911, 20 décembre. — Cruzy-le-Châtel.

Charles III, à la requête d'Étienne, évêque de Cambrai, confirme aux chanoines de la cathédrale, pour eux et leurs successeurs, la propriété pleine et entière des divers biens qui avaient été affectés à leur entretien par le précepte du roi Zwentibold, brûlé lors de l'incendie de la ville. Il édicte qu'ils auront chacun la liberté de disposer entre eux, à titre onéreux ou gratuit, de leurs maisons personnelles dans la cité, mais qu'ils ne pourront disposer qu'en commun et par legs des terres avec leurs serfs et dépendances qu'ils possèdent en Cambrésis, Hainaut, Vermandois ou Soissonnais ; et il menace tout contrevenant d'une amende de six cents sous, dont les deux tiers pour le chapitre et un tiers pour le fisc royal.

Référence : Philippe Lauer (éd.), Recueil des actes de Charles III le Simple, roi de France (893-923), Vol. 1, Paris, 1940, no68.

A. Original. Parchemin scellé. Hauteur, 551 mm. ; largeur, 517 mm. Archives départementales du Nord, G. 1, n° 5.

B. Copie du xiie s., dans le Cartulaire A de l'église de Cambrai, Bibliothèque nationale, ms. lat. 10968, fol. 3 v°, d'après A.

C. Copie du xive s., dans un rouleau de parchemin daté du 20 août 1313, Archives départementales du Nord, B. 1491 (Chambre des Comptes de Lille, layette de l'évêché de Cambrai), d'après A.

D. Copie du xve s., dans le Liber privilegiorum de l'église de Cambrai, Archives départementales du Nord, G, Cartulaire de Cambrai 4, fol. 90, d'après C.

E. Copie du xvie s., dans le Novus liber titulorum de l'église de Cambrai, Archives départementales du Nord, G, Cartulaire de Cambrai 16 (recueil factice), fol. 2, pièce 3.

F. Copie du xviiie s., dans le même recueil, fol. 3, pièce 3.

G. Copie du xviiie s., dans le Cartulaire du chapitre de Notre-Dame de Cambrai, Archives départementales du Nord, G, Cartulaire de Cambrai 10, fol. 9.

H. Copie du xviiie s., Bibliothèque nationale, Collection Moreau, vol. 3, fol. 257 et 260, d'après A.

a. Gesta pontificum Cameracensium, lib. I, c. 66, d'après A (édit. Bethmann, dans Monumenta Germaniæ historica, Scriptores, t. VII, p. 424, d'après le codex S. Gisleni, du xie s., n° 303, de La Haye).

b. Le Carpentier, Histoire de Cambray et du Cambresis, t. II, preuves, p. 5 (abrégé), « ex arch. eccl. metrop. Camerac. ».

c. Miraeus, Opera diplomatica, édit. Foppens, t. II, p. 937 (à 909), d'après a.

d. Recueil des historiens de la France, t. IX, p. 513, n° xliv, d'après c.

e. Leglay, Chroniques de Cambrai et d'Arras, p. 100 et 445, d'après a.

Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 372.

Indiqué : Böhmer, Regesta Karolorum, n° 1934.

Indiqué : Wauters, Table chronologique, t. I, p. 326.

Indiqué : J. Finot, Liste des diplômes des rois carolingiens et des premiers rois capétiens conservés aux Archives du Nord, p. 13, n° IV.


(Chrismon.) In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Karolus divina propitiante clementia rex Francorum, vir illustris. Quotiens utilitatibus ecclesiarum et commodis Deo servientium [2] rationabiliter providemus, hoc nobis tam ad corporis quam animae salutem quamque ad stabilitatem regni totius nobis a Deo collati et conservandi provenire posse per omnia confidimus. Porro autem nosse volumus omnium [3] fidelium nostrorum strenuitatem, cum presentium tum quoque futurorum, quod vir venerabilis Stephanus, sanctae Camaracensis aecclesiae prȩsul, nostram adiens magnificentiam, significavit nobis clericos jam dictȩ sedis suae [4] habere quidem res ejusdem episcopii suo victui delegatas, super quibus etiam regale preceptum olim, largiente Zuentebolcho rege, habuerunt, sed eadem civitate deflagrata, preceptum quoque voracibus flammis absumptum est. [5] Hujus ergo rei negotio nostrȩ pietati supplicavit humiliter quo prioris edicti dampnum nostra instauraremus munificentia, quod etiam facere, pro Dei amore ac fratrum inibi Deo famulantium, libenti acquievimus mente [6] et ex rebus quas hactenus quoquo ordine juste et legaliter possident, hanc eis auctoritatem innovari et eis pro tutamento jussimus. Praecipientes ergo edicimus quatinus prȩfatae clerici aecclesiae domos quidem proprias [7] quas habent in civitate quibusque voluerint, in congregatione tamen ejusdem loci, hereditario dumtaxat jure, sive per venditionem et emptionem seu per commutationem aut plane per traditionem, sibi invicem pro voto [8] concedant. Porro territorium monasterii quod fuit extra urbem pariter et villas suis usibus deputatas, scilicet pago quidem Camaracensi Carneres, Lis, Venzelzeias, Muntiniacum, Gualtercurt, Gundreceias, Hainoensi [9] vero comitatu Oninium, Vermandensi autem Toriniacum, porro Suessonico Carisiolum, simul cum mancipiis utriusque sexus, cum terris cultis et incultis, pratis, aquis, aquarumve decursibus, molendinis, cambis, silvis et omnibus ad res [10] fratrum prȩdictas pertinentibus, modo et deinceps imperpetuum tam prȩsentes quam et futuri ejus loci successores clerici teneant atque possideant, habentes potestatem jure tantum hereditario ex eis facere quicquid [11] communi decreto per unanimem consensum juste delegerint. Sane si, quod minime arbitramur, aliquis huic nostro obvius decreto, quidlibet haud injuriam agere nisus fuerit, DC. solidis culpabilis judicetur, [12] ita ut duae horum partem ejusdem loci fratribus caedant, et tertiam fiscus recipiat regis et insuper quod inique molitus est evindicare nullatenus valeat, ut nemo jam tale quid usurpare praesumat. [13] Et ut hujus edicti auctoritas ineluctabilem perenniter obtineat vigorem, manu eam roboravimus propria et anuli nostri digna illustratione jussimus condecorari.

[14] Signum Karoli (Monogramma) regis gloriosissimi.

[15] Hugo, regiae dignitatis notarius, ad vicem Herivei archiepiscopi subnotavit et sub[scripsit] (Signum recognitionis). (Sigillum).

[16] Datum .XIII. kl. jan., indictione .XIIII., anno .XVIIII. regnante Karolo rege gloriosissimo, redintegrante .XIIII., largiore vero hereditate indepta .I. Actum villa Cruztiaco. [17] In Dei nomine feliciter. Amen.


Localisation de l'acte

Make this Notebook Trusted to load map: File -> Trust Notebook