872, 4 février. — Saint-Vaast.
Charles le Chauve, à la prière de Josselin (Gozlinus), abbé de Saint-Amand, qui lui a demandé d'affecter aux besoins de la communauté une partie des biens du monastère, assure aux moines la possession de l'église de Barisis, en Laonnais, avec les 67 manses que Josselin leur a cédés, y ajoute, pour le vestiaire, des biens sis en Tournaisis, à «Madria» (6 manses), à «Walsna» (un moulin avec 20 bonniers), à Helchin (3 bonniers), à Dottignies (2 bonniers, des serfs et un manse jadis tenu par Samuel), au Casteau (un manse), à Mespelaere et «Tunnes» (5 manses et la pâture dite «mansus Baldini»), à Neuville (un moulin), confirme aux moines la possession de leur mense dans sa consistance actuelle et leur concède en outre le bénéfice tenu par le clerc Rodericus et situé sur l'Elnon au lieu dit «Waracci mortarium» et à Brillon (8 manses et demi), à charge pour Rodericus et après lui, pour celui des frères qui administrera ces biens de servir un repas à la communauté le jour de la fête de saint Denis, à quoi s'ajoute le tonlieu du marché sur le produit duquel Rodericus ou le frère qui lui succédera servira un repas le jour de la fête de l'élévation de saint Amand (20 septembre).
A. Original perdu.
B. Copie du xiiie siècle, dans un cartulaire de Saint-Amand, Archives du Nord, 12 H 1, fol. 84, sous la rubrique: «Privilegium Karoli regis Franchorum».
C. Copie du 25 juillet 1773, par Dom Queinsert, Bibliothèque Nationale, Collection Moreau, vol. 2, fol. 107, d'après un autre cartulaire de Saint-Amand aujourd'hui perdu, compilé en 1117 par le moine Gautier.
D. Copie de l'année 1873, dans une transcription diplomatique du cartulaire mentionné sous la lettre B, Bibliothèque Nationale, ms. lat. nouv. acq. 1219, p. 147, d'après B.
a. Dom Martène, Amplissima collectio, t. I, col. 192, «ex chartario Elnonensi» (année 871).
b. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 632, n° ccxxxvii, (année 871), d'après a.
Indiqué : Georgisch, Regesta, t. I, col. 137.
Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 292 (année 871).
Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1777.
Les deux éléments chronologiques de la date ne concordent pas. L'année du règne répond à l'année 872, l'indiction à 871. L'année 871 est exclue, puisque Charles le Chauve commença l'année en Provence. De là, par Auxerre et Sens, il gagna Saint-Denis, où on le trouve le 20 mars (Annales Bertiniani, éd. Waitz, p. 115 et ci-dessus n° 345). — Le préambule, imprimé en petit texte, est emprunté au diplôme pour Saint-Amand du 23 mars 847 (t. I, n° 92).
Texte établi d'après B et C.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Karolus gratia Dei rex. Divinorum beneficiorum memores inter alias precipuam religionis curam gerimus et ut ea nostris diebus confirmetur atque proficiat prospicere desideramus, ita enim propitium Deum nobis credimus affuturum si cultus illius nostra industria incrementum accipiat. Idcirco noverit omnium sancte Dei Ecclesie fidelium ac nostrorum, presentium scilicet et futurorum, sollertia quia Gozlinus, venerabilis abbas cenobii almi presulis Amandi, adiit serenitatem culminis nostri, devote postulans ut ex rebus ipsius monasterii aliquid monachis in eodem loco Deo militantibus ad eorum sublevandam indigentiam pro intuitu divine remunerationis concedere deberemus. Cujus petitionibus ob devotum et inreprehensibilem ergo nos ejus fidelitatem libenter aurem commodantes hos serenitatis nostre apices fieri decrevimus, per quos sancimus ut in pago Lugdunensi in loco qui vocatur Barisiacus ecclesiam cum omnibus rebus juste et legaliter ad se pertinentibus, et cum mansis LXVII a prefato abbate Gozlino illis concessis, cum domibus seu et mancipiis desuper commanentibus utriusque sexus, campis scilicet ac vineis et molendinis tribus, deinceps jam dicti monachi per hoc nostre auctoritatis preceptum firmissime teneant. Insuper etiam addidimus ad vestimentorum usus in pago Tornacense, in loco nuncupato Madria, mansa VI, et in Walsna molendinum unum cum bunuariis XX, et in Helcinio bunuaria tria, et in Dottiniacas bunuaria duo cum mancipiis utriusque sexus ad hec loca pertinentibus necnon et alia mancipia commutata, Hastbertum videlicet et Gontuvaram atque Gontrannum necnon et Bertlindem cum infantibus suis, sed et mansum quem Samuel tenuit et in Castello mansum unum atque inter Mespilarios et Tunnes mansa quinque et vaccariciam que vocatur mansus Baldini atque in Nova villa molendinum unum. Hec omnia et quecumque ipsi fratres moderno tempore habere videntur cum sui integritate et concessa concedimus et nova ex nostra largitione largimur, videlicet que idem venerabilis abbas Gozlinus nobis suggessit predictis fratribus concedenda, id est beneficium quod Rodericus clericus super Helnonem fluvium tenet in loco qui vocatur Waracci mortarium et in Brillione inter utraque mansa octo et dimidium, eo videlicet pacto ut idem Rodericus omnibus annis quamdiu res ipsas tenuerit ad missam sancti Dyonisii in memoriam ejusdem Gozlini abbatis in cibo et potu refectionem preparet sufficientem, et post ejusdem Roderici decessum seu voluntarium recessum quicumque ex fratribus res ipsas previderit omnibus annis deinceps similiter faciat, sed et theloneum qui colligitur ex mercato, petente jam dicto venerando abbate, prefatis fratribus concedimus, unde idem Rodericus aut quicumque ex fratribus successor ejus in elevatione corporis sancti Amandi que est XII kl. octobris similiter ipsis monachis in memoriam cujus supra honestam exhibeat refectionem. Ista vero et superius memorata auctoritatis nostre privilegio confirmamus, ut Dei servos in memorato cenobio degentes pro nobis, conjuge et prole atque stabilitate totius regni a Deo nobis concessi continuatim orare delectet. Et ut hec nostre largitionis auctoritas inviolabilem et inconvulsam obtineat firmitatem, manu propria subter eam firmavimus et anuli nostri impressione jussimus insigniri.
Signum Karoli (Monogramma) gloriosissimi regis.
Adalgarius notarius ad vicem Gozleni recognovi.
Data II non. febr., indictione IIII, anno XXXII regnante Karolo gloriosissimo rege. Actum in monasterio sancti Vedasti. In Dei nomine feliciter. Amen.