899, 6 juin. — Tours-sur-Marne.
Charles III renouvelle en faveur du monastère de Saint-Chinian, dirigé par l'abbé Bera, l'immunité accordée par ses ancêtres, et énumère ses possessions, c'est à savoir : le villar « Labrocianus », Sourteille, des biens à Tourreilles, des moulins sur le ruisseau Vernazoubre, Madières, Gabian et l'église Saint-Nazaire, avec les salines, étangs (matroces) ou canaux (cortoria), dépendant de ces villars ; le villar près de Peilhan avec l'église de Saint-Julien et les salines ; dans la cité de Narbonne des emplacements (casales absos) avec crypte (buata) devant l'église Saint-Marcel et l'île « Duniana » avec sa pêcherie, à Anseüne et Sigalières avec l'église de Saint-Vincent et Sainte-Aigne avec Sainte-Marie. Le roi concède le tonlieu de ces villars.
A. Original perdu.
B. Copie du xive s. dans un vidimus de Charles IV le Bel daté de mai 1324, Archives nationales, JJ. 62, fol. 68, n° 119.
C. Copie du xviie s., par André Du Chesne, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 39, fol. 144.
D-F. Trois copies du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 12660, fol. 244 v°, 296 v° et 309 v°, sans indication de source.
G. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 12777, p. 55-59, d'après B.
a. D'Achery, Spicilegium, t. XIII, p. 265, et 2e édit., t. III, p. 367.
b. Gallia christiana, t. VI, instrum., col. 76, d'après a.
c. Recueil des historiens de la France, t. IX, p. 481, n° xiv, d'après a.
Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. I, p. 358.
Indiqué : Böhmer, Regesta Karolorum, n° 1907.
Texte établi d'après BCDEF a. Les parties imprimées en petit texte sont empruntées aux diplômes de Louis le Pieux du 1er août 826 et de Charles le Chauve du 5 juin 844.
In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Karolus gratia Dei rex. Si utilitatibus locorum divinis cultibus mancipatorum servorumque Dei necessitatibus curam impendimus, regium procul dubio exercemus munus ac per hoc ad aeternam beatitudinem facilius tandem pervenire non dubitamus. Idcirco notum fieri volumus omnium fidelium nostrorum, praesentium scilicet et futurorum, solertiae quia, sicut in praeceptis patrum nostrorum continetur, immunitatis defensionem atque tuitionem monasterio sancti Aniani confessoris et sancti Laurentii martyris, quod situm est in territorio Narbonensi, in loco cujus vocabulum est Olocianus, seu Berano venerabili abbati suisque successoribus necnon et monachis in eodem monasterio consistentibus per hoc clementiae nostrae confirmamus edictum, per quod constituentes decernimus ut saepefatum monasterium et in hoc regulari ac monastico ordine viventes amodo et deinceps [possideant] cum omnibus ad se pertinentibus vel appendiciis atque adjacentiis seu terminis suis, necnon et cum villare Labrociano et Sortiliano et in villa Torrilias, quantum ad ipsum monasterium pertinet, et ipsos molendinos qui sunt in rivulo Vernoduperi cum illorum caput molis, necnon et villares, id est Madernus cum suis finibus vel adjacentiis et mancipiis, qui ad ipsum locum pertinent, quae sunt nati de progenie Deodato, et villares quas vocant Gabiano sive Gabianello, cum ecclesia quam vocant sancti Nazarii et cum illorum salinas et matroces et cortoriis vel adjacentiis eorum, quae ad ipsas villares pertinent cum exitibus earum ; villare vero quae est juxta villam quae vocant Peyano, cum ecclesia in honore sancti Juliani cum suis finibus et terminis, vel salinas quae ad ipsum villare pertinent cum exitibus et egressibus earum ; et in Narbonensi civitate casales absos cum buaca, quae sunt ante ecclesiam sancti Marcelli, et insula quae vocant Duniana cum ipsa piscatoria, et in alio loco ubi vocant Anseduna et Sigelona, cum ecclesia sancti Vincentii et sanctae Agnetis et sancta Maria cum illorum finibus seu terminis earum. <Concedimus vobis teloneum de villaribus, quod in praeceptis sancti Aniani monasterii continetur>. Haec omnia superius nominata cum reliquis rebus quae a Dei fidelibus ibi collatae fuerint, tam ex donatione quam ex comparatione, de qualicumque venerint parte, sub nostra successorumque nostrorum tuitione in perpetuum maneant, videlicet ut nullus judex publicus neque quislibet ex judiciaria potestate aut ullus ex fidelibus nostris, tam praesentibus quam et futuris, in ecclesias, vel loca, sive agros, vel reliquas possessiones, quas nunc in quibuslibet pagis et territoriis possidet, vel quae deinceps fidelium devotio ex qualicumque parte ibidem augeri voluerit, ad causas audiendas vel freda exigenda, aut mansiones vel paratas faciendas, aut teloneum exigendum, aut fidejussores tollendos hominesque distringendos, vel quascumque redhibitiones aut inlicitas occasiones requirere aut exactare audeat, nec ea quae supra memorata sunt penitus exigere praesumat, sed qui transgressus fuerit vinculum immunitatis damnetur et liceat memorato abbati suisque successoribus res ejusdem monasterii cum omnibus ad se pertinentibus sub tuitionis atque immunitatis nostrae defensione, remota judiciariae potestatis inquietudine, quieto ordine possidere. Quandocumque divina ordinatione supradictus abbas vel successores ejus ab hac luce migraverint, quamdiu ipsi inter se tales invenire potuerint qui ipsam congregationem secundum regulam sancti Benedicti regere et gubernare valeant, per hanc nostram auctoritatem licentiam habeant ex semetipsis abbates eligere ; quatenus servos Dei qui ibidem Deo famulantur pro nobis et patribus nostris et stabilitate regni nostri Domini immensam misericordiam jugiter exorare delectet. Et ut haec nostrae largitionis auctoritas nostris successorumque nostrorum temporibus inviolabilem atque inconvulsam obtineat firmitatem, manu propria subter firmavimus et anuli nostri impressione assignari jussimus.
Datum VIII. idus junii, indictione II., anno VII. rege Karolo serenissimo et in successione Odonis II. pleniter regnante. Actum apud Turnum villam. In Dei nomine feliciter. Amen.