845, 10 octobre. — «In villa Rausiaco».

Charles le Chauve, à la prière d'Enjoubert (Ingilbertus), abbé du monastère des Fossés, donne à ce monastère, à charge d'y établir une communauté, la «villa» appelée «Ad illum Brogilum» (Neuville-sur-Sarthe), sise sur la Sarthe, dans le Maine, que Louis le Pieux avait jadis restituée à l'église du Mans à condition d'y établir des moines, mais que lui-même, Charles, lui avait reprise, en la dédommageant par voie d'échange, parce que la volonté de son père n'avait pas été pleinement exécutée, et exempte de toute charge la dite «villa» qui sera considérée désormais comme monastère du fisc royal.

Référence : Arthur Giry, Maurice Prou, Georges Tessier et Ferdinand Lot (éd.), Recueil des actes de Charles II le Chauve, roi de France (840-860), Vol. 1, Paris, 1943, no76.

A. Original. Parchemin autrefois scellé. Hauteur, 452 mm. à gauche, 454 mm. à droite; largeur, 683 mm. en haut, 670 mm. en bas. Archives nationales, K 11, n° 2.

B. Copie du xviie s., par André Du Chesne, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 41, fol. 177 v°, sous le titre: «Praeceptio Caroli regis quo villa vocata Ad illum Brogilum confert et donat monasterio Fossatensi», d'après un cartulaire de Saint-Maur-des-Fossés.

C. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 11897 (Anecdota, t. XII), fol. 95, d'après a.

a. Baluze, Capitularia regum Francorum, édition de 1677, t. II, col. 1455, d'après le même cartulaire que B.

b. Dubois, Historia ecclesiae Parisiensis, t. I, p. 416, d'après le même cartulaire.

c. Gallia christiana, t. VII, instrumenta, col. 11, n° x, d'après le même cartulaire.

d. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 479, n° lvi, d'après a.

Fac-similé : de l'original: Lot, Lauer et Tessier, Diplomata Karolinorum, III, pl. xvii.

Indiqué : Georgisch, Regesta, t. I, col. 107.

Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 217.

Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1582.

Indiqué : Tardif, Cartons des rois, p. 97, n° 149.

Indiqué : Lot et Halphen, Le règne de Charles le Chauve, p. 153, note 1 de la p. 152.

Indiqué : Jusselin, Liste chronologique..., dans Le Moyen Age, t. XXXIX (1929), p. 221.

Les Gesta Aldrici nous ont conservé un diplôme de Louis le Pieux du 8 janvier 833, restituant à l'église du Mans, sur la réclamation de l'évêque Aldric, la «villa quae Brogilus vocatur et Nova Villa nominatur». Il n'est pas question dans ce document de la clause relative à la fondation d'un monastère. Le 1er août 837, l'évêque Aldric dota un monastère qu'il venait de fonder en l'honneur du Sauveur, «sanctum locum qui vocatur monasterium sancti Salvatoris, olim vero Brogilus a priscis vocabatur». Cette fondation fut confirmée le 15 juin 837 par un autre précepte de Louis le Pieux. Le monastère y est ainsi désigné: «monasteriolum in sua parrochia novo opere proprioque sudore et labore in honore Dei et Salvatoris nostri ac sanctae ejusdem genitricis Mariae beatorumque martyrum Gervasii et Prothasii atque Stephani cunctorumque martyrum, in loco qui prius vulgo Broialus vocabatur construere studuit.» En 840, Aldric donna à ce monastère des reliques de Saint Pavace et de Saint Liboire. Il semble donc établi qu'Aldric fonda un établissement religieux à Neuville; sans doute la requête adressée par lui à Enjoubert d'envoyer des moines destinés à former les religieux du nouveau monastère se heurta-t-elle à une fin de non-recevoir et Enjoubert préféra-t-il faire attribuer aux Fossés la propriété de la nouvelle fondation. D'où l'exposé tendancieux de ce diplôme où les faits sont quelque peu dénaturés.


(Chrismon) In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Karolus gratia Dei rex. Cum locis divino cultui mancipatis ob divinae servitutis amorem opem congruam ferimus, et regium morem decenter [2] implemus et id nobis profuturum ad aeternae remunerationis premia capessenda veraciter credimus. Itaque notum sit omnibus sanctae Dei Eclesiae fidelibus et nostris, presentibus atque futuris, quia venerabilis vir Ingilbertus, monasterii Fossati abba, ad nostram accedens sublimitatem, [3] ad memoriam celsitudini nostrae reduxit qualiter domnus et genitor noster piae recordationis augustus Hludowicus quandam villam quae vocatur Ad illum Brogilum, in pago Cenomannico secus fluvium Sartam sitam, ad admonitionem seu deprecationem Aldrici, Cenomannicȩ sedis episcopi, matri eclesiae ejusdem civitatis, in honore gloriosorum [4] martyrum Christi dicatae Gervasii et Pro [tasii, per preceptum] imperialis auctoritatis reddiderit seu restituerit, ea videlicet ratione ut, ob amorem Dei et ejusdem genitoris nostri animȩ remedium, regularis normae inibi construeret habitationes et monachici ordinis aggregaret habitatores, ac proinde, per licentiam ejusdem domni imperatoris, idem Aldricus episcopus prefatum [5] reverendum abbatem Ingilbertum precatus est ut sibi commodaret monachos qui secundum patris Benedicti institutionem docerent hujus saeculi periculum evadere ipsius loci monachos. Sed quia, variis mundi emergentibus calamitatibus, eadem sacra voluntas sacraque devotio genitoris nostri de premisso loco non plenarium obtinuit effectum, placuit clementiae nostrae eandem villam [6] a potestate sanctorum prescriptorum martyrum commutare seu concambiare suprataxatoque Fossato monasterio regaliter conferre seu delegare, scilicet ut prenominati abbatis prenominatique monasterii religiosorum virorum studio plenarium effectum prenotata piissimi genitoris nostri obtineat devotio. Quocirca hanc precellentiae nostrae regalem preceptionem fieri jussimus, per quam cum suis ap-[7]-pendiciis memoratam villam quae dicitur Ad illum Brogilum plerumque dicto monasterio Fossato, in honore sanctae Dei genetricis Mariae sanctique Petri apostolorum principis structo, pleniter conferimus et regaliter firmamus, scilicet ut, sicut supra significavimus, pr[osit ad] salutem animae genitoris nostri, monachorum ibi fiat congregatio regularisque servetur perennibus temporibus religio nihilque ab eadem villa, quam deinceps [8] volumus vocari monasterium fisci dominici, aut in qualibet alia parte requiratur aut exigatur, sed quicquid exinde fieri potest in honestatibus ejusdem loci seu Fossati monasterii, cui eundem locum conjungimus, proficiat in augmentum et stipendiis monachorum eorundem locorum prosit in adjutorium et animae memorandi domni et genitoris nostri augusti Hludowici prestet remedium. Unde etiam [9] obsecramus omnes quoscumque post nos in regni hujus gubernamine divina pietas subrogaverit ut ita hanc piae devotionis nostram imprevaricabilem servent auctoritatem veluti sua pia jura ab ipsis statuta post se observari voluerint. Quam denique serenitatis nostrae auctoritatem ut pleniorem semper in Dei nomine obtineat firmitatem, more regio manu [10] propria subter firmavimus et de anulo nostro sigillari jussimus.

[11] Signum (Monogramma) Karoli gloriosissimi regis.

[12] (Chrismon) Aeneas notarius ad vicem Hludowici recognovit et s. (Signum recognitionis). (Locus sigilli).

[13] Data VI idus octobrs, indictione VIII, in anno VI regni Karoli gloriosissimi regis. Actum in villa Rausiaco. In Dei nomine feliciter. AMHN. (Nota) Amen.


Image de l'acte

Cliquez pour zoomer ou afficher en plein écran. — Consulter sur Nakala

Cliché Archives nationales de France.