844, 11 mai. — Saint-Sernin de Toulouse.
Charles le Chauve, à la prière de l'abbé Domnul (Donnulus) qui avait construit avec l'assentiment du marquis Rampon le monastère de Saint-Pierre, dans le «pagus» de Besalu, sur le rio Muga, met sous la protection royale et celle de l'immunité le dit monastère et les «cellulae» qui en dépendent, savoir l'église nouvellement construite en l'honneur de saint Michel "in loco qui dicitur Ceresius" (San Miguel Çacirera ou San Miguel de Çacirera) et l'église de Saint-Romain de Casamor, avec les «villares» d'Albaña (alias Albanyà) et de "Buscariolas", lui abandonne le produit des droits fiscaux et lui accorde la liberté des élections abbatiales.
A. Original perdu.
B. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 117, fol. 293 v°, «ex archivo Arulensis coenobii Beatae Mariae de Arulis», d'après A ou une copie figurée.
C. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 117, fol. 277 v°, «ex archivo Arulensis coenobii Beatae Mariae de Arulis».
D. Copie du xviie s., par Baluze, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 117, fol. 340 v°, d'après C, avec indication des variantes de B.
E. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 11897 (Anecdota, t. XII), fol. 84, d'après a.
a. Baluze, Capitularia regum Francorum, édition de 1677, t. II, col. 1447, n° lxii, «ex archivo monasterii Arulensis», probablement d'après D corrigé.
b. Lecointe, Annales ecclesiastici Francorum, t. VIII, p. 717, d'après a.
c. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 455, n° xxxiv, d'après a.
d. Histoire générale de Languedoc, éd. Privat, t. II, preuves, col. 223, n° 107, d'après B et c.
e. Ramon d'Abadal i de Vinyals, Catalunya carolingia, t. II, 1re partie (1926-1950), p. 6.
Indiqué : Georgisch, Regesta, t. I, col. 103.
Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 212.
Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1553.
Indiqué : Lot et Halphen, Le règne de Charles le Chauve, p. 99, n. 2 et p. 104, n. 3 et 4.
Le diplôme du 23 février 869, publié sous le n° 321, nous montre le monastère de Saint-Pierre déjà uni à celui d'Arles-sur-Tech.
L'existence du monastère dont il est ici question n'a pas laissé d'autre trace que le diplôme ci-dessous transcrit. On ne saurait le confondre avec le monastère également fondé sous le vocable de saint Pierre, mais à Besalu même, sur le rio Fluvia, alors que la localisation sur le rio Muga, anciennement Sambuga, nous reporte à environ vingt-cinq kilomètres de Besalu. C'est seulement en 977 que Miron, évêque de Gerona et comte de Besalu, fonda le monastère de Besalu auprès d'une église déjà existante, «eligimus quandam ecclesiam... sitam videlicet juxta oppidum Bisulduni, ubi disponimus et ordinamus coenobium manentium sub regula almi patris Benedicti» (España sagrada, t. XLIII, p. 416). Les deux établissements semblent n'avoir eu entre eux aucun rapport et le premier monastère de Saint-Pierre dut disparaître rapidement après avoir été uni à celui d'Arles. Ce sont les seules archives d'Arles qui nous ont conservé le texte du diplôme de Charles le Chauve.
Texte établi d'après B et C avec l'indication des variantes de a.
In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Karolus gratia Dei rex. Si petitionibus servorum Dei justis et rationabilibus aurem celsitudinis nostrae libenter accomodamus et eorum suggestiones quas nobis pro necessitate sua insinuaverint ad effectum perduxerimus, non solum in hoc regiam exercemus consuetudinem, sed etiam ad aeternae retributionis mercedem nobis talia facta profutura confidimus. Idcirco noverit sagacitas seu utilitas omnium fidelium nostrorum, tam praesentium quam et futurorum, qualiter religiosus vir Donnulus, abba ex monasterio sancti Petri quod ipse in pago Bisuldunense super fluvium Sambuga una per licentiam Ramponi marchionis propriis manibus construxit, ad nostram accedens clemenciam, deprecatus est nos ut praedictum locum ei concederemus, atque more regio ipsum suisque commissis supradictumque monasterium cum cellulis ibidem aspicientibus quae nuncupantur sic, in loco qui dicitur Ceresius, ecclesia in honore sancti Michaelis archangeli, novo opere constructa, et in altero loco qui dicitur Casa Mauri, ecclesia in honore sancti Romani constructa, seu et villares, Albinianum scilicet et Buscariolas, omnibusque rebus et hominibus eidem monasterio justae legaliterque pertinentibus, sub defensionis nostrae tuitione immunitatisque munimine recipere dignaremur. Cujus petitionibus clementer annuimus atque eum, sicut postulavit, praedictumque monasterium sub nostrae defensionis munimine recepimus. Quin etiam hoc reverentiae nostrae praeceptum fieri jussimus, per quod precipimus atque jubemus ut nullus judex publicus vel quislibet ex judiciaria potestate in ecclesias aut loca vel agros seu reliquas possessiones memorati monasterii quas moderno tempore infra dictionem regni nostri justae et rationabiliter possidet, vel quae deinceps aut per nos aut per alios quosque fideles ac Deum timentes in jure ipsius sancti loci voluerit divina pietas augeri, ad causas audiendas vel freda exigenda, aut mansiones vel paratas faciendas, necnon et fidejussores tollendos aut homines ejusdem ecclesiae tam ingenuos quam et servos super terram ipsius comm[anentes] distringendos, nec ullas redibitiones aut inlicitas occasiones requirendas, nostris nec futuris temporibus ingredi audeat vel ea quae supra memorata sunt paenitus exigere presumat, sed liceat jam dicto Donnulo abbati suisque successoribus res predictae ecclesiae absque alicujus impedimento aut minoratione sub immunitatis nostrae defensione quieto ordine possidere; et quicquid exinde fiscus sperare poterat, totum nos pro aeterna remuneratione eidem ecclesiae concedimus, ut in alimonia pauperum et stipendia servorum Dei ibidem Deo famulantium proficiat in augmentum, et quandoquidem divina vocatione supradictus abba vel successores ejus de hac luce migraverint, quandiu ipsi monachi inter se tales invenire potuerint qui ipsam congregationem secundum regulam sancti Benedicti regere valeant, per hanc nostram auctoritatem licentiam habeant ex se eligendi abbates, quatenus eis pro nobis atque stabilitate regni nostri jugiter Domini misericordiam exorare delectet. Haec vero auctoritas, ut omni tempore inviolabilis valeat permanere, manu propria subter eam firmavimus et anuli nostri impressione signari jussimus.
Signum (Monogramma) Karoli gloriosissimi regis.
Deormanus notarius ad vicem Hludowici recognovi.
Data V idus mai., indictione VII, anno IIII regnante Karolo glorioso rege. Actum monasterii sancti Saturnini prope Tholosam. In Dei nomine feliciter. Amen.