922, 7 juin. — Près de Tours-sur-Marne.
Charles III, à la prière de Guigue, évêque de Girone, renouvelle les titres de propriété et l'immunité de l'église de Narbonne, dirigée par l'archevêque Agion, son fidèle, après présentation des diplômes de son père Louis et de son frère Carloman.
A. Original perdu.
B. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 374, p. 228.
C. Copie abrégée du xviie s., Bibliothèque nationale, Collection de Languedoc, vol. 74, fol. 252.
DE. Deux copies très abrégées du xviie s., Bibliothèque nationale, Collection Du Chesne, vol. 35, fol. 95 v° et ms. lat. 12778, fol. 242 v°, d'après le Livre rouge perdu de l'archevêché de Narbonne, fol. 28, n° 24.
a. Catel, Mémoires de l'histoire du Languedoc, p. 776, d'après les « archives de l'abbaye de Vabres ».
b. Baluze, Concilia Galliae Narbonensis, appendice, p. 74 « ex authentico ».
c. Gallia christiana, t. VI, instrum., col. 15, d'après b.
d. Recueil des historiens de la France, t. IX, p. 555, n° lxxxviii, d'après b.
e. Florez, España sagrada, t. XLIII, p. 397.
f. Dom de Vic et Dom Vaissète, Histoire de Languedoc, nouv. édit., t. V, preuves, col. 143, n° xlvi.
Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 384.
Indiqué : Böhmer, Regesta Karolorum, n° 1976.
Texte établi d'après BC.
Les parties du diplôme imprimées en petit texte sont empruntées au diplôme de Carloman du 4 juin 881.
In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Karolus divina propitiante clementia rex Francorum. Si locis sacris et divino cultui mancipatis emolumentum nostrae regiae potestatis impendimus augendo quae non habent, corroborando quae possident, restituendo etiam quae ablata sunt, non solum regiam excellentiam imitamur, verum etiam, ipso Domino propitio et sanctis ejus intervenientibus, aeternam nobis post temporalem coronam adfuturam liquido credimus. Quapropter noverit omnium sanctae Dei ecclesiae fidelium nostrorumque, tam praesentium quam et futurorum, industria quia accessit ad clementiam serenitatis nostrae Wigo, sanctae Gerundensis ecclesiae episcopus, deprecans nobis ut cuidam fideli nostro Agioni, sanctae Narbonensis ac Redensis ecclesiae archipraesuli, scripturas ecclesiae suae renovando confirmaremus, et innotuit nobis de paupertate ejusdem episcopatus et quemadmodum ipsa sedes et pene omnes ecclesiae ejusdem civitatis ruinae jam proximae existebant, ita ut per ipsum nullatenus possent restaurari, deferens etiam quasdam auctoritates piissimorum regum, Hludovici scilicet, genitoris nostri, necnon Karlomanni, fratris nostri, in quibus continebatur quod Siebodus, ejusdem Narbonae episcopus, quaedam receperit ad augmentum suae ecclesiae beneficiola a se suisque successoribus perpetualiter possidenda. Cujus petitionem necessariam et rationabilem esse cognoscentes, placuit celsitudini nostrae, pro remedio animarum genitoris et fratris nostri atque nostrae, quatinus ad eandem ecclesiam sanctorum Justi et Pastoris necnon et sancti Pauli confessoris, ubi ipse venerabilis vir corpore requiescit, abbatiam sancti Laurentii cum omnibus suis cellulis et villis atque terminis, cum summa integritate locorum, veluti in praeceptis [monachorum] ab antecessoribus nostris piissimis regibus factis, perpetualiter concederemus, eo videlicet tenore ut stipendia monachorum ibidem degentium juxta vires praesulis non deficiant. Concedimus praeterea medietatem salinarum, telonei, portatici et raficae seu naufragii atque pascuarii ad eandem praefatam ecclesiam, tam in Narbonensi quam in Redensi comitatu, undecumque comes vel ejus missus receperit vel recipere debuerit aliquid exactionis. Donamus etiam fiscos juxta Bassianum villam qui vocantur Cesaranus et villa Arsegii. Concedimus etiam ipsi ecclesiae, in Redensi comitatu, villam quae dicitur Limosus cum suis ecclesiis, et sanctae Eulaliae atque Flactiano cum omni sua integritate ac membris sibi pertinentibus atque farinariis. Donamus etiam Villam Longam cum sancti Felicis ecclesia et cum suis omnibus villaribus atque adjacentiis cunctis. Fiscos vero qui sunt in Biterrensi comitatu, sancto Paulo confessori a longo tempore conlatos et a potestate comitali injuste usurpatos, plenissime reddidimus atque eidem ecclesiae, sicut dignum est, per hoc nostrae auctoritatis praeceptum confirmavimus. Addimus quoque praefatae ecclesiae sanctorum Justi et Pastoris ex nostra regali liberalitate in comitatu Bisuldunensi abbatiam sancti Stephani, quae nuncupatur Balniolas, cum ecclesiis, cellulis, villis, villaribus et omnibus adjacentiis suis ac mancipiis utriusque sexus ad eundem locum pertinentibus ; et in comitatu Narbonensi Montillium fiscum cum terris et salinis et omnibus adjacentiis suis, necnon et Colonicas fiscum in eodem comitatu situm ; terras quoque omnes et domos ac vineas quas Judaei in ipso comitatu possidere videntur, unde decimae in ecclesiis Dei exire consueverant, quocunque modo ipsas acquisierint possessiones, pro eleemosina nostra eidem concedimus ecclesiae ; similiter et fiscum Juviniacum cum ecclesia, in comitatu Nemausensi atque in suburbio castro Salavense, in valle Ocilianense ecclesiam sancti Saturnini, cum villa Torta et omnibus appendiciis suis. Addimus quoque praefatae ecclesiae sanctorum Justi et Pastoris ex nostra regali liberalitate in comitatu Redensi abbatiam Cubarias cum ecclesiis, cellulis, villaribus et omnibus adjacentiis ac mancipiis utriusque sexus ad eundem locum pertinentibus. Si vero infra istas vel alias villas ejusdem ecclesiae homines hostolenses vel Ispani fuerint, quicquid jus fisci inde exigere debet, totum ad opus sanctae matris ecclesiae Narbonensis jure perpetuo concedimus optinendum atque per hoc nostrae auctoritatis praeceptum confirmamus, per quod decernimus atque jubemus ut nullus judiciariae potestatis, nec ullus ex fidelibus nostris in ecclesias aut loca quas moderno tempore possidet vel quae deinceps in jure et potestate ecclesiae ipsius divina pietas voluerit augere, ad causas audiendas vel freda aut tributa exigenda aut mansiones vel paratas faciendas aut fidejussores tollendos aut homines ipsius ecclesiae, tam ingenuos quam servos, distringendos, aut ullas redibitiones vel inlicitas occasiones requirendas, nostris futurisque temporibus ingredi audeat, vel ea quae supra memorata sunt penitus exigere praesumat, sed liceat memorato praesuli suisque successoribus sub nostra defensione quiete residere et nostrae parere jussioni. Et quicquid jus fisci exinde exigere poterat, totum pro aeterna remuneratione eidem concedimus ecclesiae, ut perpetuis temporibus clericis ibidem famulantibus proficiat in augmentum, quatinus rectores ipsius ecclesiae, cum omnibus ad se pertinentibus, cum clero et populo sibi subjecto, pro nobis et totius regni nostri stabilimento Domini misericordiam alacriter exorare delectet. Et ut hoc praeceptum nostrae auctoritatis inviolabile ac aeternum obtineat vigorem, manu propria subter firmavimus et anuli nostri impressione jussimus sigillari.
(Chrismon.) Signum Karoli (Monogramma) gloriosissimi regis.
Hagano notarius ad vicem Rotgeri, archiepiscopi summique cancellarii recognovit et subscripsit.
Data VII. id. jun., indictione X., anno XXX. regnante domno Karolo, redintegrante XXV., largiore vero hereditate indepta XI. Actum in setico contra Torn. In Dei nomine feliciter. Amen.