922, 7 juin. — Près de Tours-sur-Marne.
Charles III, à la requête de Guigue, évêque de Girone, renouvelle les diplômes de son aïeul Charles [le Chauve] et de son père Louis [le Bègue] accordés aux prédécesseurs de l'impétrant, 1° confirmant les possessions de cette église situées dans le pagus de Girone, plus les dons de l'évêque Hilmerad, du comte Guifred, de l'évêque Guigue, d'Adroarius, de la dame Gisla et dans le comté de Besalú, dans le pagus de Peralada et dans le pagus d'Ampurias ; 2° lui accordant dans tous ces « pagi » le tiers du tonlieu, du pacage, du marché, du droit de gîte ; 3° faisant don à l'évêque Guigue, en considération de sa grande fidélité, du peu qui reste à la disposition du pouvoir royal, c'est à savoir dans le comté de Girone un villar, des coutures et des vignes de terre fiscale, dont il détermine les limites, plus une forêt ; 4° interdisant toute tentative de mainmise sur les biens de l'église, même sous prétexte d'achat ou de défrichement, les prenant sous sa protection avec toutes leurs dépendances et leur conférant l'immunité.
A. Original. Parchemin scellé, mutilé en bas, au coin gauche, et troué à l'emplacement du monogramme et de la ruche. Hauteur 445 mm. ; largeur 735 mm. Archives de l'évêché, à Girone « Calax 6, n° 65, vinta 4a ».
B. Copie figurée du xie s., Archives du chapitre, à Girone, « Privileg real, Flech 6, n° 7 ».
C. Copie du xiie s. dans le Cartulaire de Charlemagne, Archives de l'évêché, à Girone, fol. I.
D. Copie du xiiie s. dans le Livre vert de l'église de Girone, Archives du chapitre, à Girone, fol. 180 v°.
E à I. Cinq copies du xviie s., Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 108, fol. 154 et 191 ; vol. 116, fol. 23, 114, 157, d'après C, sauf la deuxième d'après D et la troisième d'après A.
a. Baluze dans Marca Hispanica, append., col. 843, n° lxix « ex chartulario ecclesie Gerundensis ».
b. Recueil des historiens de la France, t. IX, p. 556, n° lxxxix, d'après a.
c. España sagrada, t. XLIII, p. 397, d'après a.
d. Em. Grahit, Llibre vert del cabildo de la catedral de Gerona, dans la Revista historica de Barcelone, t. IV, p. 166, n° 3.
e. Monsalvatje y Fossas, Nomenclator historicus, apend. 16bis, t. II, p. 64 (fragment).
Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 384.
Indiqué : Böhmer, Regesta Karolorum, n° 1977.
Indiqué : Botet y Sisó, Cartoral de Carles Many dans le Boletín de la Real Academia de Buenas Letras de Barcelona, t. III, p. 168, n° 37.
Les parties imprimées en petit texte sont empruntées aux diplômes antérieurs de Louis le Pieux, Charles le Chauve, Carloman et Charles le Gros mentionnés dans les notes 2, 3 et 7, ainsi qu'à celui de Charles III lui-même de 898.
(Chrismon.) In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Karolus divina propitiante clementia rex Francorum. Si locis sacris et divino cultui mancipatis emolumentum nostrae regiae potestatis inpendimus [2] augendo quae non habent et roborando quae possident, restituenda etiam quae ablata sunt, non solum regiam excellentiam imitamur, verum etiam, ipso Domino propitio et sanctis ejus intervenientibus, aeternam nobis post temporalem coronam adfuturam liquido credimus. Idcirco noverit omnium sanctae Dei ecclesiae fidelium [3] nostrorumque, tam praesentium quam et futurorum, industria quia adiens sublimitatis nostrae magnificentiam vir venerabilis Wigo, Gerundensis ecclesiae episcopus, petiit ut auctoritates rerum ecclesiae suae quas sui antecessores ab avo et serenissimo rege Karolo nostroque genitore, filio ejus Hludowico adepti sunt, praecepti nostri auctoritate renovare [4] et confirmare atque augere dignaremur. Cujus petitioni nostra serenitas libenter annuens adquievit. Sunt autem eaedem res : in pago Gerundensi, villa quae dicitur Parietes Rufini cum terminis suis, et villa sanctae Mariae que dicitur Fontanedus cum Cassania, et villa Fonsedicta cum Apiliares, et Ventinaco cum terminis suis, Felcarias etiam cum Quertiano [5] et omnibus adjacentiis suis, Wascones et medietatem ville Molleti, Miliasam villam, villam Plantadicias cum monte Blosso et terminis suis, villarem Fagiam cum vinea Castellani quondam sacerdotis, et Petredum cum villare Perdito, et in Celerano et in Palacroto quicquid Hilmerudis episcopus praefatȩ ecclesiȩ, contulit ; villa Malveto cum terminis suis, et [6] est sita in Areze, et quicquid Wifredus comes jam dictȩ ecclesiȩ concessit in Areze, et quicquid praefatus pontifex Wigo emit in villa Stagno et Stagneolo et in Cucullio, valle Guntranni, vel ipsas Medas, et in Murriano cum ipsa aprisione, et in Villa mala, et in Busceto, et in Mulnels, et in valle sancti Vincentii, et ipsas palumbarias quȩ adjacent in Murriano, [7] et omnia quae Adroarius dedit sanctae Mariae et sancti Vincentii, et in Campo longo, et in Fornels, et villare Seddonis cum omnibus ad se aspicientibus, et in valle Lemina quicquid ibi Gisla femina dedit, et Castellum fractum, et Patiano. Itemque in comitatu Bisildunense : villa quȩ vocatur Bascara cum villaribus suis et suo terminio, [8] necnon et Arcas, et villarem vocantem Spedulias, et vilarem Abdarama : terminantur autem istius villae fines ab oriente de ipsa fonte usque ad villarem Abdirama, a meridie per ipsas salas Soniarii usque ad terminum Osiolir, ab occidente a villa de Mulis usque ad Parietes, sicut aqua vertit in Bascara, de parte vero [9] circi usque ad medietatem Fluviani alvei, villas etiam duas quae vocantur Crispinianus et Miliarias. Et in pago Petralatensi : villa quae dicitur Farus cum omni suo terminio. Et in comitatu jam dicto abbatiam sancti Laurentii et abbatiam sancti Martini, cum omni sua integritate. [10] In pago vero Inpuritano villa nuncupata Olianus cum suis terminis, et villa vocata Cacavianus. De supradictis his pagis tertiam partem telonei et tertiam partem pascuarii atque mercati, necnon et mansionatici. Supra quae praefato episcopo Wigoni suaeque ecclesiae, quae est in honore sanctae Mariȩ genitricis Domini, [11] pro remedio animae nostrae ac genitorum nostrorum, ob nimiam etiam fidelitatem quam illum erga nos cernimus habere, largimur perpauca nostrae regali jure competentia potestati : in comitatu jam dicto Gerundensi villarem Dominium et villarem qui fuit Cadabogii, qui vocatur Brugaria ; et in alio loco in [12] ipso comitatu de terra fiscali culturas et vineas. Termini vero istius terrae fiunt : ab oriente est terra Alonis femine et heredum suorum ; a meridie terra Jerundonis et heredum suorum ; ab occidente terra Carpionis ; a parte circii terra ipsius Carpionis. In tertio loco, quae dicitur Grunius, silvam quam vocant Super Roccam. [13] Quicumque ergo praecepta hujus sanctae ecclesiae ab antecessoribus nostris, regibus videlicet Francorum, collata temere pretio aut aprisione seu quacumque occasione aut ingenio violare ausus est, jubemus ut irritum fiat ne sanctae ecclesiae atque regalis dignitatis largitio vilescere videatur. Quam nostram jussionem [14] si quis praeterire praesumpserit, sciat se propria amissurum. Has autem omnes praedictas res cum cunctis ad se pertinentibus, ecclesiis videlicet, terris cultis et incultis, vineis, silvis, pascuis, molendinis, piscatoriis, [aquis] aquarumve decursibus, exitibus et regressibus, jam dicto episcopo suaeque ecclesiae successoribus quieto ordine possidendas [15] concedimus. Unde et hoc nostrae altitudinis praeceptum fieri jussimus, per quod praecipientes commendamus ut honorem huic ecclesiae ab antecessoribus collatum omnes fideles regni nostri custodiant ; hoc est ut nullus judex publicus sed neque comes aut aliqua judiciaria potestas minori major[ive] praedictȩ persona[e] in ecclesiis aut [16] agris seu vineis aut reliquis memoratȩ sedis possessionibus quas moderno tempore infra dicionem regni nostri legaliter possidet, aut quae deinceps divina pietas in jus ipsius loci augere voluerit, ad causas judiciario more audiendas vel discuciendas, aut freda exigenda, aut mansiones paratas[ve] faciendas, aut [17] fidejussores tollendos, aut homines ipsius ecclesiae contra rationem distringendos, nec ullas redibitiones vel inlicitas occasiones ullo unquam tempore ingredi audeat, vel ea quae supra memorata sunt pȩnitus exigere aut unde vestituram habet abstrahere praesumat ; sed liceat memoratȩ sedis episcopo suisque successoribus praedictȩ ecclesiȩ jus quieto [18] ordine possidere et nobis fideliter parere atque pro nobis ac totius xpistianitatis plebe Domini misericordiam jugiter exorare. Ut autem haec nostrae celsitudinis auctoritas robustiorem per succedentia tempora obtineat firmitatis vigorem, manu propria regali more subter firmavimus [19] et anuli nostri impressione insigniri jussimus.
[20] (Chrismon) Signum Karoli (Monogramma) regis gloriosissimi.
[21] Hagano notarius ad vicem Rotgeri archiepiscopi summique cancellarii recognovit et sub[scripsit] (Signum recognitionis cum notis). (Sigillum.)
[22] [Datum. VII. idus j]unii, indictione .X., anno .XXX. regnante domno Karolo, redintegrante .XXV. largiore vero hereditate indepta .XI. Actum in setico contra Torn. In Dei nomine feliciter. Amen.