871, 5 août. — Douzy.

Charles le Chauve, après avoir rappelé la fondation d'un monastère en l'honneur de saint André, à «Exalada», sur la Tet, dans le haut Conflent, par sept prêtres du diocèse d'Urgel, avec l'autorisation de leur évêque Wisadus, et les acquisitions faites par eux à Entre-Valls, «Ocenias», Canaveilles, Llar, [Saint-Michel-de-] Cuxa, Codalet, «in Edio», Sauto, Marians, Nyers (?), Taurinya, «in monte Aliberga», met le monastère sous la protection royale et celle de l'immunité et lui accorde la liberté des élections abbatiales, stipulant expressément que l'évêque diocésain [d'Elne] devra respecter cette liberté et ne rien exiger du monastère à l'encontre des saints canons, spécialement à l'occasion des ordinations ou de la fourniture d'huile consacrée ou du saint chrême.

Référence : Arthur Giry, Maurice Prou, Georges Tessier et Ferdinand Lot (éd.), Recueil des actes de Charles II le Chauve, roi de France (840-877), Vol. 2, Paris, 1955, no349.

A. Original perdu.

B. Copie du xviie s., probablement exécutée par Guillaume Costa, moine de Saint-Michel de Cuxa, notaire apostolique et archiviste du chapitre d'Urgel, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 107, fol. 372, d'après A.

C. Copie du xviie s., par Guillaume Costa, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, volume 117, fol. 111, d'après le Volumen dotationum de Saint-Michel de Cuxa, fol. 19.

D. Copie du xviie s., par Guillaume Costa, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 107, fol. 378, d'après B, dont elle semble la mise au net.

E. Copie du xviie s., par Baluze, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 117, fol. 253, d'après C.

F. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 17674, fol. 24.

a. Dom Luc d'Achery, Spicilegium, éd. in-4°, t. VIII (1668), p. 349, d'après une copie communiquée par Hérouval, «eruit et concessit dominus d'Hérouval», se rattachant elle-même au Volumen dotationum signalé sous la lettre C.

b. Dom Luc d'Achery, Spicilegium, éd. de La Barre, in-fol., t. III (1723), p. 351, d'après a, avec des améliorations apportées au texte.

c. Gallia christiana, t. VI, instrumenta, col. 477, «ex chartario Coxanensi», d'après une copie se rattachant à A.

d. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 636, n° ccxlii, «ex chartario monasterii Coxanensis», avec l'indication de quelques variantes de a.

e. Font, Histoire de l'abbaye royale de Saint-Michel de Cuxa, p. 360 (année 771, avec attribution à Charlemagne), d'après une copie certifiée le 10 octobre 1740 conforme à l'instrument public fait d'après l'original et transcrit au «Liber [continens] diversas scripturas ad jurisdictionem abbatis monasterii Sancti Michaelis pertinentes», et Histoire de l'abbaye royale de Saint-Martin du Canigou... suivie de la légende et de l'histoire de l'abbaye de Saint-André d'Exalada, p. 222.

f. Ramon d'Abadal i de Vinyals, Catalunya carolingia, t. II, 1re partie (1926-1950), p. 85.

Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 294.

Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1776.

Le monastère dont il est ici question devait être détruit trois ans plus tard par une inondation de la Tet. Les moines survivants se transportèrent à quelques kilomètres en aval et fondèrent près de Prades un nouvel établissement, celui de Saint-Michel de Cuxa, qui prit en quelque sorte la suite de Saint-André d'«Exalada» (Voir Histoire générale de Languedoc, éd. Privat, t. IV, p. 474, note xci, ajoutée par les nouveaux éditeurs). — La rédaction du diplôme ci-dessous comporte des formules insolites, des répétitions et des gaucheries. On n'oserait pas cependant s'appuyer sur ces anomalies pour mettre en doute la sincérité du document. — La tradition manuscrite ou imprimée se rattache tout entière soit à l'original, soit au cartulaire de Saint-Michel de Cuxa, le Volumen dotationum.


Texte établi d'après B et C. L'orthographe est celle de B.

In nomine sancte et individue Trinitatis. Karolus gratia Dei rex. Omnibus episcopis, abbatibus, ducibus, comitibus, vicariis, centenariis, actionariis, missis nostris discurrentibus vel cunctis fidelibus sancte Dei Ecclesie nostrisque, presentibus scilicet et futuris, notum sit quia si erga loca divino cultui mancipata tuitionem impertimur, non solum regalem consuetudinem exercemus, verum etiam ad ȩternȩ retributionis mercedem nobis talia facta profutura confidimus. Proinde comperiat omnium vestrorum, presentium scilicet et futurorum, solertia quoniam sacerdotes septem liberi genere, id est Witiza, Protasius, Victor, Lucanus, Guntefredus, Recceswindus, Sanctiolus, venientes ex parrochia civitatis quȩ vocatur Orihel, accepta a Wisado, ipsius civitatis episcopo, licentia, verum et adjutorio, sed et alii post eis conjuncti homines liberi, Attila, Baro, Leudomirus cum reliquis eis se conjungentibus secesserunt ad locum qui dicitur Exalada juxta fluvium nomine Tete, in capite vallis Confluentis, et emerunt de rebus propriis et facultatibus fidelium sibi liberalitate conlatis locum servis Dei aptissimum ibique construxerunt monasterium in honore sancti Andreȩ apostoli sed et aliorum apostolorum Petri, Johannis et Thomȩ, quod monasterium ditaverunt, emptis, commutatis vel conlatis sibi rebus in locis subter positis, id est in Tres Valles, in Ocenias, in Canabellas, cum finibus suis, terris et vineis, in Lare, in Coxiano, in Cotaleto, in Edio, in Saltone, in Maridianas, in Agnerra, in Tauriniano, in monte Aliberga, ipsumque monasterium, Deo cooperante, ad effectum usque perduxerunt. Qui locus supradictus est situs in confinio Ceridaniȩ marchiȩ nostrȩ sub diocesi Fredaldi, Narbonensis archiepiscopi, et parrochia Audesindi, Elnensis episcopi. Unde nostram excellentiam petierunt ut eundem locum sub nostra immunitate et defensione ac mundeburdȩ susciperemus et per prȩceptum nostrum illis et suis successoribus et eidem loco prȩsentibus et futuris temporibus tale privilegium concedamus, quatenus post Deum sub manu et potestate nostra ac successorum nostrorum ipse locus et inibi habitantes sub regia potestate perpetuo maneant et in eodem loco degentes sub monastico ordine vivant atque ut licentiam eligendi abbatem ex seipsis secundum regulam sancti Benedicti omni tempore habeant, et ut nullus paraveredum aut pascuarium vel mansionaticum aut aliquam indebitam exactionem ab eis vel suis successoribus de eodem loco vel de rebus ad eundem locum pertinentibus, tam prȩsentibus quam futuris temporibus, exigat, sed quiete liceat eis pro statu sanctȩ Dei Ecclesiȩ et regis ac regni stabilitate orare. Quorum petitionem rationabilem judicantes, eis in omnibus annuere judicavimus, decernentes ut, tam prȩsentibus quam futuris temporibus, idem monasterium cum omnibus rebus ad se nunc pertinentibus et que futuris temporibus ad eundem locum conlatȩ fuerint vel quas in eodem monasterio degentes juste et rationabiliter acquirere quocumque modo potuerint, privilegium et immunitatem habeat et sub defensione ac mundeburde regiȩ potestatis permaneat et in eodem loco habitantes sub monastico ordine vivant et licentiam eligendi ex seipsis secundum regulam sancti Benedicti abbatem omni tempore habeant, in cujus abbatis regulari ordinatione episcopus ipsius civitatis in cujus parrochia est monasterium nullam difficultatem exhibeat vel quamcumque exactionem contra regulas sacras eidem loco imponat nec pro ordinatione ecclesiasticorum ministrorum vel pro largitione consecrati olei vel chrismatis quodcumque emolumentum contra canones sacros ab abbate vel a monachis monasterii ipsius requirat; et nullus judex publicus vel quislibet ex judiciaria potestate seu aliquis ex fidelibus regni nostri vel successorum nostrorum, paraveredum aut pascuarium vel mansionaticum aut aliquam indebitam exactionem ab eis vel eorum successoribus exigat, neque in ecclesias aut ad loca, vel agros, seu reliquas possessiones memorati monasterii ubi et ubi constitutas, quas nunc habere videtur vel de cetero per futura tempora idem monasterium adquirere potuerit, ad causas audiendas vel freda exigenda, aut mansiones aut paratas faciendas, vel fidejussores tollendos aut homines ipsius monasterii injuste distringendos, vel paraveredos aut pascuarios exigendos, nec ullas redibitiones vel illicitas occasiones requirendas aut quamcumque inquietudinem ipsi loco et ejus habitatoribus inferendam licentiam habeant, vel ad ejus monasterii loca ullo umquam tempore ingredi valeant vel exactare presumant, sed liceat memorati monasterii abbati suisque successoribus et omni congregationi res prefati monasterii cum omnibus que in sua ditione habuerint, sub immunitatis tuitione quieto ordine possidere atque pro statu sanctȩ Dei Ecclesiȩ et pro stabilitate regie potestatis et regni nostri atque pro populo nobis subjecto Domini misericordiam exorare. Et ut hec auctoritas nostris futurisque temporibus, Domino protegente, valeat inconvulsa manere, manu propria eam subter firmavimus et de anulo nostro sigillari jussimus.

Signum (Monogramma) Karoli gloriosissimi regis.

Adalgarius notarius ad vicem Gozlini recognovit.

Dat. nonas aug., indictione IIIIa, anno XXXII regnante Carolo gloriosissimo rege. Actum Doziaco palatio regio. In Dei nomine feliciter. Amen.


Localisation de l'acte

Make this Notebook Trusted to load map: File -> Trust Notebook