1207, [octobre]. — Pacy-sur-Eure.

Philippe Auguste confirme les privilèges et libertés des citoyens de Rouen.

Référence : Jacques Boussard et Jacques Monicat (éd.), Recueil des actes de Philippe Auguste roi de France. Vol. 3 : Années du règne 28 à 36 (1er novembre 1206 - 31 octobre 1215), Paris, 1966, no1000.

A. Original perdu.

B. Copie, formules abrégées, du xiiie s., Registre A de Philippe Auguste, fol. 59.

C. Copie du xiiie s., Registre C de Philippe Auguste, fol. 49 v°, d'après B.

D. Copie du xiiie s., Registre E de Philippe Auguste, fol. 83, d'après C.

E. Copie du xiiie s., Registre F de Philippe Auguste, fol. 60, d'après D.

F. Copie du xiiie s., Cartulaire II de Fécamp, Bibliothèque de la ville de Rouen, ms. 1207, fol. 17.

G. Copie de la fin du xiiie s., Bibliothèque nationale de France, lat. 4650 (Summa de legibus Normannie), fol. 144, 1re col., avec mention des vidimus de 1224 et de 1226 (cf. K1).

H. Pseudo-original de la fin du xiiie s. ou du début du xive s., jadis scellé sur lacs de soie verte et rouge. Hauteur 530 mm. ; largeur 260 mm. Archives municipales de Rouen, Tiroir 1, n° 2.

I. Copie du xive s., Registre B de Philippe Auguste, fol. 67 v°, d'après B.

J. Copie du xive s., Registre D de Philippe Auguste, fol. 62, d'après C.

K1. Copie du xive s. d'un vidimus par Philippe le Bel de décembre 1309, d'un acte de Philippe III de 1273, vidimant un acte de saint Louis de 1226, vidimant un acte de Louis VIII de 1224, Archives nationales, JJ 42 B, fol. 73, n° 149.

K2. Copie du xive s. d'un vidimus par Philippe le Bel de décembre 1309, d'un acte de Philippe III de 1273, vidimant un acte de saint Louis de 1226, vidimant un acte de Louis VIII de 1224, Archives nationales, JJ 41, fol. 88, n° 150, d'après K1.

L. Vidimus de Jean II du 15 avril 1351, Archives nationales, JJ 80, fol. 451 v°, n° 750, d'après le vidimus de Philippe le Bel (cf. ZZZ 1).

M. Vidimus de Charles VI du 18 avril 1388 de l'acte de Jean II du 15 avril 1351, Archives nationales, K 948,n° 6.

N. Copie du 26 août 1447 par le bailli de Rouen d'après le vidimus de Louis VIII de 1224 (cf. K1), Archives départementales de la Seine-Maritime, 14 H 170.

O. Copie du xve s., Cartulaire de l'Hôtel de ville de Paris, Bibliothèque nationale, ms. lat. 9162, fol. 79.

P. Copie par A. Du Chesne, Bibliothèque nationale, Coll. Du Chesne, t. 78, fol. 153-154.

Q. Copie par Gaignières, Bibliothèque nationale, ms. lat. 5423, p. 83, d'après un vidimus de 1366.

R. Copie du xviie s., par Jean Bouhier, Bibliothèque nationale, ms. lat. 17710, p. 348, d'après C, D, E, I ou J.

S. Copie du xviiie s., Bibliothèque nationale, Collection Moreau, vol. 110, fol. 96 d'après un vidimus de 1447.

a. A. Du Chesne, Historiae Normanniae Scriptores, p. 1062.

b. Girard et Joly, Trois livres des offices de France, t. II, p. 1799.

c. Ordonnances, t. II, p. 412, d'après L.

d. A. Giry, Les Établissements de Rouen (Bibliothèque de l'École des Hautes Études, fasc. 59), t. II, p. 56-63, d'après B.

Traduction française dans Masseville, Histoire de Normandie (2e édition), t. II, p. 215 et dans Chéruel, Histoire de Rouen pendant l'époque communale, t. I, p. 101.

Indiqué : Acte du 30 avril 1369, de Philippe de Mangneville, garde de la vicomté de Rouen, Archives de la Seine-Maritime, G 3699 ; Registres du Trésor des chartes, t. I (1959), n° 677, d'après K1 ; même ouvrage, n° 678, d'après K.


In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Ph[ilippus] Dei gratia Francorum rex. Noverint universi presentes pariter et futuri, quod nos dilectis et fidelibus nostris civibus Rothomagensibus consuetudines et libertates suas concedimus sicut inferius continentur.

[1.] Concedimus siquidem eis quietantiam de his que ad nos pertinent de propriis mercaturis suis, per totam terram quam Henricus quondam rex Anglie tenuit, preterquam in comitatu Ebroicensi et in Vulcassino Normanno et apud Paciacum et in terra Hugonis de Gornaco et preterquam a Ponte Arche superius versus Franciam.

[2.] Modiationem tamen nostram de vino Rothomagi reddent nobis preterquam de vino quod eis datum fuerit ad potum suum, quod nullo modo vendere poterunt quin inde reddant modiationem.

[3.] Concedimus insuper quod ipsi habeant communiam et banleugam suam ad metas quas Ricardus quondam rex Anglie eis concessit et justitiam suam infra metas, salvo tamen jure dominorum qui terras ibi habuerint. Et habeant placita de hereditatibus et catallis suis et conventionibus Rothomagi factis et infra banleugam, salvis curiis dominorum qui ibi terras habuerint, qui domini habent curias hominum suorum in villa tenendas, usque ad recognitionem ; recognitio autem fiet in communia.

[4.] Recordationem quoque tenebunt de his que pertinent ad communiam suam, videlicet de his que facta fuerint inter eos, salvo nobis placito ensis.

[5.] Super debitis mutuatis apud Rothomagum, si debitorem apud Rothomagum invenerint, ex quo de equo descenderit, catallum vel hernesium suum per majorem, propter debitum, arrestari poterit, quousque illud cognoverit vel negaverit, nisi tamen ita sit quod per summonitionem nostram illuc venerit vel in exercitum eat. Quod debitum si cognoverit, in communia de eo jus faciet ad diem ; si vero illud negaverit, jus inde faciet coram ballivo nostro apud Rothomagum et ballivus noster de eo securitatem accipiet ad diem veniendi et jus ibi coram ipso faciendi, et si debitor vel ille qui conventionem Rothomagi fecerit, Rothomagum non veniret, si in justitia et potestate nostra esset, ipsum compelleremus ut Rothomagum veniret et super hoc juri pareret coram ballivo nostro Rothomagi.

[6.] Nullus civium Rothomagi potest appellari ab aliquo latrone confesso, vel aliquo crimine convicto vel deprehenso, vel falsario, nec etiam ab aliquo qui legem non habeat.

[7.] Contra omnes legitimos homines et legales testes respondebunt, sicut alii de Normannia.

[8.] Preterea cives Rothomagi cogere non poterimus ad custodiendum prisones nostros, nec in carcere nec alibi, nisi tantummodo quousque illos tradiderint ballivo nostro, si eos ceperint.

[9.] Nullum insuper ipsorum cogere poterimus ad custodiendum monetam, vel vicecomitatum, vel aliud ministerium nostrum, neque eos cogemus ad reddendum nobis talliam per consuetudinem, nisi sponte sua nobis dare voluerint.

[10.] Nullus civium Rothomagi debet accipere intersignia a vicecomite ad barrarium, sed affidet barrario quod consuetudinem non debet, si aliter ei non crediderit, et nichil dabit barrario nisi voluerit.

[11.] Preterea vinum quod apud Rothomagum in taberna capietur ad opus nostrum, ad forum capietur quo aliis vendetur. Illud autem quod non erit in taberna, per quatuor legitimos homines civitatis, per fidem vel per sacramentum illorum, appreciabitur et precium inde reddetur.

[12.] Preterea predicti cives cum mercaturis suis quecumque fuerint, venientes in domaniis nostris, poterunt eas licite vendere ad detallium vel alio modo, sicut voluerint, pacifice et quiete, et eas chargiare et dischargiare, portare et reportare ubicumque voluerint, preterquam in illis terris quas superius excepimus.

[13.] Nullus mercator cum mercatura sua poterit transire Rothomagum per Secanam, ascendendo vel avalando, nisi per cives Rothomagi.

[14.] Nullus nisi manens fuerit apud Rothomagum poterit dischargiare vinum in cellario vel in domo apud Rothomagum propter illud revendendum.

[15.] Preterea concedimus eis pasnagium et pasturagium porcorum et animalium suorum ad proprium usum suum in forestis et domaniis nostris in Normannia, preterquam ubi aliis gentibus faciemus prohibitionem, exceptis tamen terris quas supra excepimus.

[16.] Naves quoque et homines ipsorum cum averiis et pecuniis suis poterunt ascendere et avalare per aquam Secane in quamcumque partem voluerint, et pontes et perchias, si eis necesse fuerit, levare et reficere, sine licentia alicujus, preterquam in illis terris quas superius excepimus.

[17.] Nulla navis de tota Normannia preterquam de Rothomago poterit eskipare ad Hiberniam, excepta una sola cui semel in anno de Cesarisburgo licitum erit eskipare. Et quecumque navis de Hibernia venerit, ex quo caput de Gernes transierit, Rothomagum debet venire, unde nos de unaquaque navi habebimus unum timbrium martrinarum vel decem libras, si mercatores navis jurare poterunt quod martrinas non invenerint emendas ad portum in quo chargiaverunt nec id fecerunt pro consuetudine nobis auferenda ; et vicecomes Rothomagi de qualibet navi habebit viginti solidos et cambellanus Tankarville unum ostorium, vel sexdecim solidos si nullum ostorium habuerint.

[18.] De mercaturis que de ultra mare venerint apud Rothomagum, nullus extraneus poterit emere ad revendendum nisi per cives Rothomagi ; quod si quis fecerit, medietas mercis erit nostra et altera civium Rothomagi pro forifacto.

[19.] Nulla mercatura potest chargiari apud Rothomagum in navi ad ascendendum sursum versus Franciam sine societate civium Rothomagi quin inde in forifactum nostrum incidat ; et nos pro forifacto medietatem illius mercature habebimus et cives Rothomagi alteram, salvis consuetudinibus et societatibus quibus ville de terra nostra use sunt erga Rothomagum et Rothomagum erga eas, temporibus Henrici et Ricardi quondam regum Anglie.

[20.] Item, nullum de civibus Rothomagi cogere poterimus de eis maritandis nisi de voluntate sua.

[21.] Volumus etiam quod nullus eorum possit retari de usura, nec jurea fiat super aliquem aut super heredes ejus post mortem suam.

[22.] Item, nullus manens infra muros Rothomagi debet foagium.

[23.] Concedimus quoque quod ipsi teneant, per libertatem Rothomagi, omnia placita et omnes mesleias infra Rothomagum et infra banleugam Rothomagi, in quibus mors vel mehaigniez vel placitum ensis non appendet, et si illa placita non fuerint secuta per vadium belli, salvo, sicut dictum est, jure dominorum qui ibidem terras habuerint.

[24.] Preterea, si quis de ballia majoris fuerit in prisonia nostra vel in monasterio, vel se absentaverit pro aliquo delicto, volumus quod major custodiat catalla ejus in manu sua et ballivus noster inde habeat quoddam scriptum et major aliud, donec judicetur ; et si dampnatus fuerit, catalla ejus nostra erunt.

[25.] Item, major habebit omnes summonitiones hominum ballie sue, et illos habebit ad rectum, nec aliquis in eos manum apponet sine ipso vel serviente suo, nisi sit de placito ensis ; et ad hoc ballivo nostro tenetur major auxilium impendere ad justitiam sua de ballivia faciendam.

[26.] Item, non nisi per marescallum nostrum poterunt vetare advenientes ad hospitandum, nisi ipsi eis forifecerint vel nisi cives rationabilem causam ostenderint quare id facere non possint.

Quod ut perpetuum robur obtineat, nos ea sicut superius continentur, salvo jure nostro et ecclesiarum nostrarum, sigilli nostri auctoritate et regii nominis karactere inferius annotato confirmavimus. Actum apud Paciacum, anno Incarnationis dominice M° CC° septimo, regni vero nostri anno vicesimo octavo, astantibus in palatio nostro quorum nomina supposita sunt et signa. Dapifero nullo. Signum Guidonis buticularii. Signum Mathei camerarii. Signum Droconis constabularii. Datum vacante cancellaria, per manum fratris Garini (Monogramme).


Localisation de l'acte

Make this Notebook Trusted to load map: File -> Trust Notebook