse possint. Et ut haec nostrae confirmationis auctoritas perpetuam obtineat firmitatem, manu propria subter [12] eam firmavimus et anulli nostri inpressione adsignari jussimus.
[13] Signum (Monogramma) Karoli gloriosissimi regis. (Chrismon) Gauzlenus notarius ad vicem Hludowici recognovit et s. (Signum recognitionis in quo notae: Un-fri-e-dus-am-bas-ci-a-vit).
[14] Data XIII kl. decembr., indic. VIII, anno XXI regnante Karolo glori[osi]ssimo rege. Actum in Pontione palatio regio. In Dei nomine feliciter. AMHN.