1066, 28 septembre. — Reims.
Philippe Ier confirme les donations de terres et revenus faites par Gervais, archevêque de Reims, à l'église Saint-Nicaise de Reims, que ledit archevêque avait restaurée et où il avait établi des moines suivant la règle de saint Benoît, en même temps qu'il assure la liberté de ladite église.
A. Original perdu.
B. Copie du xiiie s., dans le Petit Cartulaire de Saint Nicaise, ch. n° 1, Bibliothèque de la ville de Reims, ms. coté N 863, fol. 9 (anc. fol. x), sous la rubrique : «In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. De edificatione hujus ecclesie. De Hundeliaca curte. De sancto Hylario. De Mundrisiaca curte. De Noianto. De Tramereio et de multis hujus ecclesie possessionibus».
C. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. lat. 12779, fol. 152, d'après B.
D. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, Collection De Camps, vol. 9, fol. 308, d'après b.
a. D. Luc d'Achery, Venerabilis Guiberti abbatis B. Mariæ de Novigento opera omnia, p. 637, publication partielle ; réimpression dans Migne, Patrologie latine, t. CLVI, col. 1143.
b. Sainte-Marthe, Gallia christiana, t. IV, p. 687, publication partielle.
c. Marlot, Metropolis Remensis historia, t. I, p. 620, «in veteri et novo Chartulario».
d. Gallia christiana, t. X, instrumenta, col. 25, d'après b.
Indiqué : Bréquigny, Table chronologique, t. II, p. 101.
Indiqué : Varin, Archives administratives de la ville de Reims, t. I, p. 213.
In nomine Dei summi et salvatoris mundi Jhesu Xpisti. Philippus divina dispensante clementia Francorum rex. Quoniam fovendis ecclesiis Dei, exaltandis et protegendis operam dare regalis est excellentie nosque ad hanc dignitatem divina clementia sublimare dignata est, si quid pro earum incolumitate patimur, id eis prout tempus sinit a nostra liberalitate debetur. Noverit igitur fidelium nostrorum tam presens etas quam futura posteritas Gervasium, venerabilem Remorum archiepiscopum, quandam abbatiam in archiepiscopatu suo construxisse et que ei suo labore et industria adquisita sunt, ut eidem nostre confirmationis scripto corroboremus, nostram regiam serenitatem sedulo postulare. Est enim ecclesia in suburbio Remensi posita miro opere quondam a Jovino prefecto edificata, que in primordio archiepiscopatus sui ab eo inventa est vetustate et incuria magna ex parte consumpta, et quia de nomine sancti martyris Nichasii appellabatur, quamquam qui primo fundaverat sub titulo eam sancti Agricole condidisset, ob amorem Dei et sancti predecessoris sui studuit que in ea omnino corruerant a fundamentis restaurare, que semirupta pendebant artificio quodam reintegrare et in speciem novi operis ruinosam ecclesiam decentissime reformare ; ad hec refectorium, dormitorium et cetera habitacula servorum Dei usibus necessaria, que antea ibi numquam fuerant, insigni opere superaddidit fratresque sub abbate et regula sancti Benedicti Domino militantes ibidem congregavit et reditus unde viverent sufficientes delegavit. Quibus ita peractis nunc tandem, ut dictum est, nostram petit regalem celsitudinem ut suo operi quasi extremam manum apponentes precepti nostri sollempni confirmatione roboremus, quod, ut ejus precibus celerius annuamus, a predecessoribus nostris Francorum regibus per suos antecessores ceteris abbatiis ad Remensem ecclesiam pertinentibus simile robur confirmat esse impetratum. Nos igitur, sanctam ejus ac religiosam petitionem intelligentes, ei adquievimus et nostre auctoritatis precepto que sequntur predicte ecclesie perpetuo possidenda firmamus. Comes Teboldus veterem abbatiam (fuit enim in hoc loco abbatia) in beneficio de manu Remensis archiepiscopi habuit, sed comes, quamvis res modica esset, centum tamen libris a venerabili Gervasio acceptis, de jure suo in jus et dominium sancte Marie et ipsius Gervasii transferens, se omnino ab ea alienavit ac pontifex loco sancto reddidit, et ut hoc factum regali confirmatione roboraremus serenitatem nostram exoravit. Hanc itaque abbatiam isti loco regalis vigore mandati restituimus et perpetualiter habendam roboramus. Claustrum vero et suburbia que circa monasterium sunt, ad ipsum pertinentia, ita ab omni exactione sint libera ut ab eis nemo quicquam exigat nisi ut abbas loci aut cui ipse preceperit. Ecclesiam vero de Noviento quam Rainoldus, comes Suessionensis, ab archiepiscopo Remensi in beneficio habebat, Hubaldo in pignus dederat et, usura diuturnitate pignorationis nimium accrescente, eam amiserat, dictus igitur pontifex eam, a Hubaldo redemptam, cum terra a se in eadem parrochia empta loco sancto contulit, coniventibus comite Willelmo et uxore sua, Alaide, filia paulo antedicti comitis Rainoldi ; quod factum nos quoque probamus et ecclesie perhempni jure possidendam regio statuto sancimus. Porro Hundeliacam curtem cum ecclesia, piscatorio, ceteris appenditiis, mancipiis utriusque sexus, hujus ecclesie usibus perpetualiter profuturam statuimus atque roboramus quanquam ex eadem villa donationem huic loco ante hoc quinquennium ob anime patris nostri et nostre salutem fecerimus et litteras super hac donatione editas et nostro sigillo insignitas manu quoque nostra firmaverimus. Ceterum allodia que idem presul huic sanctuario adquisivit, ejusdem sanctuarii juri atque dominio irrefragabiliter addicimus atque confirmamus : allodia de sancto Hylario super fluvium Sopiam sita, a pluribus empta, cum ecclesia, piscatorio magno et sedibus molendinorum postea ab eo factorum ; juxta hec majora allodia, alia plura minora super fluvium Pidam in parrochia santi Sulpicii et super fluvium Arnam in parrochia sancti Petri ; allodium de Mundrisiaca curte cum piscatorio et sede molendini quem ipse postea construxit ; allodium de Donisiaco in parrochia de Medarco ; allodium de Liringa cum pratis, silva et vineis ; allodium de Tramerio cum piscatorio, pratis et vineis et quam delectabilibus arboretis, et prope istud, allodium de Bonolio ; allodium de Branzoncurte, mansus scilicet .IIIIor. ; allodia de Muronis Villari et de Ponte Fabricato et de Bacunna, que ipse presul suscepit de donna Leguide et quendam servum Theodericum nomine. Altaria quoque idem liberalis presul huic ecclesie largitus est absque persona, quod nos etiam probamus et nostra regia confirmatione munimus : altare de Noviento ; altare de sancto Leto, cum terra et vineis in eadem parrochia, et altare de sancta Eufrasia ; altare de donno Troiano ; altare de Fraxineto ; altare de jam dicta Hundiliaca curte ; altare de Pauli curte ; altare sancti Syxti cum parrochia et suburbio ; altare de sancto Hylario ; terras vero arabiles et vineas ab eo datas vel emptas circa civitatem in pluribus locis sitas ; in parrochia ville que dicitur Besenna, terram pictorum sufficientem duabus carrucis ; Muriniaci, terram Ricardi sufficientem uni carruce ; Maireii, terram arabilem cum vinea ; Castellione, vineas terramque sutorum vel pictorum cum vinatiis et ipsarum decimis ; in monte Alsonis, vineas ; Casnidi, vineas ; Rislaici, vineas ; in villari Asinorum, terram arabilem cum vineis. Hec et si qua alia hujus pontificis providentia vel aliorum bonorum virorum munificentia huic monasterio adquisita sunt vel adquirenda in regno cui, auctore Deo, presidemus, cuncta ei hujus nostri precepti munimento stabilimus atque firmamus et ut hoc nostre roborationis statutum ratum et inconvulsum inviolabile maneat per secula, manu nostra subter firmavimus atque anuli nostri inpressione insigniri precepimus. Signum Phillippi regis Francorum. Ꞩ. Gervasii archiepiscopi. Ꞩ. Adelardi, Suessionensis episcopi. Ꞩ. Elinandi, Laudunensis episcopi. Ꞩ. Rogeri, Cathalaunensis episcopi. Ꞩ. Balduini, Noviomensis episcopi. Ꞩ. Widonis, Belvacensis episcopi. Ꞩ. Leiberti, Cameracensis episcopi. Ꞩ. Walteri, Meldicensis episcopi. Actum Remis, anno incarnati Verbi millesimo .LX°.VI°., Phillippi regis .VII°., Gervasii archiepiscopi .XI°., in ecclesia sanctorum Agricole et Nichasii martirum, .IIII°. kalendas octobris. Balduinus cancellarius ad vicem Gervasii archiepiscopi subscripsit. Ꞩ. Herimari abbatis.