899, 17 mars. — Reims.
Charles III, à la requête de Foulques, archevêque de Reims, confirme aux religieux de Saint-Amand, en les énumérant et en réglant leur affectation, les possessions, privilèges et immunités qui leur avaient été concédés par ses prédécesseurs, les rois Dagobert, Childéric et la reine Chimnechilde, le roi Pépin ainsi que les empereurs Louis, Lothaire et Charles. Il leur confirme en outre l'immunité.
A. Original perdu.
B. Copie du xive s., dans le Cartulaire de Saint-Amand, Archives départementales du Nord, 12 H. 1, fol. 85, pièce 140 (anc. cxxxv), sous la rubrique « Privilegium Karoli regis Franchorum », d'après A.
C. Copie de 1773, par Dom Queinsert, Bibliothèque nationale, Collection Moreau, vol. III, fol. 122, d'après le Cartulaire perdu de Gautier, du xiie siècle, fol. 22 v°-25 v°.
D. Copie partielle du xviiie s., dans les preuves de l'Histoire de Laon de Dom Bugniâtre, Bibliothèque nationale, Collection de Picardie, vol. 267, fol. 190 v°, « ex autographo S. Amandi » (d'après un cartulaire).
E. Copie de l'an 1873, par Ulysse Robert, Bibliothèque nationale, ms. lat. nouv. acq. 1219, p. 149, d'après B.
a. De libertate et immunitate monasterii S. Amandi in Pabula, 1644, preuves, n° 2.
b. Martène et Durand, Amplissima collectio, t. I, col. 247, « ex chartario Elnonensi ».
c. Miraeus, Opera diplomatica, éd. Foppens, t. III, p. 291, d'après a.
d. Recueil des historiens de la France, t. IX, p. 473, n° viii, d'après b.
e. Le Glay, Revue des Opera diplomatica de Miraeus, p. 152, d'après B.
Indiqué : Georgisch, Regesta chronologico-diplomatica, t. I, col. 178.
Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 357.
Indiqué : Böhmer, Regesta Karolorum, n° 1901.
Indiqué : Wauters, Table chronologique, t. I, p. 319.
Indiqué : Finot, Liste des diplômes des rois carolingiens et des premiers rois capétiens conservés aux Archives du Nord (extr. du Bulletin de la Commission historique du département du Nord, 1904), p. 12, n° I.
Texte établi d'après B et C.
Les parties imprimées en petit texte sont empruntées aux diplômes antérieurs mentionnés plus haut en note.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Karolus gratia Dei rex. Divinorum beneficiorum memores, inter alias precipuam religionis curam gerere et ut nostris diebus reformetur, confirmetur atque proficiat prospicere desideramus : ita enim propitium Deum nobis credimus affuturum, si cultus illius nostra industria incrementum accipiat. Idcirco noverit omnium sancte Dei ecclesie fidelium ac nostrorum, presentium scilicet et futurorum, sollertia quia, ad petitionem monachorum ex cenobio almi presulis Amandi, adiens serenitatem culminis nostri vir venerabilis Fulco, Remorum archiepiscopus, nobis carissimus, presentavit obtutibus nostris quedam imperialia et regalia predecessorum nostrorum scripta per que eidem cenobio sua auctoritate quedam, ob respectum divini amoris, noviter contulerant, quedam vero ex antiquo collata confirmaverant. Insuper et nostre innotuit clementie privilegium tempore beati Amandi a pontificibus illi loco collatum, necnon et plura tam ex immunitatibus quam ex preceptis regalibus seu etiam cartis et cessionibus illi monasterio olim factis, incendio et vastatione barbarica deperisse. Unde, propter suspectas succedentium rectorum vel aliorum malorum hominum voluntates, prefati monachi per eundem venerabilem archiepiscopum devote nostram postulaverunt serenitatem quatinus de omnibus rebus olim predicto cenobio, vel regali munificentia vel bonorum hominum largitione, ad luminaria ecclesie et ad speciales usus ipsorum delegatis et contraditis, quasque usque in presentiarum absque ullius contradictione quiete possidere videntur, more predecessorum nostrorum, nostre auctoritatis privilegium eis largiri dignaremur. Nos autem corum justam et necessariam considerantes petitionem, libenter annuimus et a predecessoribus nostris, sive a quibuscumque bonis hominibus eis collata et concessa concedimus et regalis auctoritatis precepto confirmamus. Hec vero sunt nomina de memoratis rebus. Ex largitione Childerici regis et Chimnechildis regine, quod et Pipinus rex et postea Hludowicus et Lotharius sed et Karolus imperatores preceptis sue auctoritatis confirmaverunt : in pago Laudunensi cella que vocatur Barisiacus cum omnibus villulis ad se aspicientibus et cum omni integritate ad se pertinente. Ex largitione Ludowici imperatoris necnon et filii ejus, avi nostri Karoli imperatoris, hec sunt : ad sepulcrum sancti Amandi, Alanius, Neonifius, Bovingolo, Niviella, et in Barisiaco mansos III, et in Diptiaco mansi LII, res quas Rhodo tradidit in villa Litsacas, et de Baliolo medietas, in Witiconia mansionile unum, et in Culbraco mansionile I cum omnibus ad eadem pertinentibus, et pars ipsius silve quam Hungarius previdit, cum manso patris ejus Blitharii, quem Humbaldus et idem Hungarius filii ejus postea tenuerunt, et cum hominibus ad ipsum aspicientibus. Iste autem sunt ville, res et mansionilia ad usus fratrum : Securiacus, item Neonifius, Baceroth, Decla, Squindresth, in Ficlinas mansi III, Warniacus, Halciacus, in Nigella farinarii II, in Nova villa farinarii III, Salcem, Bulcinius, Scladinius, Helemna, Seoncortis, Calviniacus, et in Berbiarias farinarius I cum homine Squitgario et uxore ejus, Ratbodirodus ; in villa Castello mansi II ; circa monasterium mansus qui dicitur Baldini, et mansionilia V, teloneum ex mercato, et census qui colligitur ex Ponte rapido ; silva quam Wilhadus monasterio contulit, piscationes, et inter Mespilarios et Tunnes mansi V. ; in Spidinio ecclesia et mansi V, beneficium quod tenuit Rhodericus clericus in loco qui dicitur Waratti mortarius, et in Brillione villa Samion, et illa que dicitur domni Medardi, in Madria mansi VI, in Wralsna molendinum unum cum bunuariis XX ; item ex precaria Rhodonis medietas de Baliolo, res etiam quas Rodulfus abbas, ad petitionem magistri sui Hucbaldi monachi, sancto Amando et fratribus tradidit, id est in ipso Baliolo quicquid mortuis heredibus fiscalinis in ejus dominicatum devenit simulque in Wascinio mansos VI, et in Vitriaco mansos IIII ; res quoque quas Rhodo filius Rhodonis eis dedit in Haldione, Merlenio, Warconio, Harnas, Rumam cum prestariis quas post mortem ipsius et fratris ejus Odonis receperunt ; in Castricinio, Spilcinio, Lamithinio, Corberio, Formis, Hostadis, Bonangiis, Feltreca, Gislarcurte, et cum hominibus ad easdem pertinentibus, farinarii duo quos idem Rhodo dedit in Tornaco, in Curtriaco mansos II ; item ville Bonart, Hardoia, Roslare, Cocenlare, Ledda, Ricolwingahehim, Coloscampus, Wenginas, Berneham, Haldingahehim et mariscos XV ; in Flandris in pago Morla villa Heringa ; ultra Renum villa Escreda ; donationes insuper bonorum hominum super fluvium Renum Campos et Merulas dictas, cum aliis donationibus per diversos pagos, tam pro remedio animarum suarum quam et ad stipendia monastica, vel etiam sepulture causa eidem monasterio collatis. Ad portam mansi V in Helcinio, ad hospitale pauperum mansi V in Mageleno ; item ad portam et ad hospitale pauperum decima ; et ad usus fratrum nona pars de omni supellectili ipsius abbatie per totas villas et possessiones ejusdem cenobii rectoris. Praeterea quoniam Dagobertus, quondam rex, ad suggestionem prefati pontificis Xpisti Amandi, pro quiete servorum Dei ibidem degentium, omnes res ejusdem monasterii sub immunitatis sue defensione consistere fecit, et sancti illius temporis patres ac pontifices, qui magnis, dum adviverent, virtutibus floruerunt, et quorum meritis nunc quoque nostra sublimatur et gloriatur Francia, super hoc sue sanctitatis privilegium statuerunt, pluresque priscorum regum Francorum immunitates eidem loco factas comperimus, necnon et postea Pipinus rex pater Karoli Magni, sed et ipse imperator Karolus atque filius ejus imperator Hludowicus, hujus quoque filius avus noster Karolus imperator et ipse hujuscemodi immunitatis auctoritatem erga jamdictum venerabile monasterium fecerunt, prefatus vir venerandus archiepiscopus Fulco humiliter postulavit quatinus, morem antecessorum nostrorum imitantes, nostra etiam auctoritate beneficium ab eis illi monasterio largitum confirmaremus. Cujus petitionibus assensum prebere et, sicut ex hoc jamdicti imperatores et reges fecerunt, ita et per hanc auctoritatem nobis agere et confirmare placuit. Precipimus igitur ac jubemus ut nullus ejusdem monasterii abbas vel quilibet fidelium sancte Dei ecclesie de rebus sive in rebus supra notatis ullam inquietudinem aut refragationem vel prejudicium sive violentiam facere temptet, sed potius sine ulla surreptione aut subtractione vel diminoratione atque divisione liceat eas eidem congregationi cum omni integritate inviolabiliter absque ulla calumnia et contradictione secure ac perpetualiter habere, possidere et frui, nec quelibet humana potestas sine sui periculo discriminis possit eas in alias partes convertere vel detorquere, et ut neque ipsius loci abbas, neque aliquis judex publicus in ecclesias aut loca, villas seu curtes, vel agros, sive reliquas possessiones, quas moderno tempore in quibuslibet pagis et territoriis infra ditionem regni nostri juste et legaliter possident, vel que deinceps in jure ipsorum monachorum voluerit divina pietas augeri, ad causas audiendas aut freda exigenda, aut mansiones vel paratas faciendas, vel fidejussores tollendos aut homines ejusdem cenobii distringendos, nec ullas redibitiones aut illicitas occasiones requirendas nostris et futuris temporibus ingredi audeat, nec ea que supra memorata sunt penitus exigere presumat, sed omnibus fredis et quicquid exinde jus fisci exigere poterat, in integrum sibi concessis, cum rebus et hominibus, tam servis quam ingenuis, sive commutatis, juste ad se aspicientibus vel pertinentibus, sub regalis tuitionis atque immunitatis defensione, remota abbatis sive totius judiciarie potestatis inquietudine, quieto ordine teneant, scilicet ut perpetuo tempore eis et successoribus suis hoc ad peragendum Dei servitium augmentum et supplementum fiat ; quatinus ejusdem loci devote Deo congregationi pro nobis ac totius regni stabilitate et pace Dominum propensius exorare delectet. Et ut hec auctoritas per futura tempora inviolabilem obtineat firmitatem, manu propria subter firmavimus et anuli nostri impressione signari jussimus.
Signum Karoli (Monogramma) gloriosissimi regis.
Heriveus notarius ad vicem Fulconis archiepiscopi et cancellarii recognovit.
Data XVI. kl. aprilis, indictione II., anno VII. regnante Karolo serenissimo rege. Actum Remis civitate. In Dei nomine feliciter. Amen.