918, 26 mai. — Laon.

Charles III, après avoir rappelé qu'il a achevé la construction de la chapelle fondée au palais de Compiègne, en l'honneur de saint Clément pape et martyr, par la feue reine Frérone pour la sépulture gratuite des pèlerins et des pauvres et que, peu avant la mort de la reine, il a approuvé le don fait par elle à l'autel de ladite chapelle d'un manse de son domaine à Venette, à condition que son chapelain et confesseur, Mauger, en jouisse sa vie durant, ajoute ensuite, à la prière de son fidèle comte Haganon, les dons suivants : 1° cinq manses, dont deux à Compiègne, avec leurs serfs ; sur les revenus du fisc de Compiègne le neuvième des grains, du foin, des seigles, du « silviu » comme on dit vulgairement, de l'« hostilitium », plus un manse dit de saint Sylvestre, concédé pour sa vie à Évrard ; la none et la dîme du tonlieu du marché de ladite villa ; le neuvième du cens du vin à Compiègne et à Venette ; la dîme et la none de la monnaie du palais ; des brasseries et tavernes à vin et le droit de transit à Venette ; la none et la dîme du droit de « canda » reçu de l'évêché de Soissons et de l'abbaye de Saint-Médard. Deux autres manses, sis à Verberie, avec leurs serfs ; 2° un autre, à Villerseau, tenu par Grimbaud, avec le serf et sa femme ; 3° une « couture » près du pont de Verberie contre le palais, et sur ce fisc (de Verberie) le neuvième des grains, du foin, des regains, du vin, du transit des bateaux (sur l'Oise). — Le roi établit dans la chapelle une custode de chanoines qui prieront jour et nuit pour lui, la feue reine et son frère l'évêque Beuve, pour Haganon et chanteront des psaumes qu'il spécifie. Enfin, pour que le chapelain Mauger puisse mieux prier pour la feue reine, il lui donne pour la durée de sa vie, non seulement le manse de Venette, mais l'ensemble des biens qu'il vient de concéder à Saint-Clément, à charge d'entretenir les custodes de la chapelle et de leur offrir un past à la saint Clément (23 novembre). Au décès de Mauger la chapelle sera soumise à saint Corneille ; le prévôt et le doyen de ce monastère choisiront le custode en chef, dont les avantages et les obligations sont réglementés. Interdiction d'aliéner cette fondation sous quelque forme que ce soit. Le roi renouvelle l'autorisation accordée aux fidèles par son aïeul l'empereur Charles [le Chauve] et par lui-même de donner ou vendre leurs propriétés (alleux) au monastère ou aux chanoines (en particulier).

Référence : Philippe Lauer (éd.), Recueil des actes de Charles III le Simple, roi de France (893-923), Vol. 1, Paris, 1940, no15.

A. Original perdu.

B. Copie du xviie s. dans l'appendice à l'Histoire de Compiègne par Dom Placide Bertheau, Bibliothèque nationale, Collection de Picardie, vol. 21, fol. 173.

C. Copie du xviie s. dans les Antiquités de Compiègne par Dom Gillesson, Bibliothèque nationale, ms. fr. 24066, fol. 204.

D. Copie du xviiie siècle, Archives nationales, K. 189, n° 149.

a. Mabillon, De re diplomatica, p. 563, « ex archivo Sancti Cornelii Compendiensis » (à l'année 919).

b. Recueil des historiens de la France, t. IX, p. 538, n° lxxii, d'après a.

c. E. Morel, Cartulaire de l'abbaye Saint-Corneille de Compiègne (Société historique de Compiègne), t. I, p. 26, n° x, d'après a C D (au 25 novembre 918).

Indiqué : Georgisch, Regesta chronologico-diplomatica, t. I, p. 198.

Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 379.

Indiqué : Böhmer, Regesta Karolorum, n° 1960.


Texte établi d'après a et BC.

In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Karolus divina propitiante clementia rex Francorum. Cum simus omnes divine ditioni merito subjecti et omniacumque ex Dei largitatis misericordia consequamur, accepta tamen habet vota fidelium, quibus ex suis honoratur datis, pro animarum scilicet redemptione nostrarum et aeternae vitae adipiscenda remuneratione. Pluribus denique notum habetur capellam in Compendio palatio nostram dilectissimam gratissimamque conjugem Frederunam maxima ex parte construxisse in honore sanctissimi Clementis papae et martyris, ut sine quolibet pretio peregrini et pauperes ibi sepulturam, ob suae salutis memoriam, haberent ; sed adveniente sui obitus die expetiit eam perficiendo consummare quam, opitulante Deo, benigna perfecimus devotione. Quapropter universalis sanctae Dei ecclesiae, tam praesentium quamque futurorum fidelium nostrorum, agnoscat industria quoniam praefata nostra conjunx celsitudinem serenitatis nostrae adiens, humiliter deprecata est, jam imminente, ut diximus, fine vitae suae, ut unum mansum quem illi dedimus in villa Venetta, causa dotis, traderemus ad altare praedictae capellae ac eumdem mansum consentiremus Madelgero, ejus capellano, cunctis vitae suae diebus tenere, propter sui servitii fidelitatem, et quod illi fuerit animi sui conscientiam confessa, quod et ita fecimus. Postea, prout visum est nobis, deprecante fidele nostro ac venerabili comite Aganone, contulimus sancto Clementi martyri ad capellam jam dictam quinque mansos, duos vero in Compendio cum mancipiis, quorum nomina Hermeus, Hildeburgis et Gundrada filia ipsius, cum infantibus earum ; et de eodem fisco Compendio totius conlaboratus nostri nonam partem, videlicet in annona, feno, segalibus, et de hoc quod rustice dicitur silviu, necnon etiam de hostilitio nostro ; mansum vero, qui dictus est olim sancti Silvestri, [quem] Ebrardus in vita sua habeat ; post decessum quoque ejus jam dictus locus recipiat et sicut alias res sibi datas perenniter possideat. De teloneo quidem mercati memoratae villae nonam ac decimam partem ; de censu quoque vini quod accipitur de Compendio ac Venetta nonam partem ; et de moneta ejusdem palatii decimam et nonam partem. Similiter de cambis et tabernis vinariis, de transitu etiam navis in Venetta nonam et decimam, seu de hoc quod dicitur canda, quam accepimus ex episcopatu Suessionensi et de coenobio sancti Medardi nonam ac decimam ad capellam sancti Clementis concedimus. Duos alios vero mansos in Vermeria interjacentes cum mancipiis, quae sunt haec : Vuandelerus, Hunoldus, Gulfredus et uxor ejus Tethildis, cum eorum liberis, Ingelhardus et uxor ejus Hamia, cum suis infantibus ; unum quoque mansum in Villareis, quem habuit Grimboldus, cum mancipiis Adelgero et ipsius conjuge ; culturam namque prope pontem Vermeriae contra palatium situm, et de ipso quoque fisco conlaboratus nostri nonam partem, scilicet in annona, feno, segalibus, vino, necnon etiam et transitu navium ipsius villae. Haec omnia supra indicta, deprecante jam dicto fidele nostro ac venerabili comite Aganone, jam dicto loco concessimus. Denique disponimus in eadem capella custodiam canonicorum, qui ibi sint jugiter ac die noctuque Deo laudes horis psallant competentibus et qui nostri sint memores, seu pro conjuge nostra Frederuna quotidie agant vigilias et missas ac in ceteris precibus eam sedulo rememorari studeant ; et pro nobis, quandiu advixerimus, et pro Bovone praesule, fratre Frederunae nostrae conjugis, ac nostro fidele Aganone hos decantent psalmos : Beatus qui intelligit, Miserere mei Deus, Deus misereatur, Inclina Domine, Jubilate Deo, Expecta enim in die celebrationis horae tertiae. Itaque, deprecante nostra conjuge, dedimus venerabili ejus capellano Madelgero in vita sua unum mansum in Venetta, sicut diximus. Sed, ut major ei esset oblectatio et desiderium pro illa orandi, reliqua quae postea concessimus sancto Clementi similiter ipsi concedimus, ut in vita sua possideat illa et custodibus capellae alimoniam procuret et annis singulis in festivitate sancti Clementis, quae est nono kalendas decembris, fratribus Compendiensis coenobii refectionem faciat, qui eo die solemnitatis missam veniant celebrare in jam dicta capella et, priusquam intro introeant, omnes in commune XV psalmos, hoc est cantica graduum, cantent pro conjuge nostra Frederuna. Post Madelgeri vero decessum ea praefata capella sit, causa subjectionis, subposita ad monasterium sanctae Mariae atque sanctorum martyrum Cornelii et Cypriani, ea duntaxat ratione ut praepositus et decanus cum aliorum fratrum consilio in illa capella ponant seniorem custodem, qui Deum sit timens et sibi habeat illum mansum in Venetta ad altare traditum in luminario ; mansos vero ac nonas et decimas quas dedimus sancto Clementi teneat in obedientia ; et exinde fideliter aliis quos in sua dispositione habebit custodibus victum subministret ; et refectionem unam in festivitate sancti Clementis et alteram in anniversario Aganonis, tertiam vero in anniversario Madelgeri fratribus faciat Compendiensibus, ut in eorum anniversariis vigilias et missas agant. Volumus denique ut neque regia potestas suorum cuiquam, neque per praeceptum vel jure beneficiario praescriptum locum ullo modo tradere praesumat, nec ipsa potestas, ut diximus, regalis aut aliquis regalium virorum aliquod servitium a seniore custode requirat, vel in domibus eorum, vel in omni potestate sancti Clementis hospitari praesumat ; neque praepositus seu decanus aut congregatio unquam inde aliquid abstrahant, aut aliter aliquid ibi ordinent praeter id quod statuimus. Volumus etiam ut nec fratrum praepositus, neque decanus, seu thesaurarius hanc supradictam praelatiunculam sibi praesumant, sed probatam et Deum timentem personam eligant cui eam committant. Damus etiam licentiam ut si quis nostrorum fidelium praefato sancto loco suum alodium dare aut ejusdem loci canonicis vendere voluerit, juxta quod statuit avus noster imperator Karolus Compendiensi monasterio, et nos postea in loco a nobis in honore virginis sanctae Valburgae constructo, faciat ; et post decessum canonici ad praedictum locum deveniant. Unde hoc praeceptum nostrae auctoritatis fieri jussimus, per quod praecipimus ut res supradictas cum omni integritate, scilicet mansos cum mancipiis, terris cultis et incultis, vineis, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, exitibus et regressibus et omnibus terminationibus justis praefatus locus habeat, teneat, perpetualiter possideat. Et ut hoc praeceptum firmiter credatur et inconvulsum semper maneat, manu propria subter firmantes, anulo nostro jussimus insigniri.

Signum Karoli (Monogramma) gloriosissimi regis.

Gozlinus notarius ad vicem Herivei archiepiscopi summique cancellarii recognovit et subscripsit.

Datum septimo kalend. junii, indictione VII., anno XXVI. regnante Karolo rege gloriosissimo, redintegrante XXI., largiori vero hereditate indepta VII. Actum Lauduni castro. In Dei nomine feliciter. Amen.


Localisation de l'acte

Make this Notebook Trusted to load map: File -> Trust Notebook