869, 23 février. — Saint-Denis.
Charles le Chauve met sous la protection de l'immunité le monastère de Notre-Dame [d'Arles-sur-Tech] en Valespir, son abbé Hilpericus et tous les biens appartenant à cet établissement, quelque soit leur titre d'acquisition, notamment l'église Saint-Jean, à Réart; dans le comté de Roussillon, la «cella» de «Cotsio», la «cella» de Saint-Martin-de-Fenouillat, non loin du monastère la «cella» de Saint-Quentin avec Les Bains, sur le Riufarré le domaine acheté par les moines à Raganteus; dans le «pagus» de Besalú, la «cella» de Saint-Pierre sur le rio Muga (Sambuca), la «cella» de Saint-Michel «in loco qui dicitur Cerasia» (San Miguel Çacirera ou San Miguel de Çacirera), la «cella» dite Casamor, le «villaris» d'Albañá (alias Albanyà), la «cella» de Saint-Cyprien dans la «villa Cuberia»; dans le Roussillon, le «villaris» de Codalet, près des Bains, dans le Valespir. Il concède en outre aux moines la liberté des élections abbatiales.
A. Original perdu.
B. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 117, fol. 286 (fol. 20 d'un dossier portant l'incipit: «Ex archivo Arulensis coenobii Be Me de Arulis inscripta sunt sequentia....»).
C. Copie du xviie s., par Baluze, Bibliothèque nationale, ibidem, fol. 342 v° (p. 16 d'un dossier réuni par erreur sous le titre: «Excerpta de archivo ecclesiae Urgellensis»), probablement d'après B.
a. Pierre de Marca, Marca hispanica, Appendix, col. 793, n° xxx, «ex eodem chartulario» [monasterii Arulensis].
b. Joseph Saenz de Aguirre, Collectio maxima conciliorum omnium Hispaniae, t. III (1694), p. 152, d'après a.
c. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 614, n° ccx, d'après a.
d. Histoire générale de Languedoc, éd. Privat, t. II, preuves, col. 348, n° 170, d'après a.
e. Ramon d'Abadal i de Vinyals, Catalunya carolingia, t. II, 1re partie (1926-1950), p. 30.
Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 285.
Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1753.
L'analogie du formulaire entre ce diplôme et le précédent (n° 320), expédié le même jour pour Saint-André de Sorède, est frappante, bien qu'il ne soit fait ici aucune allusion à une requête de l'abbé Hilpericus. On comparera ce diplôme avec celui du 25 juin 844 pour le même établissement (n° 53) et on remarquera qu'il n'est pas fait allusion au premier dans le second. L'expédition de celui-ci doit avoir été déterminée par quelques acquisitions nouvelles et notamment par l'annexion au monastère d'Arles de celui de Saint-Pierre dans le «pagus» de Besalú. Charles le Chauve avait concédé le bénéfice de l'immunité à ce dernier établissement, alors indépendant, le 11 mai 844 (n° 36). — Mabillon a publié une lettre de l'abbé Hilpericus à Charles le Chauve dans les Annales ordinis sancti Benedicti (éd. de Lucques, t. III, p. 625).
Texte établi d'après B et a.
In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Karolus gratia Dei rex. Quicquid pro Dei sanctorumque amore et honore agimus, profuturum nobis ad praesentis vitae curricula felicius transigenda et ad futurae beatitudinis praemia facilius obtinenda non dubitamus. Comperiat igitur omnium fidelium sanctae Dei Ecclesiae nostrorumque, praesentium ac futurorum, sollertia quia ob Dei et sanctae Mariae ejusdem Dei genetricis amorem et honorem libuit celsitudini nostrae quoddam monasterium in honore ejusdem sanctae Mariae in pago Rusilionensi in valle Asperia fundatum cum Hilperico venerabili ejusdem cenobii abbate cunctisque monachis sibi subjectis omnibusque sibi pertinentibus et appendiciis suis in nostrae immunitatis munimine defensionisque mundeburdo recipere ac firmiter, Deo protegente, tenere. Unde hoc celsitudinis nostrae praeceptum fieri eidemque sacro loco dari juscimus, per quod praefatum monasterium cum eodem abbate et monachis sibi subjectis cunctisque appendiciis suis cum ecclesia sancti Johannis in loco qui dicitur Riart sita, et in comitatu Rusilionensi cella quae vocatur Cotsio, et super fluvium Fullonicas cella sancti Martini cum ipso fontanile, juxta praefatum monasterium cella sancti Quintini martyris cum Balneis omnique integritate, et in ipso pago super rivum Ferrarii villare quem ipsi monachi de Raganteo comparaverunt, et in pago Bisuldinensi super fluvium Sambucae cella sancti Petri, et in ipso pago in loco qui dicitur Cerasia cella sancti Michaelis, et cella quae dicitur Casa Mauri cum suis terminis et villare Albaniano cum suis terminis, et in villa Cuberia cella sancti Cypriani, et in praefato pago Rusilionensi in valle Asperia prope supradictos Balneos villare qui dicitur Cotaletus cum finibus et adjacenciis suis cunctisque sibi pertinentibus, cum omnibus etiam ad praefatum monasterium aspicientibus, cum domibus, aedificiis, curtiferis, viridariis, hortis, vineis, terris, silvis, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, farinariis, piscatoriis, exitibus et regressibus omnibusque quae aut regali dono aut quorumlibet Deum timentium largitionibus aut comparationibus aut commutationibus aut omnibus apprehensionibus quas ipsi monachi propriis manibus de eremi vastitate traxerunt aut quolibet adtracto vel adquisito quae juste et rationabiliter possidere videntur aut in futuro adquirere potuerint, in nostrae inmunitatis mundeburdum, tuitionem ac defensionem recepimus et pleniter in futuro retinere volumus. Quapropter praecipimus atque firmamus ut nullus judex publicus vel quislibet ex judiciaria potestate in ecclesias aut loca vel agros seu reliquas possessiones ad causas audiendas vel injusta freda exigenda, vel paratas faciendas aut ullas redibitiones vel inlicitas occasiones requirendas, aut fidejussores tollendos vel illorum homines distringendos ingredi audeat, nec ea quae supra memorata sunt penitus exigere praesumat, sed liceat praefato abbati suisque successoribus absque cujuspiam inquietudine quiete cum monachis sibi subditis vivere et Deo deservire ac pro nobis, conjuge et prole totiusque regni nostri stabilitate Deum exorare. Licentiam etiam habeant ipsi monachi secundum regulam sancti Benedicti ex sese abbatem eligendi. Ut autem haec nostrae auctoritatis praeceptio inviolabilem obtineat firmitatem, manu propria subter eam firmavimus et anuli nostri impressione sigillari jussimus.
Signum (Monogramma) Karoli gloriosissimi regis.
Yrogius notarius ad vicem Goslini recognovit.
Data VII kl. marcii, [indictione II] anno, XXVIIII regnante Karolo gloriosissimo rege. Actum in monasterio sancti Dyonisii. In Dei nomine feliciter. Amen.