869, 30 janvier. — Cosne.
Charles le Chauve, à la prière de l'abbé Hugues, son parent, interdit à tout fidèle de son royaume de prendre gîte, comme au cours d'une campagne militaire, et de commettre aucune déprédation dans les «villae» de Léré, en Berry, et de Marsat, en Auvergne, appartenant au monastère de Saint-Martin, et où les moines avaient coutume de se réfugier lors des incursions des Normands.
A. Original perdu.
B. Copie de l'année 1708, collationnée à l'original par Baluze, dans Titres et pièces justificatives produits au procès (Paris, Du Mesnil, 1708) [Appendice à la Deffense des privilèges de la noble et insigne église de S. Martin de Tours], p. 135, Bibliothèque nationale, Imprimés, Réserve F 727.
C. Copie du xviie s., par Besly, Bibliothèque nationale, Collection Dupuy, vol. 828, fol. 80, d'après la Pancarta nigra, fol. 56.
D. Copie abrégée du xviiie s., par Dom Housseau, Bibliothèque nationale, Collection de Touraine, vol. 1, fol. 120, n° 95, d'après la Pancarta nigra, fol. 56.
E. Copie du xviie s., par André Du Chesne, Bibliothèque nationale, Mélanges Colbert, vol. 46, fol. 60, d'après la Pancarta alia, fol. 46.
F. Copie du xviiie s., collationnée par Percier, conseiller maître à la Chambre des Comptes, Archives nationales, K 186, n° 26, d'après la Pancarta alia.
G. Copie du xviie s., par Besly, Bibliothèque nationale, Collection Dupuy, vol. 841, fol. 51, d'après C.
H. Copie abrégée, de l'année 1643, par Dom François Lesueur, Bibliothèque nationale, ms lat. 13898, fol. 65 v°, n° 44, d'après la Pancarta alia.
a. Labbe, Alliance chronologique, t. II, Éloges historiques, p. 469, publication partielle.
b. Martène, Thesaurus novus anecdotorum, t. I, col. 43 (année 868), «ex cartario S. Martini».
c. Martène, Amplissima collectio, t. I, col. 210.
d. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 613, n° ccxiii, d'après c.
Indiqué : Georgisch, Regesta, t. I, col. 132 (année 868) et 134 (année 869).
Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 285.
Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1751.
Indiqué : Mabille, La Pancarte noire, p. 90, n° xlix, et p. 159, n° 67.
Pour écarter dans le cas présent le soupçon qui pèse parfois sur les diplômes du chartrier de Saint-Martin de Tours, on notera que la présence de Charles le Chauve à Cosne au début de l'année 869 est attestée par Hincmar: «Ipse autem ad Conadam vicum nimis incongruenter et pro qualitate temporis et pro nimietate famis perrexit...» (Annales Bertiniani, éd. Waitz, p. 98.)
Texte établi d'après les copies B à F.
In nomine sanctae et individuae Trinatis. Karolus gratia Dei rex. Cum enim fidelium regni nostri rectis petitionibus aurem clementiae nostrae dignanter accommodamus, regiae celsitudinis morem exercere videmur ac per hoc promptiores erga nostrae fidelitatis obsequium eosdem procul dubio reddimus. Igitur noverit omnium sanctae Dei Ecclesiae fidelium nostrorumque, tam praesentium quam et futurorum, industria quia veniens quidam reverendus sancti Martini, confessoris Christi, Hugo abba nosterque propinquus innotuit celsitudini nostrae qualiter quaedam praefatae ecclesiae sibi commissae villae, id est in pago Bituricensi Leradus et in Arvernico Marciacus saepissime a non recte volentibus invaderentur ac tamquam sub hostili militia mansiones ibidem acciperentur et nimia crudelitate, se absente, depraedarentur. Unde, quia praefati coenobii venerabiles canonici in jam dictis villis ob infestationem paganorum refugium habere saepius consuescunt, petiit humiliter magnificentiam nostram quatinus ab eisdem villis cunctisque sibi pertinentibus finibus talia infanda talesque praesumptiones nostrae auctoritatis praecepto removeremus. Cujus humillimam petitionem cognoscentes libenter suscepimus atque hoc nostrae praecellentiae praeceptum fieri jussimus, per quod praecipimus atque jubentes firmamus ut nemo fidelium totius regni nostri in praefatis villis seu in omnibus ad eas juste legaliterque pertinentibus finibus mansionem more hostili aut alia qualibet occasione iter agens accipere praesumat nec aliquam depraedationem aut vim inferat, quae justis legibus agi prohibentur, sed, omnibus inquietudinibus remotis, liceat memoratis fratribus successoribusque illorum in eisdem villis propria ordinatione, Domino adjuvante, securiter perfrui. Ut autem haec nostrae jussionis auctoritas per futura tempora firmior habeatur, anuli nostri impressione subter eam jussimus sigillare.
Signum (Monogramma) Karoli gloriosissimi regis.
Hildeboldus notarius ad vicem Gosleni recognovi et subscripsi.
Data III kal. febr., indictione II, anno XXVIIII regnante Karolo gloriosissimo rege. Actum Coneda vico super Ligerim. In Dei nomine feliciter. Amen.