877, 5 mai. — Compiègne.

Charles le Chauve, après avoir rappelé qu'à l'exemple de Charlemagne, fondateur de la chapelle du palais d'Aix [-la-Chapelle], il avait fondé lui-même dans le palais de Compiègne un monastère royal en l'honneur de la sainte Vierge, qu'il l'avait enrichi de nombreuses donations et qu'il y avait établi des clercs au nombre de cent, énumère les biens qu'il a affectés aux besoins de la basilique et à l'entretien des frères: Romigny, en Tardenois; Longueil (-Sainte-Marie), Sacy (-le-Petit) et Marest, en Beauvaisis; Mesvillers et Erches, en Amiénois; Attin, en Boulonnais; une «cella» dédiée à sainte Macre [à Fismes] en Tardenois; Bruyères, en Soissonnais; après la mort de Primordius, Estraon et Berry [-au-Bac], en Laonnois; Cappy, en Vermandois; la grande pièce de terre cultivée (cultura) et la pêcherie qu'il a cédées aux frères «ad suos exteriores usus»; des chapelles à Venette, Verberie, Nanteuil [-le-Haudouin (?)], Montmacq; une «villula» appelée «Bonas Mansiones», en Noyonnais; les dîmes des fiscs de «Cassin[um]», Verberie, «Cotomariorum», «Ridi», Montmacq, les deux tiers de la dîme d'Orville, ainsi que les dîmes des fiscs dits «Dorlindo», «Creolicupino», de ceux de Ferrières, Sinceny, Amigny, Voyenne (?), Rozoy [-sur-Serre] (ou Rozoy-le-Grand), Samoussy, Andigny, Erquery, Sevigny [-Waleppe], Attigny, «Belmia», Taizy, Bitry, Ponthion, Merlaut, Bussy (?), et toutes les autres dîmes que les frères possèdent déjà en vertu d'un autre précepte; des «casellae» en Bourgogne (ou mieux à Bourgogne), le pont sur la Vesle dépendant de Fismes et le tonlieu du marché annuel de Venette avec le pré où il se tient. Il confirme les prescriptions contenues dans un précepte antérieur concernant le silence et le recueillement qui doivent régner dans l'établissement, ainsi que les dispositions libérales du même précepte relatives aux maisons [des chanoines]. Il donne au monastère en ce jour de la célébration de la dédicace de son église (5 mai) Sarcy, en Tardenois, y compris ce qu'y avait possédé le comte Otherus, et tout ce qui à Béthancourt, en Beauvaisis, dépend de Margny. Toutes ces libéralités sont consenties à condition que les services monastiques soient assurés conformément aux prescriptions de l'empereur, de ses «missi» et des supérieurs du monastère. L'empereur met en outre sous la protection de l'immunité tous les biens énumérés ci-dessus, qui, étant originairement des biens fiscaux, jouiront du même statut que ceux-ci et bénéficieront de la même protection que le monastère de Prüm, fondé par Pépin [le Bref], et celui de Notre-Dame de Laon. Il est interdit à quiconque de détourner de leur usage les objets mobiliers dont il a gratifié la nouvelle fondation ou de diminuer sa dotation, prévue pour cent frères. Il confirme en outre le privilège délivré en faveur de Saint-Corneille par le pape Jean [VIII].

Référence : Arthur Giry, Maurice Prou, Georges Tessier et Ferdinand Lot (éd.), Recueil des actes de Charles II le Chauve, roi de France (840-877), Vol. 2, Paris, 1955, no425.

A. Original. Parchemin autrefois bullé. Hauteur, 765 mm. au milieu; largeur, 595 mm. en haut, 588 mm. en bas, au niveau des monogrammes. Bibliothèque nationale, ms. lat. 8837, fol. 48 (actuellement reporté à la fin du volume).

B. Copie du xiiie s., dans le Cartulaire rouge de Saint-Corneille de Compiègne, Bibliothèque de Compiègne, ms. 6, fol. 40, «Carte regum. I.», sous la rubrique: «Karolus imperator. De fundatione ecclesie Compendiensis, de collatione reddituum et numero canonicorum.»

C. Copie du xiiie s., dans le Cartulaire dit à deux colonnes, Collection particulière, à Clermont (Oise), fol. 16.

D. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 12777 (Miscellanea monastica), p. 661, apparemment d'après A.

E. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, Collection Dupuy, vol. 690, fol. 31, se référant à A.

F. Copie du xviiie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 17709 (ms. Bouhier), p. 154, se référant à A.

G. Copie du xviie s., par Baluze, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 73, fol. 286, «ex tabulario Compendiensi».

H. Copie de la fin du xviie s., peut-être par Dom Michel Germain, Bibliothèque nationale, ms. lat. 12666 (Monasticon Benedictinum, t. IX), fol. 28, «collata ad authenticum».

I. Copie notariée de l'année 1671, Bibliothèque nationale, ms. lat. 8837, fol. 49, «collationné sur l'original en parchemin».

J. Copie du xviie s., dans la transcription d'une copie antérieure, collationnée une première fois, le 13 mai 1573, «â son original en parchemin» et une seconde fois, le 13 mars 1604, Bibliothèque nationale, Collection de Picardie, vol. 168, fol. 293.

KLM. Trois copies des xviie et xviiie s., Archives nationales, L 1037, nos 18, 19 et 20, soi-disant d'après A.

N. Copie du xviiie s., collationnée par Gaschier, conseiller maître à la Chambre des comptes. Archives nationales, K 189, pièce 112, soi-disant d'après A.

O. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 13891, fol. 2.

P. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 13816, fol. 407.

Q. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 17674, fol. 29.

R. Copie du xviie s., par Dom Gillesson, Bibliothèque nationale, ms. fr. 18764, fol. 24.

S. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. fr. nouv. acq. 7433 (Collection de Camps, vol. 103), fol. 196.

T. Copie de l'année 1672, dans la transcription du Cartulaire rouge faite pour l'abbaye du Val-de-Grâce, Archives nationales, LL 1623, p. 171, d'après B.

U. Copie du xviie s., dans une autre transcription du Cartulaire rouge, Bibliothèque nationale, ms. lat. 9171, p. 145, pièce 115, d'après B.

V. Copie du xixe s., dans une transcription diplomatique du Cartulaire rouge, Bibliothèque nationale, ms. lat. nouv. acq. 2197, fol. 41, d'après B.

W. Copie de la fin du xviie s., Archives nationales, LL 1619, fol. 509 v°, d'après T.

a. Dom Luc d'Achery, Spicilegium, 1re édition (in-4°), t. X, p. 157.

b. Mabillon, De re diplomatica, p. 404, d'après A.

c. Mabillon, Annales ordinis sancti Benedicti, t. III, appendice, p. 681, d'après A.

d. Dom Luc d'Achery, Spicilegium, éd. de La Barre (in-fol.), t. III, p. 352.

e. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 659, n° cclxxii, d'après b.

f. [Tentzel], Historicae vindiciae, appendice I, p. 42, d'après b.

g. Malleville, Dictionnaire historique de l'Aisne, p. 106 (extraits), d'après b.

h. Morel, Cartulaire de l'abbaye de Saint-Corneille de Compiègne, t. I, p. 1, d'après A.

Fac-similé : Fac-similés de l'original: Mabillon, De re diplomatica, pl. XXXI, n° 2 (fac-similé partiel). — Lot, Lauer et Tessier, Diplomata Karolinorum, V, pl. xx.

Indiqué : Georgisch, Regesta, t. I, col. 146.

Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 309.

Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1809.

Ce diplôme, de forme particulièrement solennelle, muni d'une bulle d'or et portant la mention Legimus, délivré le jour où fut consacrée la basilique du monastère de Saint-Corneille, n'est pas le diplôme de fondation de l'établissement, auquel il se réfère à plusieurs reprises. — Le privilège du pape Jean VIII confirmé par lui est perdu. — Les indications chronologiques ne sont pas exactement concordantes. Le chiffre de l'année du règne en France et celui de l'indiction nous reportent à l'année 877, mais le chiffre de l'année du règne en Lorraine retarde d'une unité.


(Chrismon) In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Karolus ejusdem Dei omnipotentis misericordia imperator augustus. Quicquid voto aut gratiarum actione Deo omnipotenti offerimus, cui non [solum e]a quae habemus quaeque de manu ejus accepimus sed etiam nosmetipsos debemus, qui nos et praedecessores nostros imperatores [2] et reges nullo nostr[o] merito sed sua benignissima gratia regium in stemma evehere dignatus est, hoc nobis ad praesentem vitam felicius transigendam et ad futuram uberius capessendam consequentius fore nullo modo dubitamus. Proinde quia divae recordationis imperator, avus scilicet noster Karolus, cui divina providentia monarchiam totius hujus imperii conferre dignata est, in palatio Aquensi cappellam in honore beate Dei genitricis et virginis [3] Mariae construxisse ac clericos inibi Domino ob suȩ animȩ remedium atque peccaminum absolutionem pariterque ob dignitatem apicis imperialis deservire constituisse ac congerie quamplurima reliquiarum eundem locum sacrasse multiplicibusque ornamentis excoluisse dinoscitur, nos quoque morem illius imitari ceterorumque regum et imperatorum, decessorum scilicet nostrorum, cupientes, cum pars illa regni nobis sorte divisionis nondum contigerit, infra tamen [4] potestatis nostrȩ dicionem in palatio videlicet Compendio, in honore gloriosȩ Dei genitricis aç perpetuȩ semper virginis Mariȩ monasterium cui regium vocabulum dedimus fundotenus extruximus et donariis quamplurimis Domino juvante ditavimus, atque clericos inibi numero centum, pro statu sanctae Dei Ecclesiȩ, pro genitoribus ac progenitoribus nostris, pro nobis, conjuge et prole proque totius regni stabilitate jugiter Domini misericordiam implorare decrevimus. In cujus basilicȩ usus atque [5] in prefatorum fratrum necessaria stipendia, villas has perpetuo habendas delegavimus, id est in pago Tardanensi villam Ruminiacum cum cappella et omni integritate sua; et in pago Belvacensi villam Longogilum, Sacciacum et Mariscum cum omnibus ad se pertinentibus; et in pago Ambianensi Melvillare et Erptias; in pago Bolinensi villam Attinium; et cellam sanctae Magre in pago Tardanensi cum omnibus appendiciis suis; et in Suessionico villam Bruarias; [6] et in pago Laudunensi Stradonis villam et Bairiacum post Primordii discessum; et in pago Vermandensi villam Capiacum; culturam etiam, quam eisdem fratribus ad suos exteriores usus extra monasterium cum piscatura concessimus; cappellam in Venitta, cappellam in Vermeria, cappellam in Nantoilo, cappellam in Mamaccis post discessum Bertonis; in pago Noviomensi villulam quae dicitur Bonas Mansiones; decimas etiam fiscorum [7] quas eis per praeceptum concessimus, hoc est decimam [Cas]sini, Vermeriȩ, Cotomariorum, Ridi atque Mamaccis et duas partes decimȩ de Audriaco villa, Dorlindo, Creo[li]cupino, Ferrariis, Cincinniaco, Aminiaco, Vienna, Roseto, Salmuntiaco, Antiniaco, Erchiriaco, Siviniaco, Attiniaco, Belmia, Tasiaco, Bidrico, Pontione, Merlao atque Buxeto et reliquas omnes quas per nostrum praeceptum habent; et casellas in Burgundia, et pontem [8] super fluvium Vitulam pertinentem de Finibus, et omne teloneum annualis mercati cum prato ubi contra Venittam congregari solet. Similiter etiam totius silentii et quietudinis canonice ibi morem observandum et ut a nullo exteriori hospite violetur confirmamus, sicut in eorum prȩcepto dicitur, et de mansionibus aeque liberam canonice licentiam tribuimus, sicut in eodem continetur praecepto. Praeterea [9] memorato sancto monasterio et fratribus inibi assiduȩ Domino famulantibus, in die qua dedicationem ipsius sanctae basilicȩ celebravimus, hoc est III nonas maias, per idem nostrae auctoritatis praeceptum concedimus in pago Tardanensi villam Sarciacum cum manso indominicato, et cappellam et quicquid ibi aspicit, vel quicquid ex eadem Otherus olim comes habuit, et in pago Belvacensi, in Bettonicurte, quicquid ibi de Madrin[iaco] [10] aspicit. Predicta itaque omnia, villas et res quas ante dedicationem praefatȩ basilicȩ et has quas in ejusdem dedicatione concessimus, cum cappellis et omnibus appendiciis suis, terris, vineis, silvis, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, molendinis, mancipiis utriusque sexus desuper commanentibus, vel ad easdem juste legaliterque pertinentibus, exitibus et regressibus et universis legitimis [11] terminationibus, saepe dicto sancto loco congregationique inibi Domino deservienti aeternaliter habendas et canonice disponendas pro eorum oportunitatibus destinamus et de nostro jure in jus et potestatem ejusdem monasterii transponimus, ita ut quicquid ad hodierna die, sicut in aliis praeceptis nostris ordinabimus, per nos perque successores nostros vel quorumlibet dono divina pietas saepe fato loco [12] et fratribus conferre voluerit, habeant, teneant atque possideant liberamque ac firmissimam in omnibus habeant potestatem faciendi atque canonice disponendi, eo scilicet ordine ut officinȩ et ministeria ejusdem loci, scilicet luminarium, hospitum ac receptionis pauperum atque stipendiorum fratrum, secundum quod nos aut missi nostri seu praelati ejusdem monasterii congrue disposuerint [13] ordinata consistant. Sanccimus denique etiam ut praefate res omnes sub immunitate et tuitionis nostrae defensione ea consistant qua caeterarum ecclesiarum res quae hoc a nobis vel a praedecessoribus nostris obtinere promeruerunt consistere [noscunt]ur, ita ut nemo fidelium nostrorum, vel quislibet ex judiciaria potestate aut ullus ex reliquis, tam praesentibus quam et futuris, in ecclesias aut loca [14] vel agros seu reliquas possessiones praefati monasterii quas in quibuslibet pagis vel territoriis juste et legaliter possidet, vel ea quae deinceps in jure ipsius sancti loci divina pietas augeri voluerit, ad causas audiendas vel freda aut tributa exi[gend]a, aut mansionaticos vel paratas faciendas, seu fidejussores tollendos, sive homines tam ingenuos quamque servos super terram ipsius commanentes distrin-[15]-gendos, aut ullas redibitiones aut inlicitas occasiones requirendas, nostris nec futuris temporibus ingredi audeat, nec ea quae supra memorata sunt penitus exigere praesumat, et quicquid de rebus memoratȩ ecclesiae fiscus sperare poterat, totum nos pro aeterna remuneratione praedicto sancto loco concessisse perpateat, ut perhennibus temporibus in alimonia pauperum et stipendia canonicorum ibidem Domino [16] famulantium in augmentum proficiat, quatenus ipsis servis Dei eorumque successoribus pro nobis Domini misericordiam uberius exorare delectet. Et quia praefatas res omnes ex fiscis nostris fuisse constat, volumus pariterque jubemus ut sub ea lege qua res fisci nostri jugiter maneant atque sub eo mundeburde et defensione tueantur ac defendantur, et sub ea tuitione imperiali consistant qua coenobia, Prumbi[a] [17] scilicet, quod atavus noster Pipinus construxit, et monasterium sanctimonialium Lauduno in honore sanctae Mariȩ constitutum consistere noscuntur. Enimvero quae in auro, argento et gemmis, vestibus, rebus vel in quibuslibet speciebus eidem loco concessimus, quia ob amorem divini cultus pariterque animȩ nostrae, genitorum ac progenitorum nostrorum remedium Domino consecranda obtulimus, rogamus atque testificatione [18] divini nominis interdicimus ut nullus regum aut imperatorum successorum nostrorum, nec quisquam ordinis qualibet dignitate praeditus, ex his quȩ supra memorata sunt quicquam in suos usus accipiat, aut in cappellȩ suae cultus admoveat, nec, sicut [ali]quando factum esse constat, ad aliam ecclesiam quasi sub obtentu elemosinȩ conferat, sed sicut a Domino ac praefato sancto loco dedimus integerrime ac perpetualit[er] [19] habenda conservet. His vero omnibus supradictis rebus, quas saepe memorato loco in oportunitate basilice et fratrum praefatorum numero centum suffragia constituimus, nihil minuere quisquam praesumat, sed hȩc nostrae pietatis concessio et imperialis altitudinis sanctio ita perpetuo conservetur, sicut in privilegio domni et sanctissimi patris nostri Johannis apostolici et universalis papae ac aliorum episcoporum [20] privilegiis continetur astipulatum; augere vero si quispiam voluerit, augmentatis et multiplicatis eorum usibus rebus, acumulentur divini cultores servitii. Memoratum denique domni sanctissimi papae Johannis privilegium per hoc nostrae imperialis excellentiȩ dictum confirmamus, atque sicuti sua decrevit sanctio, ita perpetuo mansurum nostra decernit roboratio. Et ut haec nostrae [21] donationis auctoritas ac edicti constitutio atque immunitatis roboratio per omnia tempora inviolabiliter in Dei nomine conservetur veriusque credatur, manu propria subter firmavimus et bullarum nostrarum impressionibus insigniri jussimus.

[22] Signum Karoli (Monogramma) gloriosissimi imperatoris augusti. Signum Hludowici (Monogramma) gloriosi regis.

[23] (Chrismon) Audacher notarius ad vicem Gauzlini recognovit et subscripsit (Signum recognitionis in quo legitur bis nota: subscripsit).

Legimus

[24] (Chrismon) Datum III non. mai., indictione X, anno XXXVII regni domni Karoli imperatoris in Franciam et in successione Hlotharii regis VII et imperii secundo. Actum Compendio palatio imperiali. In Dei nomine feliciter. Amen.


Localisation de l'acte

Make this Notebook Trusted to load map: File -> Trust Notebook