844, 19 mai. — Saint-Sernin de Toulouse.
Charles le Chauve, à la prière d'un groupe d'Espagnols habitant le comté de Béziers et après une enquête menée par l'archevêque Noton, le comte du palais Elmeradus, le marquis Sunifré (Suniefridus), le comte Sunier (Suniarius) et d'autres grands, défend à quiconque de troubler les dits Espagnols dans la possession paisible des «villae» d'Aspiran et [de Saint-Étienne] d'Albagnan ou mieux d'Albinian, que leurs auteurs ont occupées et défrichées avec la permission de Charlemagne et de Louis le Pieux, leur abandonne à titre héréditaire les dites «villae» et prend les requérants sous sa protection.
A. Original perdu.
B. Copie de la fin du xviie s. Bibliothèque nationale, ms. lat. 11897 (Anecdota, t. XII), fol. 86, sous le titre: «Praeceptum Karoli Calvi pro quibusdam Hispanis», d'après b.
a. Catel, Mémoires de l'histoire de Languedoc, p. 559, «archifs de Sainct-Nazaire de Besiers».
b. Baluze, Capitularia regum Francorum, édition de 1677, t. II, col. 1444, n° lix, «ex archivo ecclesiae Biterrensis».
c. Lecointe, Annales ecclesiastici Francorum, t. VIII, p. 717, d'après a et b.
d. Histoire générale de Languedoc, t. I, preuves, col. 83, n° lxv, d'après b.
e. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 456, n° xxxv, d'après b.
f. Histoire générale de Languedoc, éd. Privat, t. II, preuves, col. 228, n° 110 (lxv), d'après d.
g. Ramon d'Abadal i de Vinyals, Catalunya carolingia (1952), t. II, 2e partie.
Indiqué : Georgisch, Regesta, t. I, col. 103.
Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 213.
Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1556.
Indiqué : Lot et Halphen, Le règne de Charles le Chauve, p. 106 et n. 1.
La teneur de ce diplôme ne peut être établie d'une manière certaine. La tradition en est très défectueuse. a et b dérivent de deux copies distinctes, mais ces deux copies ont un archétype commun qui n'était pas l'original et dont le texte était déjà tronqué et mutilé. — On ne saurait préciser si les préceptes de Charlemagne et de Louis le Pieux auxquels il est fait allusion avaient des destinataires déterminés (ils seraient alors perdus), ou s'il s'agit des diplômes et «constitutions» des 2 avril 812, 1er janvier 815 et 10 février 816 (Böhmer-Mühlbacher, Die Regesten, nos 470, 566 et 608 (456, 546 et 588); publiés par Boretius, Capitularia, t. I, p. 169, n° 76, p. 261, n° 132 et p. 263, n° 133). — La donation à titre héréditaire des villae d'Aspiran et ou plutôt d'Albinian ne fut pas respectée, car moins de quarante ans plus tard, en 881, le 29 août (?), Carloman les donnait à un de ses fidèles, Renard (Böhmer, Regesta, n° 1857; diplôme publié dans le Recueil des historiens de la France, t. IX, p. 425, n° ix).
Texte établi d'après a et b.
In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Karolus gratia Dei rex. Cum clamoribus pauperum aurem celsitudinis nostrae accommodantes benignum assensum praebemus..... Idcirco notum sit omnibus sanctae Dei Ecclesiae fidelibus et nostris, praesentibus atque futuris, quia quidam Hispani in comitatu Biterrensi consistentes ac in nostrae proprietatis praediis commanentes, id est Ranemirus et Hansemundus, presbyter, Aurifolio, Elias, Mirabilis, presbyter, Cicila, dum obsideremus Tolosam et moraremur in monasterio sancti Saturnini, adeuntes serenitatis nostrae fastigia, innotuerunt mansuetudini nostrae qualiter Ildericus et Petrus seu Ermenisilus et quamplures eorum propinqui et progenitores eorum confugerint in villas quae dicuntur Aspirianus et Albinianus et eas juste tenerent et quasi proprietario jure possiderent. Quas siquidem aprisiones praefatorum Hispanorum progenitores per licentiam seu concessionem imperatoris avi nostri Karoli ac post obitum illius, genitoris nostri augusti Ludovici, ex deserti squalore habitabiles frugumque uberes proprio labore fecerunt. Quam denique rationem, de more regali, fidelibus nostris venerabilibus, hoc est Notoni archiepiscopo, necnon et Elmerado, sacri palatii nostri comiti, Suniefrido etiam marchioni, et Suniario comiti diversisque nobilibus nostris, omnimodis investigare decrevimus..... Jubemus ut ab hodierna die et tempore nulli hominum liceat eisdem Hispanis posteritatique eorum vel ipsis qui postea ad eorum fidem venerint aliquando de dictis aprisionibus sive hereditatibus, id est de domibus, vineis, terris, hortis in praescriptis villis consistentibus, aliquam inferre calumniam aut ullam facere contradictionem, sed sicut a progenitoribus nostris, magnis quoque imperatoribus, parentibus eorum constat esse concessum, ita ipsi et filii filiorum suorum usque in saeculum cum omni securitate ipsas res teneant atque possideant, et sub mundeburdo nostrae defensionis contra omnium infestationes semper consistant. Sed si etiam ex ipsis aliquis absque filiis et nepotibus mortuus fuerit, volumus atque per hanc nostram auctoritatem concedimus quod eaedem res ad proximiores suos parentes revertantur licentiamque inter se vendendi et concambiandi plenissime habeant. Haec autem magnificentiae nostrae auctoritas, ut meliorem semper obtineat vigorem, de anulo nostro subter jussimus sigillari.
Deomarius notarius ad vicem Ludovici recognovit.
Data XIV kal. junii, indictione VII, anno IV regnante Karolo glorioso rege, in monasterio sancti Saturnini dum obsideretur Tolosa. In Dei nomine feliciter. Amen.