847, 14 juillet. — Bonneuil.
Charles le Chauve, à la prière d'Evrouin (Ebroinus), évêque [de Poitiers] et archichapelain du palais, confirme un privilège épiscopal garantissant la régularité de l'observance dans le monastère de Saint-Maur-sur-Loire et un précepte de Louis le Pieux attribuant à Evrouin, sa vie durant, la propriété de ce monastère qui appartiendra ensuite à Josselin (Gauslenus), parent d'Evrouin, stipule qu'après la mort de Josselin il sera placé sous la protection royale et que les moines jouiront de la liberté des élections abbatiales, à moins qu'il ne subsiste un héritier d'Evrouin et de Josselin qui puisse leur être subrogé par le roi, et met le monastère sous la protection de l'immunité.
A. Original. Parchemin autrefois scellé. Hauteur, 585 mm. à gauche, 588 mm. à droite; largeur, 705 mm. en haut, 720 mm. en bas. Archives nationales, K 11, n° 54 (ancien fonds de Saint-Maur-des-Fossés).
B. Copie du xviie s., par André Du Chesne, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 41, fol. 155, sous le titre: «Quomodo Carolus rex commisit monasterium S. Mauri Ebroino episcopo Pictav.», «ex chartulario abbatiae S. Mauri ad Ligerim», d'après le cartulaire du xiie s., aujourd'hui mutilé.
C. Copie du xviie s., par Sirmond, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 139, p. 97, sous le même titre qu'en B, d'après le même cartulaire.
D. Copie du xviie s., par Louis Trincand, Bibliothèque nationale, Collection Dupuy, vol. 841 (Recueil formé par Jean Besly), fol. 17, sous le même titre qu'en B et d'après le même cartulaire.
E. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 12779, fol. 85, d'après C.
F. Copie de l'année 1748, par Fr. Martial Galland, Bibliothèque nationale, ms. fr. 18923, p. 37, d'après c.
a. J. Besly, Evesques de Poitiers, p. 24, «ex tabulario S. Mauri ad Ligerim», probablement d'après D.
b. Labbe, Alliance chronologique, t. II (Éloges historiques des rois de France), p. 463, publication partielle, d'après a.
c. Mabillon, Annales ordinis sancti Benedicti, t. II, p. 749 (année 848), d'après A.
d. Gallia christiana, t. II, instrumenta, col. 327, n° iii, d'après a.
e. Recueil des historiens de la France, t. VIII, p. 490, n° lxx, d'après c.
f. M. Prou, Conseils pour la publication des chartes, dans la Revue d'histoire de l'église de France, t. XIV (1928), p. 444, d'après A.
Fac-similé : de l'original: Lot, Lauer et Tessier, Diplomata Karolinorum, III, pl. xxiii.
Indiqué : Georgisch, Regesta, t. I, col. 110 (année 848).
Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 223.
Indiqué : Böhmer, Regesta, n° 1594.
Indiqué : Tardif, Cartons des rois, p. 101, n° 156.
Indiqué : Lot et Halphen, Le règne de Charles le Chauve, p. 178, n. 3.
Parmi les nombreux grattages qu'a subis le parchemin, on remarquera à la troisième ligne celui de la mention de la présence du corps de saint Maur à Glanfeuil; ce diplôme se trouvant dans les archives de Saint-Maur-des-Fossés, ou peut croire que le grattage a été fait en cette dernière abbaye où les moines de Glaufeuil, fuyant devant les Normands, avaient apporté le corps du saint en 863.
Ce précepte est mentionné dans la Liber miraculorum beati Mauri abbatis d'Eudes de Glanfeuil, (éd. Holder-Egger, Monumenta Germaniae historica, Scriptores, t. XV, p. 468): «Accedensque (Hebroinus) ad serenissimum regem Karolum et ostendens illi testamentum patris ejus, cujus auctoritate proprietatis jure eumdem retinebat locum, deprecatus est eum ut suis novis preceptionibus domni genitoris sui roborare dignaretur edictum. Cujus ille precibus libentissime annuens quod a tanto petebatur antistite celeberrimis confirmavit scriptis, quibus etiam continetur ut quamdiu aliquis de progenie nostra inveniri poterit qui locum ipsum secundum auctoritatem beati Benedicti regere et gubernare valeat, regulariter ipse vivens, nullus alius ibi rectoris fungatur officio.»
Le privilège épiscopal et le diplôme de Louis le Pieux présentés au roi Charles le Chauve par Evrouin sont perdus.
(Chrismon) In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Karolus gratia Dei rex. Si peticionibus servorum Dei, quas pro honore divini cultus et utilitatibus sibi commissarum ecclesiarum nobis insinuaverint, benigno favore annuimus, regiam [2] consuetudinem frequentamus ac per hoc aeternam beatitudinem facilius nos adepturos omnino confidimus. Itaque notum sit omnibus fidelibus sanctae Dei Ecclesiae et nostris, presentibus atque futuris, quia Ebroinus, venerabilis episcopus sacrique palacii nostri protocapellanus, ad nostram accedens excellenciam innotuit [3] serenitati nostrae se quoddam monasteriolum in pago Andecavo secus fluvium Ligerim situm, [ubi beati Mauri corpus venerabiliter habetur humatum], a domno et genitore nostro in jus proprietarium sibi concessum, in statum et religionem monastici ordinis funditus restruxisse atque in habitum quo olim excultum [4] fuerat, omnimodis reparasse. Obtulit etiam clemenciae nostrae obtutibus testamenti scriptum, sua aliorumque reverendorum episcoporum inviolabili auctoritate roboratum, quo continetur qualiter idem ea quae praemissa sunt diligenti peregerit studio qualiterque communi adsensu statuerit [5] praefati sancti Mauri monasteriolum sub monastice religionis cultu perpetua lege mansurum, atque ideo humiliter nostram oravit benignitatem ut eandem eorundem sanctorum patrum testamenti sacram auctoritatem nostrae quoque dignitatis praecepto plenius confirmare dignaremur. Ejus denique [6] deprecationem clementer excipientes, hoc magnitudinis nostre scriptum fieri jussimus, per quod precipimus atque firmamus ut nihil eorum quae in prescripti testamenti auctoritate sacro jure continentur, nostris neque futuris temporibus, quilibet Dei seu nostrorum fidelium immutare audeat [7] aut secus quam ab ipsis patribus sancitum est de prenominati beati Mauri monasterioli statu aut de rebus sibi pertinentibus invertere aut agere presumat, sed ea que ab ipsis constituta sunt inviolabiliter conservanda cognoscat, sciantque omnes ac eadem nostra auctoritate [8] praeceptum domni et genitoris nostri, per quod idem monasterium cum suis omnibus apendiciis praefato venerabili contistiti Ebroino in jus proprietatis tradidit, pleniter confirmatum, videlicet ut, quamdiu vixerit, sine alicujus contradiccione sui sit juris suaeque dominacionis, [9] post ejus vero ab hac vita transitum, vinculo consanguinitatis ei conjunctus religiosus vir Gauslenus per hanc nostram auctoritatem pleniter habeat illud concessum, quatenus, juxta patris Benedicti institucionem religiosam vitam deducens, ejus loci habitatores regulari [10] decreto gubernare non neglegat, illo siquidem hominem exuto, plerumque dictum monasteriolum cum omnibus sibi juste legaliterque pertinentibus rebus, sicut alia regni nostri regularia monasteria, sub nostrae tuicionis munimine seu defensione consistat licenciamque [11] fratres ibidem Deo famulantes secundum regulam sancti Benedicti ex sese eligendi abbates habeant, nisi forte post eundem Gauslinum talis eorum progenies inveniri possit qui secundum Dei voluntatem a nobis vel a successoribus nostris ei subrogari queat. Ipsum namque monasteriolum [12] et omnes res ad ipsum aspicientes praesentialiter sub nostrae inmunitatis defensione pleniter recipientes, praecipimus atque jubemus ut nullus judex publicus neque quislibet ex judiciaria potestate in ecclesias aut agros seu reliquas possessiones praedicti [13] monasterioli ad causas audiendas, aut aliquas redibiciones exigendas, aut homines ipsius ecclesiae, tam ingenuos quam et servos, super ipsius terram commanentes distringere praesumat, sed sub plenissima emunitatis nostrae tuicione perpetim consistant, et quicquid fiscus [14] exinde exigere poterat, totum eidem concedimus ecclesiae, quatenus servi Dei inibi Domino famulantes adtencius Domini misericordiam pro nobis ac tocius regni a Deo nobis commissi prosperitate Domini misericordiam exorare delectet. Et ut haec magnitudinis nostre auctoritas perpetuo inviolabilis perseveret, manu nostra [15] subter eam firmavimus et anuli nostri inpressione adsignari jussimus.
[16] Signum (Monogramma) Karoli gloriosissimi regis. Jonas notarius atque diaconus ad vicem Hludowici recognovi et s. (Signum recognitionis). (Locus sigilli).
[17] Data pridii id. julii, anno VIII, indictione X, regnante Karolo gloriosissimi regis. Actum Bonoilo. In Dei nomine feliciter. Amen. AMHN. (Nota) Amen.
Image de l'acte
Cliquez pour zoomer ou afficher en plein écran. — Consulter sur Nakala
Cliché Archives nationales de France.