[872, mars – 875, 25 décembre].
Charles le Chauve, à la prière de Ricou (Riculfus), archevêque de Rouen, confirme les chanoines de l'église cathédrale de Rouen (Notre-Dame) dans la possession de leur mense canoniale, composée des biens qui leur ont été successivement attribués par l'archevêque Remi (ceux-ci leur ayant été confirmés par un précepte de Charlemagne), puis par les successeurs de Remi sur le siège de Rouen, enfin par Ricou lui-même, ces biens, dont suit l'énumération, étant sis en Roumois, dans le Talou et en Vimeu (parmi ceux-ci Goderville(?), Martin-Église, Sept-Meules, Londinières), en Parisis (Charenton, sur la Marne), en Beauvaisis (Cramoisy, don de l'archevêque Rainfroi, plus un manse situé dans une autre «villa»), en Pincerais, en Évrecin (parmi les localités énumérées en figure une jadis donnée aux chanoines par l'archevêque Grimon), en Vexin (plusieurs manses et courtils dont un situé à Étrépagny), encore en Talou, à quoi s'ajoutent les biens donnés par Ricou et sis en Beauvaisis, à Froidmont (ceux-ci étant actuellement tenus en bénéfice par Ursion, vassal du roi), en Vexin, à Neaufles, en Soissonnais, Vasseny (les revenus de cette dernière «villa» devant être intégralement affectés aux besoins des chanoines, si une incursion des Normands les force à quitter Rouen, et, en temps de paix, affectés pour moitié au service de l'église), en Vexin encore, quatre hostises et cinq arpents de vigne pour la fourniture du vin d'église. Le roi interdit à quiconque, souverain ou archevêque, de porter atteinte à la consistance de la mense canoniale et d'exiger sur les biens qui le composent aucune autre prestation que celles qui ont été fixées par la coutume, le présent règlement s'appliquant à une communauté de quarante chanoines, dont le nombre pourra être augmenté, sous réserve d'un accroissement corrélatif de la dotation.
A. Original perdu.
B. Copie du xiiie s., dans un cartulaire de l'église de Rouen, Bibliothèque de la ville de Rouen, ms. 1193, fol. 28v°, sous le titre: «Confirmatio Karoli regis Francorum de villis et possessionibus cum appenditiis».
C. Copie du xviie s., dans la transcription d'un vidimus du roi d'Angleterre Henri V, en date du 15 août 1422, Archives de la Seine-Inférieure, G 2087, fol. 1.
D. Copie médiocre de l'année 1659, par le P. Arthur Du Monstier, Bibliothèque nationale, ms. lat. 10048 (Neustria christiana, t. I), fol. 150 (anc. 147), sans indication de source (texte apparenté à C).
E. Copie du xixe s., dans une transcription du cartulaire cité sous la lettre B, Bibliothèque nationale, ms. lat. nouv. acq. 1363, fol. 52.
F. Copie partielle du xviie s., Bibliothèque ms. lat. 17674, fol. 38, probablement d'après B.
a. Rymer, Foedera, 1re éd., t. X, p. 236; éd. de La Haye, t. IV (1740), partie iv, p. 74, d'après le vidimus signalé sous la lettre C.
Ce diplôme ne saurait avoir été expédié avant le mois de mars 872, puisque le prédécesseur de Ricou était encore en vie le samedi 8 mars de cette année, où on le voit ordonner prêtre l'auteur anonyme du Chronicon Fontanellense (éd. Du Chesne, Historiae Francorum scriptores, t. II, p. 387). Il est d'autre part nécessairement antérieur au couronnement impérial de Charles le Chauve. Son formulaire s'apparente à celui du diplôme de partitio bonorum délivré en faveur de Saint-Germain-des-Prés le 20 avril 872 (n° 363). Aussi doit-on l'attribuer au même rédacteur, Gammo, et le dater probablement de la fin de 872 ou de l'année 873, au delà de laquelle on ne trouve plus trace de l'activité de ce notaire. — Le diplôme de Charlemagne présenté par Ricou est perdu. Il en est de même de tous les actes, s'il y en a eu, par lesquels Ricou et ses prédécesseurs affectaient des biens à la mense canoniale. — Le texte semble avoir été interpolé à la fin du dispositif pour recevoir la mention des principes et des duces. L'interpellation à l'archevêque, à la deuxième personne du singulier, paraît être aussi la conséquence d'un remaniement. — La tradition manuscrite est médiocre, surtout en ce qui concerne les noms de lieux, dont les restitutions demeurent très incertaines.
In nomine sanctae et individue Trinitatis. Karolus gratia Dei rex. Si ea que predecessores nostri divina dignatione illuminati et piis admonitionibus instigati suorum Dei pro utilitatibus ecclesiarum et servorum Dei necessitatibus supplendis statuere decreverunt nostris confirmamus edictis, regiam exercemus consuetudinem et hoc nobis ad presentem vitam felicius transiendam et ad futuram capescendam profuturum procul dubio confidimus. Idcirco notum sit omnibus fidelibus sancte Dei Ecclesie et nostris, presentibus scilicet et futuris, quia Riculfus, venerabilis Rothomagensis archiepiscopus, detulit serenitati nostre preceptum avi nostri dive memorie domini imperatoris Karoli, in quo continebatur quod, ad petitionem quondam sancte recordationis domini archiepiscopi Remigii predecessoris sui, quasdam villas juris sancte sue metropolis ecclesie Rothomagensis canonicis in aula Sancte Marie Domino servientibus usibus et necessitatibus eorum supplendis perpetuo deservituras delegasset ac precepto sue auctoritatis roborasset, postulans ac humiliter efflagitans ut tam ea que prefatus quondam presul Remigius fratribus donaverat quam ea que successores ipsius memoratis fratribus contulerant, sed ea que per consilium et consensum ac voluntatem nostram ipse sepefatis fratribus addiderat denuo propter rei firmitatem precepto nostre auctoritatis confirma[re]mus, per quod ea que illis collata erant deinceps rata atque stabilita permanere possent. Nos vero illius petitioni, quia justa et rationabilis videbatur, aurem accomodantes, veluti postulaverat fieri adjudicavimus et has infrascriptas villas diversis eorum necessitatibus profuturas perpetuo deserviendas delegavimus, in pago scilicet Rothomagensi, in warinna quam Secana cingit illos mansellos in Talamone, et illum mansum in Maurinna cum ipsis pratis, et in Murocincto quicquid ad ipsum beneficiolum aspicit, necnon et in Cloviald. fagidum cum vineis et pratis vel mancipiis et illam vineam quam vicedomnus quondam Remigii archiepiscopi eisdem in sua elemosina dedit, et in alio loco in ipso pago illum vicum Nialfam et quicquid ad ipsum aspicit, et Rosciolum quem ipsis canonicis bone memorie Helpingus dedit, sed et illum mansum in Geminieto cum omni sua integritate quem Hardricus partibus prefate ecclesie confirmavit, sed et hoc quod Sidefredus, Alonus et Corida femina per strumenta cartarum partibus prefate ecclesie tradiderunt, necnon et illum mansum in Miserinis cum ipsa vinea vel campello et una discapo, in ipsa quoque civitate illos mansos quos boni homines prefatis fratribus dederunt illosque mansos tam infra murum quam foras murum quos Siefredus et Corida per sua strumenta partibus ejusdem ecclesie tradiderunt, et in Quenzico portu mansum unum, et illos mansos in Vitlina et Adelecta cum vineis et farinariis, unum scilicet ad Longum Pedanum et alium subtus eorum vineam situm, et in ipso pago, Vernum cum omni sua integritate; in pago quoque Talavo, et Vinmavo Brantimeias cum omnibus adjacentiis et apendiciis suis, Offimeias, Tulegium similiter cum omnibus adjacenciis et apendiciis earum et silvam que de quodam homine nomine Latranno recepta est, Fontanas quoque super fluvium Fiscannum cum omni sua integritate, Bolari campum similiter cum omni sua integritate, Godardi villam cum omni sua integritate, Martini ecclesiam cum appendiciis suis, Septem Molas seu Lundinarias cum appendiciis suis, et in alio loco, in ipso pago, Wahardi campum cum omnibus appendiciis, et in Merovilla Canensi, vicum Wagregium et quicquid ibi aspicit, Witoilum similiter; et in pago Parisiaco, Carantonium super fluvium Maternam cum vineis et pratis et omnibus appenditiis suis; et in pago quoque Belvacense, villam Cramitiacum quam bone memorie quondam Rainfredus episcopus eisdem fratribus dedit, et unum quoque mansum in villa que vocatur Gellis cum vineis et pratis; in pago eciam Pinciacense, Prunetum super alveum Sequanam quem de quodam homine Gerbaldo dominus Remigius archiepiscopus recepit; necnon in pago Ebroicino, Fontanas super fluvium Itonam cum omnibus adjacentiis suis, et Tainega, Bertildi curte, Ferrarias, Scardegium, Tursini curtem, Walantiegum cum silvis, pratis et molendinis quem Grimo quondam archiepiscopus ipsis canonicis per suam manumfirmam dedit; et in pago Vilcassino, in Flavieri curte curtiles tres et de terra arabili bunuaria tria, in Alto Puto mansum unum cum adjacenciis suis, in Fidini monte mansum unum cum adjacenciis eorum, et in Huningi curte curtiles duos cum adjacentiis eorum, in Stirpiniaco curtilem unum cum appendiciis suis, in Mangili ponte mansum unum cum appendiciis suis; in pago etiam Tellavo Warinnam monasteriolum cum adjacenciis suis, Mormontem cum adjacentiis suis, et Strati curtem, et mansos duos in Niala, sed... cultis, Staldunum cum adjacentiis suis, Gressum cum adjacentiis suis, in Signeio monte mansum unum cum appenditiis. Addidit quoque nunc prefatus presul Riculfus iisdem fratribus in pago Belvacense, in loco qui dicitur Friscomons, mansum indominicatum cum terris, vineis, pratis, et alios X mansos cum suis adjacentiis quos volumus ut post discessum Ursionis vasalli nostri qui eosdem nunc in beneficium tenet absque ulla refragatione vel interrogatione sepefati fratres recipiant; in pago Vilcassino, de villa que dicitur Nialfa, in Genoldi villa, juxta pontem Hilboudi, mansum unum et culturam in qua sunt V bunuaria terre cum adjacentiis; in pago Suessionico, villa que vocatur Vaciniacus, mansum videlicet dominicatum cum terris, vineis et pratis et alios XV mansos cum omnibus appendiciis, quam eodem modo memoratus presul prefatis fratibus concedit, ut si, quod absit, barbarica incursio eos in civitate habitare probibuerit, ex toto usibus eorumdem deserviat, si vero, ut Deo gratias nunc est, tempus pacis fuerit, medietas omnis conlaboratus et cens[u]um per prepositum fratrum custodi Sancte Marie tribuatur, scilicet ad ornamenta et luminaria et cetera que in usus prefate basilice necessaria fuerint. Addidit etiam sepefatus pontifex ad vinaticum ecclesiae Sancte Marie, in pago Vilcassino, in villa que dicitur Gangegias super fluvium Isaram IIIIor hosticia et V arpennis de vineis cum appendiciis eorum. Has ergo villas cum omnibus adjacentiis et redditibus vel mancipiis omnibusque ad se juste legaliterque pertinentibus sepe memoratis fratribus regali auctoritate et indulgentia per hoc preceptum nostre confirmacionis stabili jure eis in perpetuum concedimus atque confirmamus, precipientes regia potestate ut nemo successorum nostrorum, <regum sive principum vel ducum>, neque aliquis potestatem habens <vel a rege seu a quovis duce vel principe> neque ullus presul, <vel tu qui nunc esse videris>, neque aliquis successorum <tuorum> qui in sancta metropoli Rothomagensi per subvenientia tempora successerint, quod nostro roboratum est inviolabili edicto subtrahere vel minuere audeat aut in usus suos retorqueat, vel alicui quiddam in benefitium tribuat, sed neque ex eis servitia exactet neque paraveredos aut expensas ad hospitum susceptiones recipiat, aut ullas ne aliqua re exactiones sive mansionaticos exinde exigat preter consuetudinarias operationes quibus nihil addere presumat. Suprascripta autem ad quadragenarium numerum canonicorum ordinata ex quo nil cuiquam licebit subtrahere; augere vero si voluerit, multiplicatis et augmentatis ad usus eorum rebus, accumulentur divini servitii cultores, qualiter futuris temporibus, absque indigentia vel aliqua perturbatione, libere Deo servire et pro nobis, conjuge et prole et tocius regni nobis a Deo collati conservatione exorare queant. Et ut hec auctoritas, quam ob Dei amorem et remedium anime nostre roboravimus, firmiorem obtineat vigorem, manus nostre conscriptione eam subter firmavimus et anuli nostri impressione sigillari jussimus.
Signum (Monogramma) Karoli gloriosissimi regis.