844, 9 juin. — Saint-Sernin de Toulouse.
Charles le Chauve, renouvelant à la prière de l'abbé Igila (alias Geila) un précepte de Louis le Pieux, accordé à la prière du comte Mafroi (Matfridus), déclare sien le monastère dit de Sainte-Grata, construit en l'honneur de la Sainte Vierge sur la rivière Bósia, que l'évêque [d'Urgel] Possedonius, après l'avoir établi dans un lieu désert défriché par ses soins, avait offert à l'empereur Louis avec la «cellula» de Saint-Fructueux et la «villa» de Serra, le prend sous sa protection avec la «cella» susdite et lui accorde la liberté des élections abbatiales.
A. Original perdu.
B. Copie du xiie s., sur parchemin, Archives du chapitre d'Urgel d'après A.
C. Copie authentique de l'année 1660 par Guillaume Costa, notaire apostolique et archiviste du chapitre d'Urgel, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 117, fol. 365, d'après A.
D. Copie de la fin du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 11897 (Anecdota, t. XII), fol. 85, d'après a.
a. Baluze, Capitularia regum Francorum, édition de 1677, t. II, col. 1146, «ex archivo ecclesiae Urgellensis», d'après B.
b. Lecointe, Annales ecclesiastici Francorum, t. VIII, p. 722, d'après a.
c. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 461, n° xl, d'après a.
d. Histoire générale de Languedoc, éd. Privat, t. II, preuves, col. 241, n° 118, d'après c.
e. Ramon d'Abadal i de Vinyals, Catalunya carolingia, t. II, 1re partie (1926-1950), p. 263.
Indiqué : Georgisch, Regesta, t. I, col. 104.
Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 213.
Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1560.
Indiqué : Lot et Halphen, Le règne de Charles le Chauve, p. 104 et n. 6.
Le monastère élevé sous le vocable de sainte Grata n'a pas laissé de traces dans l'histoire monastique de la Catalogne. Des indications qui nous ont été données en 1935 par Dom Cabestany, moine bénédictin résidant alors à Montserrat, il résulte que ce monastère se serait élevé à l'emplacement du village actuel de Senterada à une vingtaine de kilomètres au nord de Tremp. On notera que le vocable de "Sancta Grata" paraît s'appliquer à la Vierge Marie elle-même, patronne du monastère. De la fusion de son chartrier avec celui du chapitre d'Urgel, on peut conclure que le patrimoine de cet établissement fut réuni à la mense capitulaire d'Urgel.
Le diplôme de Charles le Chauve reproduit en plusieurs de ses parties, imprimées ci-dessous en petit texte, un précepte de Louis le Pieux du 21 juin 823 (Böhmer-Mühlbacher, Die Regesten, n° 775 (750); publié d'après l'original par P. de Marca, Marca hispanica, col. 767, n° iv) dont il se présente comme le renouvellement.
Texte établi d'après B et C. Nous adoptons l'orthographe de B, sauf indication contraire.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Karolus gratia Dei rex. Si illius amore cujus munere ceteris mortalibus prelati sumus peticionibus servorum Dei justis et racionabilibus annuimus et loca divino famulatui consecrata congruis munificentiȩ nostrȩ beneficiis ad divinum cultum uberius exequendum opem ferimus, premium nos a Domino remunerari fideliter credimus. Igitur notum esse volumus cunctis sancte Dei Ȩcclesiȩ fidelibus et nostris, presentibus atque futuris, quia Igila venerabilis abba ex monasterio quod dicitur Sancta Grata, quod est situm super fluvium Boseia, constructum siquidem in honore sanctȩ Dei genitricis Mariȩ, nostris obtulit obtutibus auctoritatem domni et genitoris nostri Hludowici serenissimi augusti qua continebatur qualiter predictum monasterium cum cellula sibi subjecta quȩ dicitur Sancti Fructuosi et villa quȩ dicitur Serras cum suo terminio, Possedonius episcopus de heremi vastitate ad culturam frugum perduxisset, et postmodum veniens in memorati genitoris nostri presentiam predictum monasterium contulit, ut sub defensione atque mundeburdo piissimi genitoris nostri consisteret et perpetuo ibidem Domino monachi famularent ita ut nullius dicioni subditi essent nisi solius Dei et semper sub defensione atque inmunitate regis consisterent. Unde et memoratus augustus, ob deprecationem Matfridi comitis predictique episcopi Possedonii predictum monasterium per inmunitatis suȩ preceptum sub sua defensione atque protectione suscepit. Quapropter suprascriptus abba Igila nostram deprecatus est clementiam ut nos denuo predictum monasterium cum monachis ibidem Deo famulantibus et cum omnibus rebus, quecumque sicut diximus ipsi de heremo traxerunt, sive quorumlibet religiosorum hominum Deumque timentium hominum illuc contulerunt, ibidem juste legaliter pertinentibus, sub nostra tuicione atque defensione recipere dignaremur. Propterea has nostrȩ auctoritatis litteras prenominato abbati suisque monachis ex predicto monasterio fieri jussimus, per quas fidelibus nostris notum fieri volumus memoratum monasterium cum prefata cella et eorum omnibus appendiciis vel cunctis rebus, sicut domni et genitoris nostri fuit, nostrum proprium esse, et sub nostra semper defensione atque tuicione consistat, ut nullus episcopus aut comes vel missus discurrens ibi aliquam dominationem aut tirannidem potestatem exerceant, nisi quemadmodum auctoritas canonica jubet, nec aliquam redibicionem aut inlicitam occasionem illis inferre presumat. Et ideo quia prefatum monasterium, sicut sub potestate domni et genitoris nostri consistere visum est, modo sub nostra tuicione esse dinoscitur, concedimus monachis sub sancta regula ibidem degentibus ut post prefati abbatis successorumque ejus discessum licentiam habeant eligendi abbatem, qualiter ibidem Deo militantes securius et quiecius sub monastica vita degentes pro nobis et conjuge proleque nostra Domini misericordiam adtentius exorare valeant. Et ut hec auctoritas per curricula annorum inviolabilem atque inconvulsam obtineat firmitatem et a fidelibus sanctȩ Dei Ecclesiȩ et nostris verius cerciusque credatur et melius conservetur, de anulo nostro subter jussimus sigillari.
(Chrismon) Jonas diaconus ad vicem Hludowici recognovit et subscripsit.
Data V idus juni, anno IIII°, indictione VII, regnante Karolo gloriosissimo rege. Actum in monasterio sancti Saturnini prope Tolosa. In Dei nomine feliciter. Amen.