861, 4 décembre. — Dans une «villa», près de Beaune.
Charles le Chauve restitue à l'église de Mâcon la «cellula» de Saint-Hymetière en Lyonnais à la suite d'un jugement du tribunal du palais provoqué par la plainte de l'évêque Bregidus (Corrigez Braidingus) et rendu par défaut contre Racoux (Raculfus), détenteur de la dite «cellula» après la mort de son frère Renard (Raginardus), vassal du feu marquis Guérin (Warinus). Renard en avait obtenu du roi la pleine propriété en la présentant faussement comme faisant partie du domaine royal, alors qu'elle avait été distraite du patrimoine de l'église de Mâcon, comme en font foi les nones et les dîmes perçues par les prédécesseurs de Braidingus. La restitution est faite à charge par les évêques de servir nourriture et boisson aux chanoines les jours anniversaires de la naissance du roi (13 juin), de son sacre [6 juin], et, plus tard, de sa mort, de la naissance de la reine et, plus tard, de la mort de celle-ci.
A. Original perdu.
B. Copie du xviie s., par Jean Bouhier, Bibliothèque nationale, ms. lat. 17086, p. 57, sous le titre: «Karolus rex reddit canonicis cellulam Sancti Imterii», d'après une copie ancienne perdue du Livre enchaîné, brûlé en 1567.
C. Copie de la première moitié du xviiie s., par Claude Bernard de Châtenay, lieutenant particulier au bailliage de Mâcon, Archives de Saône-et-Loire, G 198, p. 71, sous le titre: «Donation. Charles roi. Warin marquis. Brend vic évêque. Hermentrude reine», d'après la même source que B.
a. Jacques Severt, Chronologia historica reverendorum episcoporum dioecesis Matisconensis, 2e éd. (1628), p. 38, édition incomplète et fautive, d'après la même source que BC (fol. 52, 53).
b. Gallia christiana, t. IV, instrumenta, col. 268, d'après B.
c. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 570, n° clxix, d'après b.
d. Ragut, Cartulaire de Saint-Vincent de Mâcon, p. 83, n° cix, principalement d'après C.
Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 258.
Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1699.
L'indiction retarde ici d'une ou deux unités selon le style indictionnel employé.
Texte établi d'après B et C.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Karolus gratia Dei rex. Quicumque regie dignitatis culmine efferri desiderat eum merito pre oculis vigili sollicitudine habere debet cujus gratia prefertur. Igitur notum esse volumus omnibus sancte Dei Ecclesie fidelibus et nostris, presentibus scilicet atque futuris, qualiter veniens olim Raginardus, vassallus scilicet Warini carissimi quondam marchionis nostri, innotuit serenitati nostre, quamvis mendaciter, quod quedam cellula in pago Lugdunense sita que vocatur Sanctus Imitterius ex nostre proprietatis fisco jure attineret, ex quo nostram auctoritatem devotissime obsecrans precatus est eamdem sibi nostra munifica largitione ad jus proprietarium concedi. Cujus petitionibus clementer faventes, quod postulavit concessimus atque prescriptam cellulam predicto Raginardo per nostre auctoritatis preceptum largiti sumus. Quo ab hujus presentis seculi luce migrante, frater suus, Raculfus nomine, eamdem cellulam cum omnibus sibi pertinentibus ac si hereditario jure invadendo presumpsit atque possedit. Quapropter religiosissimus presul Matiscensis ecclesie, Bregidus nomine, nostram adiens munificentiam, significavit mansuetudini nostre eamdem cellam ex rebus ecclesie sue per incuriam rectorum et malivolorum hominum violentiam distractam esse atque temporibus predecessorum suorum nonas et decimas partibus sancti Vincentii persolvisse. Hec quoque nostris auribus intimans nosque illico prospicientes in tali actu anime nostre periculum non abesse, jussimus jam fatum Raculfum regia auctoritate premonitum in causas palatii nostri auctoritate[m] deferre, per quam jam dictam cellulam sibi suoque juri aut vindicaret aut jure redderet. Is vero, ubi cognovit nominatum fratrem suum non nobis, uti decuerat, vera esse suasum seque in hoc minus persistere atque evindicare posse, in causas palatii nostri venire distulit, ac per hoc nonnullorum palatii nostri primorum judicio sepe dicta cellula ad proprietatis nostre fiscum redacta est. Unde anime nostre saluti consulentes, ob emolumentum eterne remunerationis premiorum, ad deprecationem prescripti presulis, ipsam cum omnibus sibi pertinentibus rebus cellulam sancte matri ecclesie Matisconensium, quam constat esse fundatam in honore sancti Vincentii preclarissimi martyris, restituimus atque ibidem perpetualiter mancipandam nostre auctoritatis precepto confirmamus, eo scilicet pacto quatenus, Christo propitio, eternaliter hoc nostre largitionis dono perpetuo jure fruens, nativitatis nostre die que est iduum juniarum simulque die inunctionis nostre in regem que evenit [VIII idus junii] a predicto presule ejusque successoribus fratribus inibi Deo obsequiis famulantibus et eadem die pro nobis omnipotentis Dei misericordiam supplicantibus refectio cibi et potus decenter subministretur, quam inunctionis nostre celebritatem volumus, cum vocante Domino huic seculo vale dixerimus, in obitus nostri anniversarium transferri. Similiter quoque et de carissime conjugis nostre Hermentrudis ortus die que evenit... pariterque obitus agendum decernimus. Cujus celebritatis atque refectionis necnon et hujus nostre largitionis ipsius ecclesie presules suique inibi fratres consistentes conjugiaque nostra cum prole et universalis ecclesie nobis divinitus commisse... Tum ut hec restitutionis seu corroborationis auctoritas firmiorem in Dei nomine obtineat vigorem, manu propria subter eam firmavimus anulique nostri impressione signari jussimus.
Signum Karoli gloriosissimi regis.
Hildebodus notarius ad vicem Hludovici recognovit.
Data pridie nonas decembris, indictione VIII, anno XXII regnante Karolo gloriosissimo rege. Actum prope Belnam castrum in villa.