845, 27 décembre. — Saint-Martin de Tours.
Charles le Chauve, à la prière du comte Vivien, confirme la donation faite par celui-ci à la communauté de Saint-Philibert, gouvernée par l'abbé Hilbodus, du monastère de Cunault pour servir d'habitation aux moines chassés par les incursions répétées des Normands et des Bretons.
A. Original perdu.
B. Copie du xviie s., par Chifflet, Bibliothèque d'État de Prusse, à Berlin, codex Phillipp. 1757,4 (Codices Phillippici recentiores, n° 15. iv), fol. 34 (foliotation provisoire) «anno Christi 844», d'après A ou un pseudo-original.
a. Chifflet, Histoire de l'abbaye royale et de la ville de Tournus, preuves, p. 202, d'après B.
b. Juénin, Nouvelle histoire de l'abbaïe de Saint-Filibert et de la ville de Tournus, preuves, p. 83, d'après a.
c. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 483, n° LXI, d'après a.
Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 218.
Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1587.
Indiqué : Poupardin, Monuments de l'histoire des abbayes de Saint-Philibert, p. 109, n° 6.
Indiqué : Lot et Halphen, Le règne de Charles le Chauve, p. 157, n. 2.
Le monastère de Cunault avait été donné au comte Vivien par Charles le Chauve deux mois auparavant, le 19 octobre 845 (n° 77). La donation faite par Vivien à Saint-Philibert fut rédigée le même jour que la confirmation royale. Chifflet, ouvr. cité, p. 201, et Juénin, ouvr. cité, p. 82, en ont publié le texte dont ils n'ont conservé que le dispositif. Le préambule de cet acte: «Mundi terminum adpropinquare ruinis crebrescentibus certa manifestant inditia...» et les clauses finales ont été transcrites dans une copie de février 1561 (n. st.), signée par Champagne, substitut du procureur du roi à Saumur, et collationnée par Guillaume Maillet «sergent roial et ordinaire d'Anjou ou ressort de Saulmur pour le bailliaige de Gennes.... a son original prins et trouvé en un grand coffre appelé le coffre du thresor et chartres, estant sur l'un des autelz et pres le cœur de l'eglize du prieuré conventuel de Nostre-Dame de Cunauld». Cette copie se trouve aux archives de Maine-et-Loire, sous la cote G 826, fol. 2. Elle ne porte ni date, ni souscriptions. Au contraire, celle que Chifflet et Juénin ont eue entre les mains à Tournus donnait le protocole final de la charte de donation. «Plusieurs personnes, écrit Juénin, ont signé avec le comte Vivien, entre autres: Lambertus comes, Raino, Ragenaldus, Ragenaldus abba. Data in anno sexto regnante Karolo gloriosissimo rege. Actum Turonis civitate, VI kalendas januari. S. Theutbertus S.». La tradition ne fut opérée que quelques jours plus tard, le 6 janvier 846. Juénin, ouvr. cité, p. 84, est seul à nous avoir transmis le texte de la notice rédigée à cette occasion et qui se trouvait transcrite sur la copie des archives de Tournus à la suite de la charte de donation. Chifflet en a publié le protocole final comme appartenant à la charte.
Le caractère anormal de l'invocation et la mauvaise lecture de la souscription de chancellerie («Bonardiaro» au lieu de «Jonas diaconus») donnent à penser que Chifflet a eu affaire à un pseudo-original plutôt qu'à l'original même du diplôme de Charles le Chauve.
In nomine <Domini>. Karolus gratia Dei rex. Si liberalitatis nostrae munere locis Deo dicatis quiddam conferimus beneficii, et necessitates ecclesiasticas ad petitiones virorum illustrium nostrorum juvamine et regali tuemur munimine, id nobis ad mortalem vitam temporaliter transigendam aeternamque feliciter obtinendam profuturum liquido credimus. Igitur noverit sagacitas seu utilitas omnium fidelium nostrorum, tam praesentium quam et futurorum, quoniam venerabilis Vivianus comes innotuerit nostrae serenitati qualiter, ob amorem omnipotentis Dei reverentiamque sancti Filiberti seu ejus congregationis, obtulerit res proprietatis suae, quas ei per praeceptionis auctoritatem olim concesseramus, amabilissimae congregationi sancti Filiberti, cui venerabilis Hilbodus abba digne praeesse videtur, ad habitationem monachorum, propter persecutionem barbaricam scilicet Normannorum et Brittannorum frequentissimam atque inprovisam, videlicet monasterium quod vocatur Cunaldus, ubi beatus confessor Maxentiolus corpore requiescit, cum omnibus suis adjacentiis sive appendiciis, sicut in serie donationis insertum esse noscitur, deprecatusque fuerit nostram clementiam ut hoc ipsum nostrae praeceptionis auctoritate confirmaremus, paternum seu praedecessorum nostrorum regum morem sequentes, quatenus aevis temporibus firmum inconvulsumque permanere, Domini opitulante gratia, valeret. Cujus petitioni libenter annuimus et hoc nostrae auctoritatis praeceptum firmitatis gratia, pro divini culminis amore et animae nostrae remedio, fieri decrevimus, per quod decernimus atque jubemus ut, quemadmodum in serie donationis quam Vivianus praedictae congregationi de suprafatis rebus perficere curavit insertum est, ita nostra auctoritate cuncti sanctae Dei Ecclesiae fideles confirmatum esse cognoscant. Unde monemus quoque omnes qui nobis in regno a Deo commisso successuri sunt ut, sicut sua statuta a suis successoribus conservari voluerint, ita in omnibus hanc nostram constitutionem super scriptam donationem factam ad eam confirmandam, immutabiliter perpetuis temporibus conservare studeant ad illorum et nostrorum communem salutem atque utilitatem. Et ut hoc nostrum praeceptum firmius habeatur ac per futura tempora melius conservetur, manu propria illud subscripsimus et de anulo nostro subsignari jussimus.
Signum (Monogramma) Karoli gloriosissimi regis.
<Ego> Bonardiaro notarius ad vicem Hludowici recognovi et subscripsi.
Data VI kalendas januarii, indictione VIII, anno VI regni Karoli praestantissimi regis. Actum in monasterio sancti Martini. In Dei nomine feliciter. Amen.