872, 12 mai. — Servais.

Charles le Chauve, à la prière de l'évêque Enjouguin (Angelwinus), donne en toute propriété à l'église de Paris l'abbaye de Saint-Éloi qu'il lui avait antérieurement concédée à titre de bénéfice, en vue d'améliorer la situation des deux établissements dévastés l'un et l'autre par les Normands et pour que la Vierge Marie lui accorde une nouvelle postérité, à charge pour les évêques de faire célébrer par des cérémonies appropriées les anniversaires de la mort de Louis le Pieux (20 [juin]) et de la mort de l'impératrice Judith (20 mars), ceux de sa propre naissance (13 juin), de son sacre, à remplacer après sa mort par l'anniversaire de celle-ci, de la naissance de la reine Richilde (1er août), de leur mariage et de la naissance de leurs enfants, s'il leur est donné d'en avoir, à charge enfin de faire servir un repas aux membres des deux communautés au jour anniversaire de la naissance de leurs enfants.

Référence : Arthur Giry, Maurice Prou, Georges Tessier et Ferdinand Lot (éd.), Recueil des actes de Charles II le Chauve, roi de France (840-877), Vol. 2, Paris, 1955, no364.

A. Original. Parchemin autrefois bullé. Largeur en haut, 590 mm., en bas, 586 mm.; hauteur à gauche, 483 mm., à droite, 487 mm. Archives nationales, K 11, n° 4 (anciennement exposé au Musée des Archives).

B. Copie du xiie s. en partie figurée, Archives nationales, K 11 (carton), n° 4.

C. Copie du xiie s., dans le Livre noir de Notre-Dame de Paris, Archives nationales, LL 78 (anc. LL 177), p. 101 (anc. fol. xl), sous le titre: «Exemplar de Sancto Eligio», d'après B.

D. Copie du xiiie s., dans le Petit Pastoral de Notre-Dame de Paris, Archives nationales, LL 77 (anc. LL 176), p. 54, sous la rubrique: «XXIIII. Exemplar de Sancto Eligio», d'après C.

E. Copie du xviie s., par Du Chesne, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 55, fol. 6, d'après D.

F. Copie du xviie s., par Baluze, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 83, fol. 80, d'après D.

G. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 17674, fol. 47, d'après D.

H. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 11897 (Anecdota, t. XII), fol. 131, d'après a.

a. Baluze, Capitularia regum Francorum, édition de 1677, t. II, col. 1492, n° c, d'après D.

b. Dubois Historia ecclesiae Parisiensis, t. I, p. 499, d'après D.

c. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 635, n° ccxl, d'après a.

d. Origines Guelficae, t. II, p. 84.

e. Guérard, Cartulaire de Notre-Dame de Paris, t. I, p. 248, d'après D (année 846).

f. Tardif, Cartons des rois, p. 98, n° 152, d'après A (année 846).

g. R. de Lasteyrie, Cartulaire général de Paris, t. I, p. 66, n° 49, d'après A et B.

Indiqué : Georgisch, Regesta, t. I, col. 137.

Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 293.

Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1771.

Indiqué : Tardif, Cartons des rois, p. 133, n° 207.

Fac-similé : de l'original: Lot, Lauer et Tessier, Diplomata Karolinorum, V, pl. x. — Musée des Archives de l'Empire, p. 39, n° 59 (fac-similé du Legimus).

Le chiffre de l'année du règne a disparu sur l'original. Toutes les copies, à la suite de B, portent «anno VI», ce qui, pour le 12 mai correspondrait à l'année 846, date en contradiction avec toutes les données de la teneur. Richilde n'a épousé Charles le Chauve que le 22 janvier 870; l'évêque Enjouguin est le successeur d'Énée mort le 27 décembre 870; le notaire Adalgarius n'était pas en fonction en 846, etc... Baluze a proposé de corriger «anno VI» en «anno XXXI», l'année 871 s'accordant avec la 4e indiction. La correction étant paléographiquement arbitraire et l'indiction retardant souvent d'une unité, nous préférons supposer qu'on lisait sur l'original «anno XXXII». Le séjour de Charles le Chauve à Servais au mois de mai 872 nous est en effet attesté par Hincmar (Annales Bertiniani, éd. Waitz, p. 119). — Restitutions opérées d'après B.


(Chrismon) In nomine sanctae et individuae Trinitatis, Karolus gratia Dei rex. Si eclesiasticis negotiis consulendo eorum statum ad em[e]liorationem ob Christi amorem deducimus, ab ipso non dubitamus accipere retributionem pro cujus haec peragimus honore. [2] Noverit itaque omnium sanctae Dei Eclesiae fidelium atque nostro[rum pr]aesens et subsequutura sagacitas [quoniam] Angelwinus, venerabilis et sanctae eclesiae Parisiacensis antistes, ad nostrae humiliter accedens sublimitatis mansuetudinem deprecatus [3] est ut ob nostrae mercedis conjugisque reg[inȩ nostrȩ Richeldis ac vir]ginis intemeratae genitric[is Dei] Mariae emolumentum abbatiam sancti Elig[ii in potestate] sibi creditae eclesiae sitam eique jure beneficiario nostra munificentia concessa[m, j]am dictae eclesiae [4] genitricis Dei sanctae Mariae sibique et post se Dei nutu futuris pastori[bus in potestatem] ad jus eclesiasticum habendum concederemus et concedendo inpraevaricabili nostrae auctoritatis praecepto confirmaremus. Cujus petitionibus eo cessimus libentius quo nostrae utilitati profuturum [5] perspeximus amplius, et ob Domini nostri Jhesu Christi suaeque virg[inis Mariȩ am]orem atque ob utrarumque eclesiarum olim a pag[anis] devastatarum invicem emeliorationem et utilis[sime] nobis in salutem populi christiani a genitrice virgine prolis attributionem, hoc nostrae p[rivile]gitatis praeceptum [6] fieri et illi dari jussimus, per quod supradictam abbatiam c[um omni su]arum integritate rerum jam dictae eclesiae pr[ae]senti futurisque pastoribus delegendo perpetualiter ad habendum concedimus et concedendo inviolabiliter manere decernimus, atque de nostro jure in jus ac dominationem [7] Dominae meae genit[r]icis Dei mei Mariae solemni more transferimus, taliter ut quicquid exinde statutus a Deo praesul secund[um] Dei suamque voluntatem facere voluerit quemadmodum ex aliis sibi creditis eclesiasticis rebus canonico in faciendo potiatur arbitrio, [8] eo siquidem pacto ut diem depositionis patris nostri praecellentissi[mi im]peratoris Hludowici quod est duodecimo kalendas [maii] et matris nostrae gloriosissimae imperatricis Judith quod est tertio decimo kalendas aprilis, diem quoque nativitatis nostrae idus junii, necnon et diem [9] a Deo concessae nobis unctionis qui post obitum [in diem] ipsum in celebrando transfundetur, na[tivita]tem praeterea amabillimae conjugis nostrae Richildis reginae kalendis augusti et copulam secundum D[ei] voluntatem nostrae conjunctionis, insuper et ortum prolis nostrae, [10] si a fecunda virgine impetrando data fuerit, sub continua oration[um] missarumque assiduitate cum omni clero sibi commisso praesens futurusque antistes celebret et refectio in utraque congregatione in die ortus prolis nostrae, si, ut diximus, a genitrice Dei data fuerit [11] studiosissime peragatur, de cetero vero pro hac ut[riusque ec]clesiae majorata emendatione omnis prae[sul pro] nobis, conjuge et prole regnique statu Dei misericordiam exorare indesinenter accedat. Ut autem hujus nostrae piissimae largitionis [12] auctoritas potiorem in Dei nomine obtineat firmitatis vigorem, de bulla nostra insigniri jussimus et manu propria eam subter firmavimus.

[13] Signum (Monogramma) Karolo gloriosissimo regis. ☩ Legimus.

[14] Adalgarius notarius ad vicem Gozleni recognovit.

[15] Data IIII id. mai., indictione IIII, a[nno VI] regnante Karolo gloriosissimo rege. Actum Silvagio palatio. In Dei nomine feliciter. Amen. AMHN.


Image de l'acte

Cliquez pour zoomer ou afficher en plein écran. — Consulter sur Nakala

Cliché Archives nationales de France.


Localisation de l'acte

Make this Notebook Trusted to load map: File -> Trust Notebook