877, 1er août. — Montureux.
Charles le Chauve, après avoir fait vérifier par Frotier (Frotarius), archevêque [de Bourges], la sincérité des préceptes d'immunité qui avaient été délivrés par Louis le Pieux et par lui-même en faveur du monastère auvergnat de Manglieu et que lui avait présentés l'abbé Heiradus, révoque le précepte par lequel, trompé par Aymar (Adimarus) (alias Agilmar), évêque de Clermont, il lui avait donné le monastère et l'avait uni à l'«episcopatus» de Clermont, place le même établissement sous la protection royale, interdisant de le céder jamais à un évêque ou à qui que ce soit, renouvelle en sa faveur le privilège de l'immunité, prescrit de procéder régulièrement aux élections abbatiales, permet aux moines de choisir à leur gré leur avoué et exempte celui-ci du «tortus».
A. Original perdu.
B. Copie incomplète du xviie s., par Sirmond, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 139, p. 194, peut-être d'après A.
C. Copie du xviie s., par André Du Chesne, Bibliothèque nationale, Collection Du Chesne, vol. 66, fol. 135.
D. Copie du xviie s., par le même, ibidem, fol. 136.
E. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 17674, fol. 31.
F. Copie du 31 juillet 1668, par Gratian Capot, Bibliothèque nationale, Collection Doat, vol. 117, fol. 356, «extrait et collationné sur un rouleau de parchemin trouvé au Trésor des Chartes de Sa Majesté en la cité de Carcassonne».
G. Copie incomplète du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 12779, fol. 1.
a. Preuves des libertez de l'Église gallicane, éd. de 1731, 4e partie, chap. xxxviii, p. 202, avec la référence: «Les originaux sont en l'abbaye de Manlieu».
b. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 670, n° cclxxxiii, «ex schedis mss. bibliothecae S. Germani a Pratis», d'après G, mais avec beaucoup d'amendements.
c. Histoire générale de Languedoc, éd. Privat, t. II, col. 391, d'après b.
Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 311.
Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1821.
Des trois préceptes que mentionne ce diplôme, un seul nous est parvenu, celui de Louis le Pieux, en date du 17 août 818 (Böhmer-Mühlbacher, Die Regesten, n° 668 (654); publié dans le Recueil des historiens de la France, t. VI, p. 513, n° lxxix, et dans l'Histoire générale de Languedoc, éd. Privat, t. II, preuves, col. 120, n° 47). Les deux préceptes de Charles le Chauve sont perdus (voir les nos 392 et 418). Le texte reproduit probablement en grande partie celui du premier diplôme d'immunité de Charles le Chauve. Toutefois, la formule de la clause d'immunité est la seule qui à travers celui-ci provienne du diplôme de Louis le Pieux. On la trouvera imprimée ci-dessous en petits caractères. L'ensemble doit être comparé au diplôme n° 442, dont le formulaire est exactement superposable à celui du présent acte.
Texte établi d'après les copies B à G, a et b.
In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Karolus ejusdem Dei omnipotentis misericordia imperator augustus. Si locis divino cultui mancipatis emolumentum nostrae imperialis celsitudinis exhibemus, hoc nobis ad praesentem vitam facilius transigendam et ad aeternam felicius capessendam prodesse confidimus. Noverit igitur omnium fidelium sanctae Dei Ecclesiae nostrorumque, tam praesentium quam et futurorum, industria quoniam Heirardus, venerabilis abbas ex coenobio cui vocabulum est Magnus Locus, sito in pago Arvernico, in honore sancti Sebastiani constructo, ad nostram accedens mansuetudinem, ostendit praecepta tam genitoris nostri quam et nostrae auctoritatis, in quibus continebatur qualiter idem locus sub emunitate domni et genitoris nostri et sub nostra per nostrum utrorumque praecepta consistere deberet. Nos denique eadem praecepta dijudicari per Frotarium venerabilem archiepiscopum jubentes, invenimus veras esse eorumdem praeceptorum auctoritates et quod petiit libenter ei concessimus. Quapropter cognoscentes quod Adimarus, Arvernensis episcopus, non recte nec regulariter nobis suggessit, scilicet quando nos, non utique recordantes quae superius dicta sunt de emunitate ejusdem loci, deprecatus est ut eundem locum sibi per praeceptum dedissemus, affirmans quod ipse locus ad suum episcopatum ex antiquo pertinere deberet, unde ejus falsitatem quasi sub veritate ambulantem veram esse tunc putantes, quod precatus est ei per praeceptum concessimus. Sed licet ipse idem praeceptum habeat, non tamen volumus ut stabile sit, sed ipsi monachi et omnes illorum res in nostra et successorum nostrorum ab hodierna die et deinceps emunitate consistant. Praecipimus quoque per praesens altitudinis nostrae praeceptum ut a nostra vel successorum nostrorum tuitione memoratus locus numquam excidat, neque cuilibet aut episcopo aut cujuslibet dignitatis homini concedatur, sed in eligendis abbatibus et constituendis regula sancti Benedicti et haec nostra imperialis jussio omnimodis observetur. Praecipientes ergo jubemus atque praecipimus ut nullus judex publicus aut quislibet superioris aut inferioris ordinis reipublicae procurator ad causas judiciario more audiendas, in ecclesias aut villas seu reliquas possessiones quas moderno tempore in quibuslibet provinciis ad eundem locum pertinentes vel deinceps aut per nos aut per alios quoslibet in jure ipsius monasterii divina pietas voluerit augeri, ingredi praesumat, nec freda aut tributa aut mansiones aut paratas aut teloneum aut fidejussores tollere, aut homines tam ingenuos quam servos super terram ipsius loci commanentes distringere, nec ullas publicas functiones aut redibitiones vel inlicitas occasiones requirere, quibus in aliquo idem monasterium sibique subjecti aliquod injuste patiantur incommodum, nec nostris futurisque temporibus quisquam tam temerarius existat qui id faciendi inlicitam sibi potestatem adtribuere audeat. Et quicquid de rebus praefati monasterii fiscus sperare poterat, totum nos pro aeterna remuneratione praedicto monasterio concedimus ut perennis temporibus in alimonia pauperum et stipendia monachorum ibidem Deo famulantium proficiat in augmentis, qualiter monachos ibidem deservientes pro nobis atque stabilitate imperii a Deo concessi atque conservandi jugiter Domini misericordiam exorare delectet. Volumus etiam et constituimus ut quamdiu inter se tales invenire potuerint qui secundum regulam sancti Benedicti eos regere valea[n]t, semper de propria eligant congregatione per nostram vel successorum nostrorum licentiam abbatem. Volumus etiam ut fratres ejusdem loci quemcumque voluerint advocatum eligendi licentiam habeant et ob remunerationem etiam nostri tortum ei dimittimus. Et ut hoc per omnia tempora inviolabiliter conservetur, manu propria subter firmavimus et anuli nostri impressione insigniri jussimus.
Signum Karoli (Monogramma) gloriosissimi imperatoris augusti.
Audacher notarius ad vicem Gauzlini recognovit et subscripsit.
Datum kal. aug., indictione X, anno XXXVIII regni domni Karoli imperatoris in Francia et imperii ejus anno secundo. Actum Monasteriolo super fluvium Segonnam. [In Dei nomine feliciter. Amen].