1092. — Compiègne.
Philippe Ier transporte aux chanoines de Saint-Corneille de Compiègne le droit royal de s'opposer à l'édification d'une tour ou de toute autre fortification dans le territoire de Compiègne et spécialement sur la rivière, sur le pont ou dans les îles.
A. Original perdu.
B. Copie du xviiie s., par Dom Grenier, Bibliothèque nationale, Collection de Picardie, vol. 89, fol. 1, d'après A.
C. Copie du xviiie s., par Dom Grenier, Bibliothèque nationale, Collection Moreau, vol. 37, fol. 5, d'après A.
D. Copie du xviiie s., collationnée par Gaschier, conseiller maître à la Chambre des Comptes, Archives nationales, K 189, n° 118, d'après A.
E. Copie du xiiie s., dans le Cartulaire blanc de Saint-Corneille, Carte regum, n° viii, Archives nationales, LL 1622, fol. 10 (anc. p. 19), sous le titre : «De firmitatibus non edificandis in Conpendio vel in vicinio Conpendii absque licentia nostra».
F. Copie du xiiie s., dans le fragment du Cartulaire rouge, Carte regum, n° xvii, Bibliothèque de Compiègne, fol. 50 v°, sous la rubrique : «Philippus rex de firmitatibus non edificandis in Compendio vel in vicinio Compendii absque licentia nostra».
G. Copie du xiiie s., dans le Cartulaire de Saint-Corneille, appartenant à M. Pouillet, conservateur de la Bibliothèque de Clermont (Oise), fol. 26, sous la même rubrique qu'en F.
H. Copie du xviiie s., Archives départementales de l'Oise, H 215114, fol. 2 v°, avec référence à A.
I. Copie du xviie s., dans Dom Gillesson, Antiquités de Compiègne, Bibliothèque nationale, ms. fr. 24066, fol. 251, d'après E.
J. Copie de l'an 1672, Archives nationales, LL 1623, p. 213, ch. n° 128, d'après F.
K. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 9171, p. 182, d'après F.
L. Copie du xviie s., dans Dom Bertheau, Preuves de l'histoire de Compiègne, Bibliothèque nationale, ms. lat. 13891, fol. 40, d'après F.
M. Copie de l'an 1879, Bibliothèque nationale, ms. lat. nouv. acq. 2197, fol. 51 v°, d'après F.
N. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, Collection de Picardie, vol. 21, fol. 157, d'après l'un des cartulaires.
O. Copie de la fin du xviie s., Archives départementales de l'Oise, H 21514, d'après l'un des cartulaires.
P. Extraits du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. fr. 16188, fol. 158 v°, avec la description du sceau.
a. E. Morel, Cartulaire de l'abbaye de Saint-Corneille de Compiègne, p. 46, n° xix, d'après EFIJKL.
In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, sancte et individue Trinitatis. Philippus, Dei providentia Francorum rex piissimus. Notum esse volumus omnibus Xpisti fidelibus sanctam Dei Compendiensem ecclesiam, ab imperatore Karolo et nostris antecessoribus pia devotione fundatam et a sancto Johanne summo pontifice sacratam et privilegiis et excommunicationibus sic nobilitatam et premunitam ut nullus sine anathematis incursione et tremendi judicis offensione in tota terra, quam donavit ei de jure in jus predecessor noster Karolus, possit vim facere aut munitionem construere vel dominationem exercere. Sed ante tempora nostra fuere perversi homines, quorum violentia ad id vesanie prorupit ut in sanctam predictam ecclesiam insurgerent, predia ipsius diriperent, ad ultimum vero, incrudescente eorum insania, etiam munitiones et turrim quamdam ante ipsam ecclesiam construerent, quorum furor non ante quievit donec divina Dei pietas, cujus protectione fundamentum ecclesie stat immobile, districtam et manifestam in illos exereret ultionem ; nam ex illis obstinatissimis hominibus alii insania aut furore agitati, alii morte pessima suffocati, omnes interiere divino examine condempnati. Quapropter, cum per successionem temporum in manu nostra totius Francie pervenisset imperium, divina commonitus inspiratione et nostrorum principum consilio et ammonitione, fecimus predictam turrim penitus, ad compescendam persecutionis radicem, fundotenus suffodere. Post hec vero, ne in aliquo tempore vel ex aliquo successore seu occasione inciperet radix preteriti mali pululare, transtulimus jus regie potestatis et dominationis in jus ecclesie, post excessum nostrum, et ad sopiendam penitus ecclesie inquietationem, donavimus et concessimus canonicis ecclesie Compendiensis hanc habere et obtinere potestatem et dominationem ne aliquis possit aut presumat construere turrim aut munitionem sive domum defensabilem in toto territorio et convicinio Compendii seu infra pontem sive extra pontem, nec in aqua aut in insulis, nec infra villam aut extra villam, nec in toto, ut diximus, convicinio vel territorio Compendii. Quocirca preceptum istud inde fieri jussimus, et ut firma post nos permaneat traditio nostra, manu propria firmamus + et impressione nostri sigilli signari facimus et regia auctoritate edicimus et excommunicari ab archiepiscopis et episcopis precipimus ne aliquis presumat immutare quod perpetualiter firmavimus. Quod si quis ex nostris successoribus vel aliquis, hujus sancte Dei ecclesie emulus, contra regiam auctoritatem et nostram legitimam institutionem, hanc sanctam Dei ecclesiam inquietare ulterius presumpserit, perpetuo anathemate condempnatus cum Juda proditore et Dathan et Habiron penis infernalibus devolutus ab inferno inferiori absorbeatur.
Actum est hoc Compendii, in palatio regio, anno ab incarnatione Domini .Mmo.XCmo.IIdo., indictione .XVma.
Gaufridus archicancellarius scripsit et subscripsit.
(Locus sigilli.)