871, 30 octobre. — Champlitte.

Charles le Chauve, prié par l'abbé Geilon de subvenir aux besoins des moines de Saint-Philibert de Noirmoutier, leur concède l'abbaye de Saint-Pourçain en Auvergne pour s'y établir tant que dureront les invasions normandes.

Référence : Arthur Giry, Maurice Prou, Georges Tessier et Ferdinand Lot (éd.), Recueil des actes de Charles II le Chauve, roi de France (840-877), Vol. 2, Paris, 1955, no353.

A. Original perdu.

B. Copie du xviiie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 12700 (Monasticon Benedictinum, t. XLIII), fol. 125, d'après A.

a. Dom Luc d'Achery, Spicilegium, éd. in-quarto, t. XII (1675), p. 551, d'après une copie de Dom Estiennot.

b. Dom Luc d'Achery, Spicilegium, éd. de La Barre, t. III (1723), p. 350, d'après a.

c. Juénin, Nouvelle histoire de l'abbaïe..... de Tournus, preuves, p. 88, d'après b.

d. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 630, n° ccxxxv, d'après a.

e. Chaix de Lavarène, Monumenta pontificia Arverniae, p. 399, d'après b.

Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 292.

Indiqué : Poupardin, Monuments de l'histoire des abbayes de Saint-Philibert, p. 113, n° 12.

La teneur de ce diplôme présente des anomalies: préambule inusité et se décomposant en deux parties, dont la deuxième se rattache à l'exposé: «Quapropter, divine admonitionis igne succensi...»; notification adressée «omnibus optimatibus»; diplôme qualifié de «litterae»; monastère de Saint-Philibert appelé «monasterium Herense», alors que les moines avaient abandonné depuis longtemps l'île de Noirmoutier; vocables d'«abbatia, abbatiola» appliqués à Saint-Pourçain; emploi du mot «scribendo» dans la formule de corroboration. Rappelons que le privilège de Jean VIII du 15 octobre 876 confirmant spécialement la donation de Saint-Pourçain (Jaffé, Regesta, 2e éd., n° 3053) est suspect. Deux considérations plaident cependant en faveur de la sincérité de l'acte. Le passage de Charles le Chauve à Champlitte (Haute-Saône) le 30 octobre 871 s'accorde avec le voyage qu'il accomplit à la même époque, de Reims à Besançon (Annales Bertiniani, éd. Waitz, p. 117). Quant aux anomalies formelles, on en retrouve un certain nombre dans un diplôme pour l'église de Lyon (n° 355). À l'hypothèse d'une double falsification, on préférera celle de l'établissement par un même rédacteur, peut-être étranger à la chancellerie de Charles le Chauve, des deux instruments.


Texte établi d'après B et a.

In nomine sancte et individue Trinitatis. Karolus gratia Dei rex. Decus regie majestatis nullum majus est quam loca sanctorum amplificando sublimare et servis Dei in ipsis Deo devote famulantibus quibuslibet necessitatibus sive oppressionibus paganorum compulsis ob eterne beatitudinis remunerationem clementer succurrere et pro amore superne retributionis misericorditer subvenire. Quapropter, divine admonitionis igne succensi et salutifero fomite inspirati, ad presentis vite instantiam felicius percurrendam et ad perpetue felicitatis gaudia facilius obtinenda hoc fore certissime non dubitantes, omnibus optimatibus ac ceteris fidelibus regni nostri, presentibus scilicet atque futuris, litteris regie auctoritatis nostre innotescimus ob id quia serenitatem altitudinis nostre venerabilis et carissimus nobis Geilo abbas ab infestatione paganorum per plurimas necessitates fratrum sancte Marie et sancti Filiberti Herensis monasterii humiliter deprecans, ut eorum necessitatibus succureremus patefecit. Nimium dolore perculsi et instinctu celestis gratie moniti, verum etiam ejusdem venerabilis abbatis famulatu placati, eidem monasterio Herensi ipsisque fratribus sancte Marie et beati Filiberti per testamentum regie auctoritatis nostre abbatiam sancti Porciani in pago Arvernensi cum omnibus ad se pertinentibus sive ad id jure respicientibus, tam in eodem pago quam et in aliis, sicut ad nostrum habere visi sumus, perpetim habendam tradimus et condonamus ac demum ad dominationem illorum solemni more transferimus ut, quandiu persecutio Normandorum invaluerit, eandem abbatiam sancti Porciani jam dicti fratres [possideant] nec huc illucque vacillantes discurrant ad locum refugii congratulantes aptum. Et licet incerti simus cum illis Domino annuente pax et tranquillitas in jam dicto monasterio Herensi, nullo jam imminente turbine Normandorum, data fuerit, prenominatam abbatiam sancti Porciani, sicut alias res proprias suprascripti monasterii Herensis, quo indigentiam non modicam aliquantulum evadere et divinum officium liberius implere possint, absque cujuspiam contradictione sive repetitione eternaliter possideant. Quare hoc magnitudinis et celsitudinis nostre preceptum fieri et illis dari jussimus, per quod decernentes sancimus atque precipientes delegamus ut jam dicti fratres sepius nominatam abbatiam sancti Porciani, secundum quod eis visum fuerit, jure proprio ac more ecclesiastico sicut alias suas res proprias perpetualiter ad suos usus suorumque utilitates ordinantes disponant et disponendo ordinent, eo videlicet modo ac tenore ut pro nobis et pro conjuge ac prole nostra, simul etiam pro statu regni ac populi a Deo nobis commissi salute clementiam Dei devotissime exorent. Ut autem nostre auctoritatis largitio pleniorem in Domino obtineat firmitatis vigorem, manu nostra propria subter eam scribendo corroborantes, anuli nostri impressione adsignari jussimus.

Signum (Monogramma) Karoli gloriosissimi regis.

Adalgarius notarius ad vicem Gausleni recognovit.

Data III kal. novembr., indict. IIII, anno XXXII regnante Karolo gloriosissimo rege. Actum Camlimptum. In Dei nomine feliciter. Amen.


Localisation de l'acte

Make this Notebook Trusted to load map: File -> Trust Notebook