S.d. [1120-1136, janvier]. — Bourges.
Louis VI, venu à Bourges, abolit ou amende, à la prière du clergé et des habitants de Bourges, ainsi que sur le conseil de Vulgrin, archevêque de cette cité, les mauvaises coutumes qui s'y pratiquaient, notamment en ce qui concerne les droits ou prétentions du prévôt et des voyers, la semonce de l'hauban, le montant et l'évaluation des diverses taxes et impositions, l'installation des forains et la libre disposition de leurs biens, la sécurité pour venir au marché.
Acte perdu, reproduit dans un diplôme de Louis VII de 1144-1145, dont le tableau de la tradition peut être établi ainsi :
Acte de Louis VII :
« ... Ludovicus, Dei gratia rex Francorum et dux Aquitanorum. Notum haberi volumus presentibus et futuris quia Bituris veniens genitor noster, venerande memorie Ludovicus, pravas quasdam consuetudines que ibi tenebantur, Bituris tam cleri quam populi summissis precibus exoratus, consilio Volgrini, tunc temporis archiepiscopi, pro amelioratione predicte civitatis, benignitate regia, relaxare et emendare curavit... Erant autem consuetudines quas ipse pater noster dimisit et emendavit hujusmodi :
[1.] Prepositus urbis prescripte sive vigerius aliquem mandabat ad se hominem et dicebat : “Mandavi te ad me et contempsisti venire. Fac mihi rectum de despectu”. Hanc autem consuetudinem sic pater noster emendavit, precipiens ut, si ille negare potuerit, per unum planum sacramentum transeat et pro despectu aliquo nullum duellum faciat, sicut antea esse solebat.
[2.] Prava rursus consuetudo tenebatur Bituris in fidejussoribus, quod fidejussoris sui vadimonium capere sine consensu prepositi seu vigerii nullus audebat. De quo preceptum ab ipso est ut, quicumque fidejussorem habuit, sine clamore aliquo ad prepositum sive vigerium facto, vadimonium ejus secure capiat.
[3.] Preterea prepositus atque vigerii mestivalia et hospicia capere consueverant in septena, sed hanc iterum consuetudinem penitus excepit et dimisit.
[4.] Emendavit quoque [quod] in unaquaque vigeria plures vigerii erant, statuens ut in unaquaque vigeriata unus tantum vigerius habeatur.
[5.] Prepositus autem atque vigerius, quotienscumque volebant, halbannum summonebant et villanos sese redimere cohercebant. De quo quoque preceptum ab ipso est ut illa redemptio halbanni remaneat et halbannum tantum ter in anno fiat, termino competenti, sine omni redemptione, ne rustici negotia sua amittant, et hoc consilio bonorum virorum ipsius civitatis.
[6.] De bobus autem in quibus mestivas accipimus, statutum ab ipso est ut quicumque bovem post festum sancti Michaelis acceperit, usque in sequentes messes mestivam nullatenus reddat.
[7.] Pro harum itaque divisione pravarum consuetudinum, omnes villani consuetudinarii qui per se sunt et familiam tenent, quartallum unum frumenti potestati regie annuatim persolvere firmaverunt ; pro divisione vero quarrorum, de unoquoque bove rusticorum consuetudinariorum, quartallum similiter unum frumenti et, de unoquoque rustico consuetudinario, ordei minam unam ; de fossoribus autem, quartallum unum quod servientes habere solebant.
[8.] Porro de his mestivis preceptum est ut ad justam minam prefate civitatis reddantur.
[9.] Statutum vero a patre nostro est ut quicumque ad urbem venerint et ibi stare vel res suas commendare voluerint, ipsi cum rebus suis in eundo redeundoque securi sint et, si eorum domini vel castra unde venerint cum regia potestate male fuerint, nichil eis nocebit ; quod si infra urbem aliquid forifecerint, pro laude baronum ipsius civitatis emendabunt et res suas quo voluerint asportent.
[10.] Quicumque vero ad mercatum venerint, in veniendo et redeundo salvi et securi sint.
[11.] Extranei vero qui Bituris venerint et ibi sese edificaverint et regis fuerint, bona sua parentibus suis dimittere libebit.
Hec igitur omnia, sicut superius patenter explicata et a patre nostro concessa sunt, ita nos quoque concedimus et auctoritate regia confirmamus... »