876, [septembre]. — Cologne.
Charles le Chauve, à la prière de Jean, évêque d'Arezzo, donne en toute propriété à l'église de cette ville, fondée sous le patronage du saint martyr Donat, et à ses évêques le monastère de Saint-Antime, sis dans le «pagus» de Sienne et de Chiusi, qu'il avait antérieurement cédé au même pontife à titre de bénéfice; il stipule que la vie monastique continuera à être observée dans le monastère par une communauté de quarante moines au remplacement desquels il sera pourvu au fur et à mesure de leur disparition et qui seront gouvernés par un abbé choisi parmi eux.
A. Original. Parchemin autrefois scellé. Hauteur, 540 mm.; largeur, 650 mm. Archives capitulaires d'Arezzo, n° 23.
a. Muratori, Antiquitates italicae, t. VI, p. 335, d'après A.
b. Pasqui, Documenti per la storia della città di Arezzo nel medio evo. Codice diplomatico, t. I (Documenti di storia italiana publicati a cura della regia deputazione toscana sugli studi di storia patria, t. XI), p. 64, n° 45, d'après A.
Fac-similé : de l'original: Monaci, Archivio paleografico italiano, fasc. 51 (vol. IX), tav. 103. — du monogramme et du Legimus dans Muratori (voir plus haut sous la lettre a).
Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1803.
La solennité de ce diplôme, destiné à être bullé quoique ne l'ayant pas été effectivement, et orné du Legimus écrit à l'encre rouge comme le monogramme et sa légende, s'explique par la qualité de son destinataire, Jean d'Arezzo, légat pontifical. Quant à la date, incomplète sur l'original, elle peut être précisée grâce au passage des Annales Bertiniani (éd. Waitz, p. 132) qui nous montre Charles le Chauve arrivant à Cologne peu de temps après la mort de Louis le Germanique (26 août 876) et quittant la ville pour aller se faire battre à Andernach le 8 octobre. D'après le diplôme précédent, Charles était encore à Quierzy le 4 septembre. Il n'a donc guère pu arriver à Cologne avant le 10. L'année de l'empire est trop forte d'une unité. Si l'année de la succession de Lothaire II était exacte, il faudrait placer l'expédition du diplôme avant le 9 septembre 876, septième anniversaire du couronnement de Charles le Chauve comme roi de Lorraine. Joseph Calmette (La diplomatie carolingienne, p. 163, n. 4) pense que l'acte est daté de la première année de la succession de Louis le Germanique. Bien qu'un diplôme précédent, expédié lui aussi pour l'église d'Arezzo (n° 383), soit daté de la succession de Louis II, il est plus probable qu'il s'agit ici de Louis le Germanique, à moins que le mot regis s'applique à Louis II considéré comme roi d'Italie et que le point de départ des années de sa succession soit l'élection de Charles le Chauve comme roi d'Italie au début de 876.
(Chrismon) In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Karolus ejusdem Dei omnipotentis misericordia imperator augustus. Quaecumque locis divinis cultibus mancipatis omnipotentis Dei inspiratione a nobis largiendo conferuntur, profutura nobis et ad praesentem vitam feliciter transigendam et ad aeternam [2] beatitudinem facilius obtinendam omnino confidimus. Itaque notum sit omnibus sanctae Dei Ecclesiae fidelibus et nostris, praesentibus atque futuris, quia venerabilis Johannes, Aretinae ecclesiae auctore Deo episcopus, ad nostram accedens sublimitatem, humiliter notum nostrae fecit mansuetudini suam matrem ecclesiam, sub honore sancti Donati praeciosissimi martyris fundatam, [3] nimia paupertate adtenuatam antequam praedecessorum nostrorum imperatorum collatione aliquantulum fuisset emeliorata, ac ideo humiliter petiit ut, more[m] praedecessorum nostrorum imperatorum sequentes, qu[o]d ab illis intuitu divini amoris liberalissime coeptum fuerat, nostra quoque munificentia in melius augmentaretur. Cujus justis atque rationabilibus [4] precibus aurem libenter accommodantes monasterium beatissimi Antimi honore constructum, quod eidem praesuli beneficiario jure concesseramus, et conjacet in pago Sennensi atque Clusino, praefatȩ sanctae matri ecclesiae Aretinae atque dicioni sepe fati pontificis aeternaliter concedimus ad habendum et de nostro jure in jus et potestatem praefatae sanctae matris ecclesiae [5] ac memorati pontificis et successorum ejus sollempni more transferimus, eo modo ut quicquid ab hodierna die et deinceps vel ipse vel successores ejus ex praefatis rebus pro sua oportunitate vel utilitate more ecclesiastico regulariter et canonice facere vel ordinare decreverint, sicut de ceteris rebus praetaxatae sanctae matris ecclesiae, libero in omnibus fruantur arbitrio. [6] Et quia in eodem monasterio ordo monasticus habetur, volumus ut sepe dictum monasterium facultatibus crebro dictȩ sanctae matris ecclesiae conjunctum sub domin[io] et [a]mministratione ecclesiasticae auctoritatis ipsius praesulis et successorum ejus consistant, qui etiam indesinenter quadraginta inibi monachis regulariter amministrent, quatenus monasticus ordo secundum sanctam [7] Benedicti doctrinam in eo immutabili conversatione colatur et laudabili religione semper in perpetuum celebretur, equibus, aliquo divina vocatione amoto, alter e[ju]s loco instituatur, ne numerus minuatur, q[ui]b[us] [a]bb[as] de propria congregatione Deo dignus a vicario beati Donati omnium consensu eligatur, ne monachicus ordo ibidem adnihiletur. [8] Unde hoc altitudinis nostrae praeceptum illi fieri atque dari jussimus, per quod idem monasterium cum rebus et mancipiis utriusque sexus desuper commanentibus et ad idem monasterium legaliter pertinentibus atque, ut dictum est, omnium rerum pertinentiis quae nunc habere dinoscitur vel, Deo sibi favente, inantea adquirere potuerit, cum summa integritate [9] sepe dictȩ matri ecclesiae delegantes conferimus et conferentes delegamus, ut nostri nominis memoria, conjugis ac prolis et regni nobis a Deo collati ob hujus largitionis nostrae donum ab ejusdem ecclesiae reverendis cultoribus in sacris orationibus perpetualiter habeatur. Ut autem hujus nostrae auctoritatis largitio majorem in Dei nomine per supervenientia tempora [10] [firmitatem obtineat, manu propria subter f]irmavimus et bulla nostra insigniri jussimus.
[11] Signum Karoli (Monogramma) gloriosissimi imperatoris augusti (Locus sigilli).
[12] (Chrismon) Audacher notarius ad vicem Gauzlini recognovit et subscripsit (Signum recognitionis).
☩ Legimus ☩
[Dat............ ann]o XXXVII regni domni Karoli imperatoris in Franciam, et in successione Hlotharii VII, et imperii II, et successionis Hludowici regis I. Actum Agripina Colonia civitate. In Dei nomine feliciter. Amen.