974, 26 mai. — Compiègne.

Acte faux

Lothaire, à la prière d'Adalberon, archevêque de Reims, et sur le conseil de la reine Emma, confirme au monastère de Saint-Thierry de Reims, récemment rendu par l'archevêque à la vie monastique, ses possessions présentes et à venir, lui accorde l'immunité et décide enfin, d'accord avec Adalberon et l'évêque de Noyon, qu'en échange de la libre propriété de l'église Notre-Dame et de la chapelle Sainte-Radegonde d'Athies ainsi que de l'église Saint-Médard d'Emme, les moines payeront une redevance annuelle de treize sous et six deniers.

Référence : Louis Halphen et Henry D'Arbois de Jubainville (éd.), Recueil des actes de Lothaire et de Louis V rois de France (954-987), Paris, 1908, no63.

A. Original prétendu, perdu.

B. Copie de la fin du xiiie s., dans le Cartulaire de Saint-Thierry, Bibliothèque de Reims, fol. 183 (ancien fol. cxcix), sous la rubrique: «Privilegium Lotharii regis de Athies», d'après un cartulaire perdu composé en 1152.

C. Copie du 15 juillet 1348, dans un vidimus des officiaux de Reims: expédition originale, parchemin autrefois scellé sur double queue de parchemin, Archives départementales de la Marne, fonds de Saint-Thierry, liasse 1, n° 1, d'après A.

D. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 13820, fol. 21, d'après B.

E. Copie du xviie s., faite pour Dom Placide Bertheau, Bibliothèque nationale, ms. lat. 13891, fol. 48 v°, d'après B ou une copie dérivant de B.

F. Autre copie du xviie s., faite pour Dom Placide Bertheau (incomplète et remaniée), Bibliothèque nationale, Collection de Picardie, vol. 21, fol. 121 v° (ancienne p. 274 du recueil conservé dans le ms. lat. 13891 de la Bibliothèque nationale), d'après la même source que E.

G. Copie incomplète du xviiie s., Bibliothèque nationale, Collection de Champagne, vol. 40, fol. 28, d'après B.

a. Marlot, Metropolis Remensis historia, t. II, p. 19.

b. Gallia christiana, t. X, instrumenta, col. 18, d'après a.

c. Recueil des historiens de la France, t. IX, p. 634, n° xxiv, d'après a.

Indiqué : Mabillon, Annales ordinis S. Benedicti, XLVII, 95, t. III, p. 623.

Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, p. 453.

Indiqué : Böhmer, Regesta, t. I, p. 194, n° 2047.


In nomine sancte et individue Trinitatis. Hlotharius, divina propiciante clementia Francorum rex. Si fidelium nostrorum gratis peticionibus regie serenitatis aurem accommodando faventes, loca sanctorum cum rebus sibi jam traditis sive tradendis sub honore congruo regia auctoritate consistere perficimus, id nimirum profuturum credimus cum statui rei publice feliciter disponende tum etiam saluti perpetue, [que] sola Dei gratia nobis obtinenda est. Idcirco cunctorum sancte Dei ecclesie fidelium industria noverit, pia devotione petente sancte Remensis ecclesie archiepiscopo Adalberone, fideli nostro, suadente benigno ortatu Emma regina, carissima conjuge nostra, per deprecationem ipsius archiepiscopi, regie auctoritatis nostre preceptum a nobis liberali munere actum super quadam abbatia cenobii, tercio miliario ab urbe disparati, in honore sancti Bartholomei apostoli, beato disponente Remigio, sub divina revelatione constituti, in quo sanctus venerabilis confessor venerabiliter requiescit Theodericus, primus ejusdem loci sanctitatis merito ab eodem sancto Dei pontifice monachorum abbas institutus. Qui etiam sacer locus ubi cum jam, malis vel quibusque sinistris undique irruentibus, a monastico ordine negligenter deficere et in canonicalem, quo omnino pessum neglectus viluit, cepisset devenire, tandem, divino respectu procurante eodem archiepiscopo, in pristini ordinis dignitatem est reparatus. Igitur ut hujus rei perfectio vigore muniatur perpetuo, regie majestatis corroboratur sigillo sicque regali potentia id ipsum decenter stabilitur. Quo prescripto loco omnia jam pridem sibi forte adquisita vel divina miseratione olim adquirenda inviolabili jure perpetuo habenda conserventur insuper et illa que sunt mansi septem in pago Veremandensi cum duabus ecclesiis principalibus et una capella, quarum due, id est mater ecclesia in honore sancte Marie cum capella memorie sancte Radegundis dedicata in villa Atheias, alia vero in honore sancti Medardi in villa Emmes, jam dudum Remensi ecclesie per annos ferme quinquaginta subtracta, sed prefati archipresulis obtentu recepta et eidem monasterio pro salute nostra ac dilectissime conjugis Emme regine dulcissimeque prolis nostre immo et pro remedio sui suorumque successorum ab ipso jure tradendi delegata. Sententia itaque diffinitionis nostre hac ratione concluditur ut in locis omnibus vel facultatibus que idem possidet locus nemo umquam, vel comes aut vice-comes sive judex vel quelibet secularis potestas, presumat placita, leges seu cujusquam districtionis judicia ullatenus exercere, sed omnis lex, justicia atque judicium manu regularis abbatis contineatur vel ejus arbitrio hec eadem, reverenter honore archiepiscopi servato, diffiniantur; dignum etiam ducentes ut, quia inviolabiliter prefatis regie majestatis firmitate corroboratione quam contulimus, libertate pariter rebus monasticis pro necessario provideamus: hoc, juxta domni archiepiscopi, fidelis nostri, petitionem, assensu vero et favore episcopi Noviomensis, ex sententia et auctoritate nostre preceptionis, firmiter affixum annexumque fuit quatinus pro altari et ecclesiis illis et capella abbas et monachi quotannis, semel tamen in anno, solidos tredecim et sex denarios solvi facerent, et sic altare et ecclesie cum capella ab omni inquietudine, ab omnibus consuetudinibus, ab locationibus rogatu et exactionibus secure, quiete et libere permanerent. Ut autem hoc preceptum inviolabile et inconcussum jugiter permaneat, manus nostra regali more idem dignanter confirmat, nonnullis fidelibus nostris coram adstantibus. Actum palatio Compendii sub die .VII.mo kalendas junii, anno incarnationis dominice nongentesimo septuagesimo .IIII.°, indictione secunda, .XX.° anno regnante ipso gloriosissimo rege domno Hlothario. Si autem quisquam, quod minime credimus, repertus fuerit, qui hanc nostre preceptionis sententiam ullatenus infringere ausus fuerit, eterne maldictionis anathemate damnetur, ut dignas perpetue ultionis penas luat, qui regale simul et pontificale decretum violare non metuit. + Ego Adalbero, Remorum archiepiscopus, manu nostra confirmo. + Ego Adalbero, Laudunensis ecclesie presul, confirmo. + Ego Wido, Suessorum episcopus, interfui et firmavi. + Ego Theobaldus, Ambianensis episcopus, interfui et firmavi. + Ego Gilebertus comes confirmavi. + Ego Wido comes confirmavi. + Ego Manasses comes confirmavi. + Ego Albertus comes confirmavi. + Ego Rogerus comes confirmavi. + Ego Ragenierus vicedominus confirmavi.

EXAMEN. Ce diplôme, dont C a vu le prétendu original scellé, n'a pu être délivré par la chancellerie royale tel qu'il se présente. Le début, sans doute, en est bon; mais le protocole final ne ressemble en rien à celui des autres diplômes de Lothaire: l'annonce des signes de validation est insolite, la date est suivie, non pas de la souscription royale et de la souscription de chancellerie, mais de nouvelles clauses finales et de souscriptions d'évêques et de comtes, tout comme un acte privé. Le texte même du diplôme n'est pas sans donner prise à la critique: on y relève une sorte de première annonce de sceau placée étrangement au milieu de l'acte (Igitur ut hujus rei perfectio vigore muniatur perpetuo, regie majestatis corroboratur sigillo…); la formule d'immunité est bizarrement introduite: si ce n'est pas là un faux, c'est tout au moins un acte refait; ou peut-être, la souscription royale et la formule de chancellerie faisant défaut, avons-nous affaire à deux actes qu'on aura maladroitement soudés ensemble: le début représenterait la première partie d'un diplôme royal authentique, la suite, la partie finale d'une charte ou d'un diplôme synodal délivrés au nom des évêques et des grands laïques présents.

Localisation de l'acte

Make this Notebook Trusted to load map: File -> Trust Notebook