868, 7 janvier. — Pouilly-sur-Loire.

Charles le Chauve, à la demande de Girard [dit de Roussillon, comte de Vienne], fondateur avec sa femme Berthe du monastère de Vézelay, sis dans son royaume de Bourgogne, dans le «pagus» d'Avallon et le diocèse d'Autun, garantit l'intégrité du patrimoine de cet établissement conformément au privilège pontifical obtenu par le dit Girard, met le monastère sous la protection de l'immunité, renonce en sa faveur au produit des droits fiscaux, en reconnaît à Girard et à Berthe l'usufruit, dont ils jouiront leur vie durant moyennant la livre d'argent qu'ils ont promis de payer annuellement au Saint-Siège, et confirme la concession accordée par le pape de la liberté des élections abbatiales après la mort des fondateurs.

Référence : Arthur Giry, Maurice Prou, Georges Tessier et Ferdinand Lot (éd.), Recueil des actes de Charles II le Chauve, roi de France (840-877), Vol. 2, Paris, 1955, no309.

A. Original perdu.

B. Copie du xiie s., dans le cartulaire de Vézelay, Bibliothèque S. Lorenzo de Florence, Plut. XIV, cod. 21, p. 11.

C. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 12780 (Miscellanea monastica), fol. 116, sans indication de source.

a. Dom Luc d'Achery, Guiberti de Novigento opera, p. 657, d'après C ou la même source que C.

b. Bandini, Catalogus codicum latinorum Bibliothecae Mediceae Laurentianae, t. I, col. 134, n° ix, d'après B.

c. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 608, n° ccvii, d'après C.

d. Pissier, Notice historique sur Saint-Père-sous-Vézelay, dans le Bulletin des sciences historiques et naturelles de l'Yonne, t. 57 (1903), p. 56, n° 11, d'après B.

Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 280.

Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1746.

Le cartulaire de Vézelay (B) date ce diplôme de la 27e année du règne, la copie C, qui ne semble pas dépendre du cartulaire, de la 28e. C'est à cette copie qu'il convient de faire confiance sur ce point, non seulement parce que le chiffre 1 convient à l'indiction de 868, mais à cause des données de l'itinéraire de Charles le Chauve dont la présence à Pouilly-sur-Loire nous est révélée au début de 868: «Karolus... super Ligerim fluvium ad villam quae Bellus Pauliacus dicitur pervenit» (Annales Bertiniani, éd. Waitz, p. 90). En 867, le roi était déjà venu à Pouilly, mais seulement dans la première quinzaine de mars: «Et circa mediam quadragesimam super Ligerim fluvium ad villam quae Bellus Pauliacus dicitur perrexit...» (ibidem, p. 86). Au début de 868, Charles le Chauve était en marche pour aller châtier le comte de Bourges qui s'appelait lui aussi Girard. De là une difficulté pour ceux qui voudraient identifier Girard, comte de Bourges, avec le célèbre Girard de Provence, dit aussi de Roussillon, à la prière de qui Charles a délivré notre diplôme. Comment admettre une telle mesure en faveur d'un rebelle au moment même où une expédition est dirigée contre lui? Aussi René Poupardin distingue-t-il les deux Girard (Le royaume de Provence sous les Carolingiens, p. 293-294). — Le privilège pontifical mentionné dans l'acte est un privilège de Nicolas Ier daté seulement du mois de mai et, d'après une copie conservée dans le ms. lat. 12703 de la Bibliothèque nationale, de la 11e indiction, qui convient à l'année 863 (Jaffé, Regesta, 2e éd., n° 2831). Cette date de 863 est rendue vraisemblable par le fait que le privilège de Nicolas Ier est une réponse à la lettre que lui adressaient Girard et Berthe en mars 863 pour lui faire don du monastère qu'ils venaient de fonder (Dom Luc d'Achery, Spicilegium, éd. de La Barre, in-fol., t. II, p. 500). Le formulaire du diplôme est d'ailleurs indépendant de celui du privilège. On notera de légères irrégularités dans la rédaction de la formule d'immunité: épithète injusta ajoutée au mot freda, insertion des mots aut telonea exigenda. — Sur tout ce qui précède, voir désormais René Louis, Girart, comte de Vienne (... 819-877) et ses fondations monastiques (Auxerre, 1946), p. 59-66, 84-94, 99 et 100.


Texte établi d'après B et C. Sauf indication contraire, l'orthographe est celle de B.

In nomine sancte et individue Trinitatis. Karolus gratia Dei rex. Si nobilium et inlustrium nobisque fidelium virorum salubribus favemus votis et justis ac racionabilibus assensum prebemus postulationibus, regiam exercemus consuetudinem et eos in nostrȩ fidelitatis obsequiis promptiores reddimus atque ad presentis vitae curricula foelicius transigenda et ad future beatitudinis premia facilius obtinenda nobis profuturum non dubitamus. Comperiat igitur omnium fidelium sanctȩ Dei Ecclesiȩ nostrorumque, presentium ac futurorum, sollertia quia carissimus valdeque amantissimus nobis Gerardus illuster comes, ad nostram accedens celsitudinem, innotuit qualiter divini ardoris face accensus, ob Dei et Domini nostri Jhesu Christi sancteque ejus genitricis Mariȩ semper virginis amorem et honorem, una cum consensu nobilissime conjugis sue Berte, de rebus suae proprietatis intra regnum nostrum Burgundie in pago Avalensi in parroechia Augustudinensis civitatis in loco qui dicitur Virzelliacus quoddam monasterium construxerit et in honorem sancte Dei genitricis Mariȩ dedicari fecerit atque sanctimoniales monachas ibi perpetim Deo famulaturas instituerit et Deo beatisque ejus apostolis Petro et Paulo, sancte scilicet sedi Romane, pro defensione ac mundeburdo subdiderit, unde et privilegium super idem monasterium sedis apostolicae auctoritate corroboratum obtutibus nostris obtulit, sed pro majori firmitate nostram petiit celsitudinem ut ejusdem sanctȩ apostolicȩ sedis instituta nostrae auctoritatis precepto confirmaremus. Cujus justis ac racionabilibus peticionibus assensum prebentes, precipimus atque firmamus ut quicquid de ipso monasterio eadem apostolica sedes sue auctoritatis privilegio juste et racionabiliter mansurum statuit nostris futurisque temporibus maneat inconvulsum et a successoribus nostris cunctisque christiane fidei cultoribus observetur inlesum, et quicquid isdem Gerardus illuster comes et uxor ejus Berta communi assensu ex rebus sue proprietatis quas aut hereditario jure aut emptione aut regio dono aut commutatione aut quolibet attracto vel acquisito juste et legaliter possidentes sine cujuspiam contradictione ipsi monasterio contulerunt aut in futurum conferent, et quicquid a Deum timentibus ipsi sancto loco juste et legaliter collatum est et in futurum conferendum stabile maneat et inconvulsum ad utilitates et necessitates ejusdem loci explendas, et ipsum monasterium cum omnibus ad se pertinentibus sub nostre successorumque nostrorum inmunitatis defensione consistat, ita ut nullus judex publicus nec quislibet judiciarie potestatis in ejusdem monasterii ecclesias aut loca vel agros seu reliquas possessiones ad causas audiendas vel injusta freda tollenda, aut mansionaticos vel paratas faciendas, aut fidejussores tollendos, aut telonea exigenda, aut homines ejus tam ingenuos quam servos super terram ipsius commanentes injuste distringendos, nec ullas redibitiones aut inlicitas occasiones requirendas ullo umquam tempore ingredi audeat aut exactare presumat, sed quicquid inde fiscus exigere poterit totum pro eterna remuneratione alimoniis pauperum et usibus sanctimonialium monacharum ibi degentium concedimus. Quamdiu autem ipse Gerardus illuster comes et nobilissima ejus conjux Berta vixerint, sub usufructuario, unam scilicet libram argenti quam apostolicae sedi ex eodem monasterio annuatim reddendam statuerunt, ipsum monasterium teneant, ordinent atque disponant. Post utriusque ab hac luce migrationem, sanctimoniales monachȩ ipsius cenobii secundum prefate apostolice sedis institutionem abbatissam ex se regulariter eligant, ut liberius devotiusque Deo famulari valeant et pro nobis et conjuge ac prole tociusque regni nostri statu jugiter Dei misericordiam implorent. Ut autem hec nostre auctoritatis confirmatio nostris futurisque successorum nostrorum temporibus inviolabilem obtineat firmitatem, manu propria subter eam firmavimus et anuli nostri impressione subter eam jussimus sigillari.

Signum (Monogramma) Karoli gloriosissimi regis.

Datum septimo idus januarii, indictione prima, anno XXVIII regnante Karolo gloriosissimo rege. Actum in Bello Pauliaco. In Dei nomine feliciter. Amen.


Localisation de l'acte

Make this Notebook Trusted to load map: File -> Trust Notebook