854, 6 juillet. — Arles.
Acte faux
Charles le Chauve, de concert avec la reine Ermentrude et pour accomplir un vœu fait à saint Maurice lorsqu'il avait été frustré de la royauté par son frère Louis, donne à l'église de Vienne, en présence du métropolitain Volfericus et du comte Odoul (Odulfus), le monastère de Saint-Genès, voisin d'Arles, en stipulant son exemption à l'égard de l'évêque diocésain. Il lui donne en outre, à Arles même, le monastère de Sainte-Marie-Madeleine; près de la ville, l'église Saint-Gabriel, qui faisait partie du douaire de la reine, avec les moulins et les pêcheries de la Durance;... trois juifs..., le tout pour servir à l'entretien du métropolitain et de ses clercs, lorsque, conformément au décret du pape Gélase, il viendra deux fois par an tenir à Arles le synode provincial.
A. Original du faux perdu.
B. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. latin 5214 (anc. Baluze 406), fol. 25, (p. 49), sous le titre: «Donatio Caroli imperatoris et Irmintrudis ejus uxoris Viennensi ecclesiae», «ex tabulario Viennensis ecclesiae», d'après le cartulaire perdu de Saint-Maurice de Vienne, du xiie siècle.
C. Copie du xviiie s., Bibliothèque nationale, Collection Moreau, vol. 1, fol. 241, d'après la même source que B ou d'après B.
D. Copie partielle du xviiie s., Bibliothèque nationale, ms. fr. nouv. acq. 7821 (Fontanieu, 524), fol. 227, «d'après le cartulaire de Saint-Maurice de Vienne [Bibliothèque de M. de Beaumont, archevêque de Paris]».
E. Copie partielle du xviiie s., par Dom Viole, dans ses Mémoires sur l'histoire du diocèse d'Auxerre, t. I, Gesta episcoporum Autissiodorensium, Bibliothèque d'Auxerre, ms. 138, p. 275, «ex originali», d'après A.
F. Extraits du xviie s., par Baluze, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 75, fol. 382.
G. Copie du xviiie s., par Pierre de Sabatier, Bibliothèque Méjanes, à Aix-en-Provence, ms. 727, p. 145, d'après c.
a. Jean Du Bois-Olivier, Floriacensis vetus bibliotheca (1605), 3e partie, Viennae sanctae ac senatoriae antiquitates sacrae et prophanae, p. 55, d'après A.
b. Jean Le Lièvre, Histoire de l'antiquité et saincteté de la cité de Vienne (1623), p. 213, d'après A.
c. Honoré Bouche, La chorographie ou description de Provence et l'histoire chronologique du même pays, t. I (1664), p. 737, sans indication de source.
d. [Faillon], Monuments inédits sur l'apostolat de sainte Marie-Madeleine en Provence, t. II, p. 626, d'après les éditions.
Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 242 (année 855).
Indiqué : Ulysse Chevalier, Description analytique du cartulaire du chapitre de Saint-Maurice de Vienne, p. 16, n° 16.
Indiqué : Ulysse Chevalier, Regeste dauphinois, t. I, col. 116, n° 695.
Ce faux grossier doit être rapproché de la collection des faux privilèges de l'église de Vienne (Epistolae Viennenses spuriae, éd. Gundlach, dans les Monumenta Germaniae, Epistolae, t. III, p. 84-109. — Sur la collection, voir Gundlach, Der Streit der Bisthümer Arles und Vienne, dans le Neues Archiv, t. XIV, 1889, p. 251-342, et t. XV, 1890, p. 9-102, et Duchesne, Les fastes épiscopaux de l'ancienne Gaule, t. I, p. 162.) — L'évêque Volfericus doit être le Wulferius de a chronique d'Adon. C'était un contemporain de Charlemagne et non de Charles le Chauve.
In nomine aeterni Dei et Salvatoris Domini nostri Jesu Christi et Sancti Spiritus. Ego Carolus, divina procurante clementia rex Francorum atque Italicorum necnon Alemannorum, et uxor mea Hermentrudis, diem cogitantes extremi judicii, gloriam scilicet justorum ac poenas reproborum, speramus partem ac societatem a Deo consequi si ejus mandata inviolabiliter observaverimus. Notum sit itaque omnibus christianitatis titulo insignitis, praesentibus scilicet et futuris, quod in expulsione atque ejectione nostra in qua Dei judicio de regno a Lodoico fratre sumus expulsi nos votum Deo vovisse ut, si nobis daviticam diutius optatam misericordiam fecisset intercessione et meritis beati Mauritii praecipui martyris, cujus corona et lancea nos ubique victores non dubitamus, donaremus praedicto sancto de genealogiis regalibus apud Arelatem civitatem nobilem, de quibus metropolitanus Viennensis cum subjectis sibi Deo famulantibus clericis haberet stipendia vitae in servitio ecclesiarum Dei usu cotidiano, dum isdem metropolitanus cum subjecto sibi Arelatensi praesule coeterisque praesulibus provincialium Galliarum sanctam synodum teneret bis in anno secundum decreta et statuta Gelasii Romani pontificis in praedicta sede Arelatensi. Donamus itaque Deo sanctaeque suae genitrici semper virgini Mariae et praenominato inclito martyri Mauritio, Viennensis ecclesiae patrono, alodium de nostris genealogiis propriis, omni ambiguitate semota, in presentia nostri metropolitani Viennensis Volferici et Odulfi comitis nostri Galliarum coeterorumque nostrorum fidelium provincialium, coenobium sancti Genesii martyris Christi quod non longe distat a muro civitatis praedictae Arelatensis cum villis et ecclesiis subjectis, terris ac paludibus sibi pertinentibus, eo scilicet tenore ut praedictus Viennensis archiepiscopus habeat, teneat, possideat et quicquid sibi placuerit tam ipse quam successores ejus exinde cum Dei auxilio faciat. Volumus quoque ut episcopus Arelatensis ibi nullam ordinationem faciat sine consensu et jussione sui metropolitani Viennensis. Concedimus etiam sibi aliud virginum monasterium scilicet Mariae Magdalenae cum honoribus et pertinentiis, quod est infra ejusdem moeniae muros. Donativum sponsalitii nostrae reginae Hermentrudis eidem sancto condonamus, illa donante et consentiente, ecclesiam videlicet sancti Gabrielis non longe a civitate praedicta Arelatensi cum terris, planis omnibusque molendinis Durantiae atque piscatoriis; illud tantum regale usque ad turrim Fraudulentis nomine nuncupatam donatione perpetua eidem sancto loco condonamus. Concedimus etiam tres nostros Judaeos cum proprio beneficio, illud etiam donativum censale aliud in speciebus vel in pigmentis Graecorum praeter justitiam quam nostrae camerae reservavimus. Quicumque igitur hujus nostrae donationis seriem temerarie infringere vel in aliquo irrumpere temptaverit sive praesumpserit, nullatenus hoc valeat vindicare, sed componat quingentas pro sola praesumptione libras auri obrizi, insuper anathematisatus sit donec ad satisfactionem supradicto martyri et ejus archiepiscopo veniat.
Facta est haec donatio in civitate Arelate pridie nonas julii, imperante piissimo rege Carolo et Hermentrude sua conjuge, qui simul hanc donationem fecerunt ac regalis annuli impressione munierunt, anno imperii ejusdem regis XV, presente Odulfo comite aliisque quampluribus proceribus provincialium.
(Monogramma) Signum Karoli gloriosissimi regis.
Deidomus notarius ad vicem Heicardi recognovit.