863, 4 novembre. — Verberie.

Charles le Chauve, à la prière de l'archevêque Ganelon (Wenilo), fait délivrer à l'église de Rouen la présente pancarte pour lui tenir lieu de ses titres perdus ou détruits et la confirme dans la possession de ses biens tant de ceux qui lui appartenaient lors de la première destruction de la ville par les Normands que de ceux qui depuis lors lui ont été restitués par le roi ou donnés par des fidèles.

Référence : Arthur Giry, Maurice Prou, Georges Tessier et Ferdinand Lot (éd.), Recueil des actes de Charles II le Chauve, roi de France (840-877), Vol. 2, Paris, 1955, no259.

A. Parchemin scellé. Hauteur, 460 mm.; largeur, 730 mm. Archives de la Seine-Inférieure, 14 H 143 (fonds de Saint-Ouen).

B. Copie du 8 avril 1398, dans un vidimus original délivré sous le sceau des obligations de la vicomté de Rouen. Archives de la Seine-Inférieure, 14 H 144, d'après A.

C. Copie du xviiie s., Bibliothèque nationale, Collection Moreau, vol. 2, fol. 39, d'après B.

D. Copie notariée du 12 janvier 1619, Archives de la Seine-Inférieure, 14 H 144.

E. Copie informe du xviie s., Archives de la Seine-Inférieure, 14 H 143.

F. Copie de l'année 1659, par le Père Du Monstier, Bibliothèque nationale, ms. lat. 10048, fol. 147 v°, «ex archivo monasterii sancti Audoeni Rothomagensis».

a. Mabillon, De re diplomatica, 2e édition (1709), p. 646, n° viii, addition de Dom Ruinart, «ex authentico... sed ita multis in locis exeso, ut passim recurrendum fuerit ad duo ejus exempla, quorum primum anno MCCCXVIII, alterum an. MDXVIII authentice recognitum est».

b. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 588, n° clxxxiii, «ex autographo», d'après A et deux copies.

Fac-similé : Fac-similés de l'original: Nouveau traité de diplomatique, t. V, p. 704, pl. xciv (fac-similé de la première ligne et des souscriptions). — Collection des fac-similés de l'École des Chartes, ancien fonds, n° 750 (fac-similé partiel en héliogravure). — Lot, Lauer et Tessier, Diplomata Karolinorum, IV, pl. xxvi.

Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 265.

Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1716.

Ce diplôme hybride est unique dans la série des actes de Charles le Chauve. Jusqu'à la date exclusivement, il se présente comme un acte gracieux tout à fait régulier, rédigé à la chancellerie ou par un dictator parfaitement au courant des usages de la chancellerie. Le protocole final l'apparente aux jugements et est d'ailleurs l'œuvre, comme ceux-ci, d'un notaire du comte du palais (voir p. 86, n. 2). Il faut probablement rattacher ces caractères diplomatiques à la nature juridique de l'acte. On sait que primitivement la délivrance d'une charte destinée à tenir lieu des titres perdus ou détruits était consécutive à une instance judiciaire devant les juridictions locales. Lorsque la requête était portée devant le roi, il ne semble pas qu'il y ait eu généralement de décision d'un caractère judiciaire. On observe ici une manière de repentir, l'acte gracieux ayant été en quelque sorte soumis à l'homologation du tribunal du palais.


Texte établi d'après A, avec l'aide de B, d'a et de b pour les passages détruits ou illisibles.

(Chrismon) In nomine sancte et individue Trinitatis. Karolus gratia Dei rex. Si petitionibus sacerdotum Christi quas nobis pro utilitatibus ac necessitatibus eclesiarum sibi commissarum [insinuaverunt benignitatis] [2] assensum prebentes efficaci intelligentia excipimus, reg[ie] celsitudinis [opera frequentamus] ac per hoc facilius nos aetern[e beatitudinis] gloriam [a]d[ep]turos omnino confidimus. Itaque notum sit omnibus sanctae Dei Eclesie fidelibus et nostris, [presentibus atque futuris, quia reverendus] [3] vir [Wani]lo, [Rot]h[o]magensis [ecclesie episcopus, ad nostram humiliter accedens sublimitatem, inter alia ecclesie sue expendia sive excidia nobis omnino notissima] suggessit cartarum instrumenta seu testamenta rerum ecl[esie] suae [pertinentium penitus incendiis deperisse et asportatione] [4] seu absumptione perditionis omnimodis consumpta fore. Qua de re suppliciter exoravit mansuetudinem nostram ut auctoritatis nostrae p[recept]um fieri juberemus, per quod ipse et successores ejus res omnes suae sanctae sedi in honore sanctae [Dei] genitricis semper virginis Mari[e] sanctique Petri [5] apostolorum principis, almi Audoeni ceterorumque sanctorum ibidem quiescentium fundate pertinentes omnimodis sine [cujuspiam inquietudine ecclesiastico] jure tenere poss[i]nt ac dominando possidere. Nos denique rationabilem ejus rogationem clementer audientes, [pre]cellentiae [6] nostrae testamentum hoc preceptionis fieri jussimus, quod alio nomine pancarta appellatur, p[er qu]od statuimus atque firmamus ut omnia monasteriola et cellas simulque et alias villas cunctasque res per diversas provincias [et pagos sitas et diversa territoria cum familia utriusque sexus] [7] memorato sacro loco pertinentia, omnia videlicet q[u]e p[re]fata Rothomagensis eclesia visa fuit quieto ordine possidere quando primum Nortmannica vastatione ipsa civitas cremata est vel que postea ob mercedis nostrae emolumentum eidem eclesiae pia collatione restituimus vel quae a f[ide]-[8]-libus sanctae Dei Eclesiae addita sunt, et ipse honorandus vir Wanilo archyepiscopus et successores ejus perpetuis temporibus eclesiastica et pontificali dominatione absque testium receptione integre teneant nostraque confirmatione veluti nihil memoratorum instrumentorum [9] deperierit sine cujuspiam inlicita repetitione aut presumptionis [inv]asione temeritatisque minoratione juxta [canonicam] institutionem ordinent [atque] disponant in voluntate Dei ad utilitatem et necessitatem sive honestatem memorati reverendi loci [et ser]vorum Dei [10] ibidem Domino famulantium eique [immotabili religione cum ipsius adjutorio acceptabiliter servientium]. Ut autem [hoc] altitudinis nostr[e] testamentum [sive] auctoritas ab omnibus Dei et nostris fidelibus presentibus ac futuris temporibus melius credatur [et diligentius] [11] semper et ubique imprevaricata conservetur, de anulo nostro subter eam fecimus sigillari. Actum Vermerigia pala[tio nostro. Datum II] nonas novembris, annum XXIIII regnante domno nostro Karolo gloriosisimo rege. In Dei nomine feliciter. Amen.

[12] Signum Fulconi comiti palacii. Signum Berengario comiti. Signum Odrico. Signum Bertranno. Signum Bavoni. + Signum Herluino comiti +. [13] Signum Hardoino comiti. Signum Hursioni. Signum Rodano. Signum Adrevaldo. Signum Rotgarii vassi dominici. [14] Signum Gerardo comiti. Signum Heireveo. Signum Hildebodo. Signum Leutberto. Anscharius notarius jubente Fulcone comiti palacii scripsit et subscripsit (Sigillum). [15] (Chrismon) Adalbertus (nota) subscripsit. Genardus (nota) subscripsit. [16] (Signum) Bertwilp (nota) subscripsit. (Chrismon) ....... (Signum) Odo (nota) subscripsit........ (nota) subscripsit.


Localisation de l'acte

Make this Notebook Trusted to load map: File -> Trust Notebook