843, novembre. — Coulaines.
Charles le Chauve promulgue et sanctionne par sa souscription les dispositions qu'il a prises d'un commun accord avec les grands tant ecclésiastiques que laïques dans l'assemblée tenue à Coulaines.
[Pas de tableau de la tradition.]
Le traité, «foedus concordiae», conclu entre le roi et ses fidèles à Coulaines se présente sous la forme d'un acte rédigé au nom du roi, qui s'exprime d'un bout à l'autre à la première personne. On en trouvera le texte dans Krause, Capitularia, t. II, p. 253. Ferdinand Lot en a donné la traduction dans Le règne de Charles le Chauve, p. 91 et suivantes. L'expédition originale ou les expéditions originales étaient certainement revêtues de la souscription du roi. En font foi les textes suivants:
1° L'acte lui-même (Krause, ouvr. cité, p. 255, l. 36 et suiv.):
«Tandem autem visum est nobis adnectere ut, si quis hoc foedus concordiae salubris quod propter pacis caritatisque custodiam inivimus et cirographi virtute subscripsimus... inruperit...»
2° Un passage de l'Extemporalis admonitio ad regem d'Hincmar, rapporté par Krause (ouvr. cité, p. 254, n. 3) d'après la collection conciliaire de Mansi, t. XVI, col. 781:
«Vos ipse manu propria in villa quae dicitur Colonia... confirmastis et per Ricuinum Ludovico fratri vestro misistis».
3° Un passage du préambule des actes du concile de Meaux-Paris (Krause, ouvr. cité, p. 396):
«Aliud [scriptum] in reversione gloriosi regis ac domni nostri Karoli a Redonis civitate, quod idem inclitus princeps et ceteri quique tam ecclesiastici quamque ex laicali ordine qui adfuerunt viri manu propria firmaverunt».
4° Un passage du Consilium optimatum Karolo II datum, d'août 856 (Krause, ouvr. cité, p. 424):
«... capitula quae vos ipse cum fidelibus vestris in Colonia villa manu propria confirmastis...»
5° Le titre même de l'acte dans les manuscrits, rapporté comme il suit par Krause (ouvr. cité, p. 253):
«Incipiunt capitula quae acta sunt anno quarto regni domni Karoli regis [ou gloriosi regis], domni Hludowici imperatoris filii, in conventu habito in villa quae dicitur Colonia, quae etiam subscriptione ejusdem principis et episcoporum ac ceterorum fidelium Dei confirmata fuere consensu Warini et aliorum optimatum, indictione VI».