844, [11] juin. — Saint-Sernin de Toulouse.

Charles le Chauve, à l'exemple de Charlemagne et de Louis le Pieux, prend sous sa protection les Goths ou Espagnols habitant à Barcelone, à Tarrasa et dans les limites du comté de Barcelone, dont les ascendants fuyant les Sarrasins se sont réfugiés auprès de son grand-père et de son père, leur ont livré Barcelone et leur ont fait leur soumission; il leur permet de former des communautés et précise leur situation juridique.

Référence : Arthur Giry, Maurice Prou, Georges Tessier et Ferdinand Lot (éd.), Recueil des actes de Charles II le Chauve, roi de France (840-860), Vol. 1, Paris, 1943, no46.

A. Original perdu.

B. Copie du xiiie s. dans le cartulaire de l'église de Barcelone, dit le Liber antiquitatum, t. I, fol. 1, d'après une copie faite en 898, Archives du chapitre cathédral de Barcelone (Arxiu catedral).

C. Copie du début du xviie s. par Bruniquer, notaire de la ville de Barcelone, Archives municipales de Barcelone, Diversorium, t. II, fol. 386, d'après B.

D. Copie du début du xviie s. par le même, ibidem, t. VI, fol. 299, d'après B.

E. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 107, fol. 116, d'après B.

F. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 234, fol. 372, d'après B.

G. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 17193, fol. 65, «ex ms. Colbertino», probablement d'après F.

a. Diago, Historia de los victoriosissimos antiguos condes de Barcelona, fol. 58, d'après B.

b. Baluze, Capitularia regum Francorum, édition de 1677, t. II, col. 25 et 26, probablement d'après E avec des corrections.

c. Lecointe, Annales ecclesiastici Francorum, t. VIII, p. 724, d'après a avec indication de quelques leçons de b.

d. Sirmond, Opera varia, t. III, col. 31 et 32, d'après b.

e. Rousset, Supplément au corps universel diplomatique du droit des gens, t. I, partie i, p. 21, d'après a.

f. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 463, n° xlii, d'après b.

g. España sagrada, t. XXIX, p. 451.

h. Boretius et Krause, Capitularia regum Francorum, t. II, p. 258, n° 256.

Indiqué : Georgisch, Regesta, t. I, col. 105.

Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 213.

Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1562.

Indiqué : Lot et Halphen, Le règne de Charles le Chauve, p. 107, avec un commentaire détaillé.

Toute la tradition manuscrite et imprimée se rattache au cartulaire de l'église de Barcelone signalée en B qui reproduisait lui-même une copie de la fin du ixe siècle. La mauvaise copie de Diago (a) doit être complètement laissée de côté ainsi que les copies F et G qui lui sont étroitement apparentées et les éditions faites d'après celle de Diago. Baluze a dû se servir de la très bonne copie signalée en E, faite directement sur le cartulaire, mais il l'a corrigée. Nous donnons ci-après une édition de B et dans les notes les variantes des éditions de Baluze (b) et de Boretius et Krause (h) qui sont en réalité des corrections.

Les actes de Charlemagne et de Louis le Pieux auxquels il est fait allusion sont ceux du 2 avril 812 (Boretius et Krause, Capitularia, t. I, p. 169, n° 76 et Mühlbacher, Diplomata Karolinorum, t. I, p. 289, n° 217), du 1er janvier 815 et du 10 février 816 (Boretius et Krause, t. I, p. 261, n° 132, et p. 263, n° 133). Les passages imprimés ci-dessous en petit texte reproduisent les passages correspondants de la constitution du 1er janvier 815 que le rédacteur du présent diplôme avait certainement sous les yeux.

Le quantième (11 juin) n'est pas absolument sûr, la lecture III idus résultant d'une interprétation.


In nomine sancte et individue Trinitatis. Karolus gratia Dei rex. Si enim ea que ob utilitatem sancte Dei Ecclesie imperialibus edictis sunt constituta magnificentie nostre conservatione denuo instituentes corroboramus, ad diuturnam prosperamque regni a Deo nobis collati stabilitatem id ipsum adtinere non dubitamus, quin etiam ad capescendam eterne felicitatis beatitudinem profuturum nobis liquido credimus. Itaque notum sit omnium sancte Dei Ecclesie fidelium atque nostrorum, presencium scilicet et futurorum, partibus Aquitanie, Septimanie sive Ispanie consistencium magnitudini quia progenitorum nostrorum, magnorum siquidem hortodoxorumque imperatorum, avi videlicet nostri Karoli seu genitoris nostri augusti Ludowici, auctoritatem imitantes, Gotos sive Ispanos intra Barchinonam famosi nominis civitatem vel Terracium castellum quohabitantes simul cum his omnibus qui infra eundem comitatum Barchinonam Hispani extra civitatem quoque consistunt, quorum progenitores crudelissimum jugum inimicissime christiani nominis gentis Sarracenorum evitantes ad eos fecere confugium et eandem civitatem illorum magnipotencie libenter condonarunt seu tradiderunt et ab eorundem Sarracenorum potestate se subtrahentes eorum nostroque [dominio] libera et promta voluntate se subjecerunt, complacuit mansuetudini nostre sub immunitatis tuitione defensionisque munimine benigne suscipere ac retinere et quohabitionem seu necessitatibus eorum oportunum auxilium, sicut et ab illis progenitoribus eorum et ipsis constat per imperialium apicum sanctione[m] concessum clementer conferre, quatenus quoque nostra regalis conservatio constructa atque innovatio in eorum bene gestis operibus exaltationi Ecclesie precioso Christi sanguine redemptae eministret augmentum et animabus eorum ac nostre proficiat semper in emolumentum. [1] Igitur, sicut dictum est, ad omnium vestrum noticiam pervenire volumus quia eosdem homines sub protectione et defensione nostra denuo receptos sicut in unitate fidei, sic etiam in unanimitate pacis et dilectionis conservare decrevimus, eo videlicet modo ut sicut ceteri franci homines cum comite suo in exercitum pergant et in marcha nostra juxta rationabilem ejusdem comitis ordinationem atque admonitionem explorationes et excubias, quod usitato vocabulo guaitas dicunt, facere non neglegant et missis nostris quos pro rerum oportunitate illas in partes miserimus aut legatis qui de partibus Hyspanie ad nos transmissi fuerint paratas faciant et ad subvectionem eorum veredos donent ipsi videlicet et illi quorum progenitoribus temporibus avi nostri Karoli id ipsum facere institutum fuit. Si autem hi qui veredos acceperint reddere eos neclexerint ac eorum interveniente neglegentia perditi seu mortui fuerint, secundum legem Francorum eis quorum fuerunt sine dilatione restituantur vel restaurentur. [2] Ecclesiis vero census, id est nec paschualia in eorum terminis vel eorum villis, nec thelonea infra comitatum in quo consistunt, nec alia quelibet redibitio neque a comite, neque a junioribus aut ministerialibus ejus deinceps ab illis ullatenus exigatur. [3] Et nisi pro his tribus criminalibus actionibus, id est homicidio, rapto et incendio, nec ipsi nec eorum homines a quolibet comite aut ministro judiciariae potestatis ullo modo judicentur aut distringantur, sed liceat ipsis secundum eorum legem de aliis hominibus judicia terminare et preter hec tria et de se et de eorum hominibus secundum propriam legem omnia mutuo definire. [4] Et si quispiam eorum in partem quam ille ad habitandum sibi excoluit alios homines de aliis generationibus venientes adtraxerit et secum in portione sua quam aprisiones vocant habitare fecerit, utatur illorum servitio absque alicujus contradictione vel impedimento. [5] Et si aliquis ex ipsis hominibus qui ab eorum aliquo adtractus est et in sua portione collocatus, alium, id est comitis aut vicecomitis aut vicarii aut cujuslibet hominis, senioratum elegerit, liberam habeat licentiam abeundi, verumtamen ex his que possidet nichil habeat nichilque secum ferat, sed omnia in dominium et potestatem prioris senioris plenissime revertantur. [6] Placuit etiam nobis illis concedere ut quicquid de heremi squalore in quolibet comitatu ad cultum frugum traxerint aut deinceps infra eorum aprisiones excolere potuerint, integerrime teneant atque possideant, servitia tamen regalia infra comitatum in quo consistunt faciant. [7] Et omnes eorum possessiones sive aprisiones inter se vendere, concambiare seu donare posterisque relinquere omnimodo liceat, et si filios aut nepotes non habuerint, juxta legem eorum alii ipsorum propinqui illis hereditando succedant, ita videlicet ut quicumque successerint, servitia superius memorata persolvere non contemnant. [8] Simul etiam precipientes injungimus ut nullus homo de sepe memoratis eorum apprisionibus vel villis cum propriis terminis propriisque earum finibus et adjacenciis injustam inquietudinem illis inferre presumat aut aliquam minorationem contra legem facere audeat, sed liceat eis ipsas res cum tranquillitate pacis tenere et possidere et secundum antiquam consuetudinem ubique pascua habere ac ligna cedere et aquarum ductus pro suis necessitatibus ubicumque pervenire potuerint, nemine contradicente, juxta priscum morem semper deducere. [9] Si autem illi propter lenitatem et mansuetudinem comitis sui eidem comiti, honoris et obsequii gratia, quippiam de rebus suis exibuerint, non hoc eis pro tributo vel censu aliquo computetur, neque comes ille aut successores ejus hoc in consuetudinem venire presumat, neque eos sibi vel hominibus suis aut mansionaticos parare aut veredos dare aut ullum censum vel tributum aut servicium preter id quod jam superius comprehensum est prestare cogat, sed liceat tam histis Ispanis qui presenti tempore in predictis locis resident quam his qui adhuc ad nostram fidem de iniquorum potestate fugiendo confluxerint et in desertis atque incultis locis per nostram vel comitis nostri licentiam consedentes edificia fecerint et agros incoluerint, juxta supradictum modum sub nostra defensione atque protectione in unitate fidei et pacis tranquillitate residere et nobis ea que superius diximus tam cum comite suo quam cum missis ejus pro tempor[is] oportunitate alacriter atque fideliter exibere. [10] Noverint preterea idem Spani sibi licentiam a nobis esse concessam ut se in vassaticum comitis nostri sicut alii franci homines commendent, et si aliquod beneficium quisquam eorum ab eo cui se commendavit fuerit consecutus, sciat se de illo tale obsequium seniori suo exibere debere quale nostrates homines de simili beneficio senioribus suis exibere solent. Ut autem he nostre regalis auctoritatis littere erga eosdem Hispanos tenore perpetuo ab omnibus fidelibus sancte Dei Ecclesie et nostris inviolabiliter conserventur, manu propria nostra eas subter firmavimus et anuli nostri impressione signari decrevimus.

Signum (Monogramma) Karoli gloriosissimi regis.

Deormannus notarius ad vice[m] Hludovici recognovit (Signum recognitionis).

Data [III] idus junii, anno IIII regnante Karolo glorioso rege. Actum in monasterio sancti Saturnini prope Tolosam. In Dei nomine feliciter. Amen.


Localisation de l'acte

Make this Notebook Trusted to load map: File -> Trust Notebook