1183, du 1er novembre, au 31 mars 1184. — Paris.
Philippe Auguste confirme l'abandon du comté de Lyon fait à l'archevêque Guichard par Guigue, comte de Forez.
A. Original a double repli, jadis scellé d'un sceau en cire verte encore vu par La Mure au xviie s. Hauteur, 530 mm.; largeur, 478 mm. Archives nationales, P 1400, n° 844.
B. Copie informe du xiiie s., jadis scellée de cinq sceaux pendant sur queues de parchemin, Archives départementales du Rhône, 10 G 2546.
C. Copie partielle de 1350, Cartulaire de l'église de Lyon, Archives départementales du Rhône, 10 G 576, fol. 61 v°.
D. Copie du xive s., Archives départementales du Rhône, 10 G 1453, n° 4 (pièce mutilée).
E. Copie du xive s., Archives départementales du Rhône, 10 G 685, n° 8, 9 et 10.
F. Copie collationnée du xive s. en quadruple exemplaire, Archives départementales du Rhône, 10 G 1847, n° 16, 17, 18 et 19.
G. Copie du xve s., Bibliothèque nationale, latin 10032, fol. 17 v°.
H. Copie du xve s., Archives départementales du Rhône, 10 G 685, n° 11.
I. Copie du xvie s., Archives départementales du Rhône, 10 G 685, n° 12.
J. Copie du xviie s., Archives départementales du Rhône, 10 G 1453, n° 5.
K. Copie du xviiie s., Bibliothèque de Lyon, n° 1257, pièce 2.
L. Copie du xviiie s., Archives nationales, K 176, liasse 2, n° 4.
a. Extrait dans Huillard-Bréholles, Titres de la Maison de Bourbon, t. I, n° 19, d'après A.
b. Publié en partie par Georges Guigue, Cartulaire des fiefs de l'église de Lyon, p. 227, d'après F.
c. Chartes du Forez antérieures au xive siècle, t. I, 1933, n° 11.
Indiqué : Jacques Luillier, Inventaire des titres du comté de Forez (1532), publié par Auguste Chaverondier, p. 240.
Indiqué : Menestrier, Histoire de Lyon, p. 286.
Indiqué : La Mure, Histoire des comtes de Forez, t. I, p. 164.
Indiqué : Gallia Christiana, t. IV, p. 131.
Indiqué : Art de vérifier les dates, t. II, p. 468.
Fac-similé : Chartes du Forez antérieures au xive siècle, t. XIX, pl. h.-t., n° 11.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Philippus Dei gratia Francorum rex. Cum inter fideles nostros Guigonem, comitem Forensem, ejusque filium necnon et bone memorie Guichardum, quondam Lugdunensem archiepiscopum, et Lugdunenses canonicos tandem post multas contentiones et disceptationes, pro bono pacis, quedam facta sit transactio et utriusque partis juramento firmata ut eadem perpetuis temporibus inviolabiliter observetur, sicut in venerabilis pape Lucii, Guichardi Lugdunensis archiepiscopi, Eduensis episcopi, Guigonis comitis Forensis, Lugdunensium canonicorum scriptis confirmationem inspeximus, de verbo ad verbum illam duximus annotandam, fidelis nostri Johannis Lugdunensis archiepiscopi petitione. Noverint igitur universi presentes pariter et futuri quod, ad perpetue pacis stabilitatem, inter Guichardum Lugdunensem archiepiscopum et ecclesiam Lugdunensem, atque Guigonem comitem Forensem, permutatio talis ex communi consensu eorum facta est. Archiepiscopus et ecclesia concesserunt comiti quicquid ipsi, vel alius nomine eorum, trans Ligerim possidebant, scilicet obedientiam de Nerveiaco et de Salterno usque Admonem et usque Ufreiacum et ultra, si quid juris prefate obedientie habebant, et quicquid possidebant ab Ufreiaco usque Cerveriam et a Cerveria usque Tiernum, retentis sibi redditibus de Sancto Johanne de Lavastris, dominio tamen comiti concesso et dominio castri Rochafortis quod dominus de Tierno nomine ecclesie possidebat. Concesserunt etiam ei quicquid juris in castro Sancti Romani de Podio habebant et inde usque ad Podium et usque Alverniam; ab Amione autem et aliis predictis terminis, aquilonem versus, quicquid juris archiepiscopus et tam ecclesia quam comes habebant sibi retinuerunt, ita tamen quod in ministerio de Rodenensio ultra Ligerim et citra Ligerim quantum dominatio dominorum Rodenensium protenditur non poterit ecclesia munitionem facere vel acquirere, et si fecerit vel acquisierit, comitis erit, quam ab ecclesia possidebit. Terras vero planas poterit acquirere ecclesia pro canonia vel pro elemosina, ita quod fiat sine interventu pecunie et in obedientiis suis, gardas, vicarias, decimas et alia omnia ad obedientias pertinentia. Citra Ligerim vero concesserunt comiti, ab Albiniaco et Poliaco usque ad Vetulam Canevam que infra terminos comitis est, quicquid juris habebant in mandamento Donziaci usque ad mandamentum Kamoseti, et in mandamento Reculionis usque ad mandamentum Sancti Simphoriani, ita quod Maringe et Mais remanent infra terminos comitis, et quicquid juris archiepiscopus vel ecclesia habent a mandamento Sancti Simphoriani citra Ligerim versus terram comitis, et ultra Ligerim ab Amione et Ulfeio et Cerveria usque Tiernum et a Tierno usque ad Podium comiti concesserunt. Sanctum quoque Eugendum et quicquid archiepiscopus apud Cabrelias habebat comiti concesserunt. Castellutium et Fontanensium (sic) cum mandamentis suis sunt infra terminos comitis, excepta obedientia Grandis Montis quam ecclesia sibi retinuit. Sacramentum quoque de Sancto Prejecto, quod comes ecclesie debebat et quod ibidem Gaudemarus de Jaresio nomine ecclesie possidebat, comiti remisit, ita tamen quod castrum ab ecclesia teneat. Castrum Feligirolarum et quod Guichardus de Jeresio pro eo debebat, illud quoque quod Briannus in castro de Grangent ab ecclesia habebat comiti concessit, salvo jure tam ecclesie quam comitis apud Sorberium. Sanctus Johannes de Bono Fonte et Sanctus Genesius, Vilarium et Sanctus Victor ecclesie libere remanserunt. Notandum tamen quod in his omnibus tam archiepiscopus quam ecclesia sibi retinuerunt ecclesias, regali jure vel alio comiti concesso; paratas et census ecclesiarum cum oblationibus et sepulturis et quicquid juris ad capellanias dinoscitur pertinere similiter sibi retinuerunt, possessionibus autem et earum redditibus universis tam in decimis quam in aliis comiti concessis, exceptis his que ad capellanias pertinent. Pro his vero omnibus que archiepiscopus et ecclesia comiti concesserunt in vicem permutationis, comes Guigo et filius ejus Gui[go], prestito sacramento, ecclesie jure perpetuo concesserunt ea que infra sunt adnotata, quicquid videlicet juris ipse comes Lugduni habebat vel alius ejus nomine possidebat et in apenditiis; trans Rodanum quoque, quicquid ipse vel alius ejus nomine possidebat a Vienna usque ad Antonem et usque Burgundium nisi jure hereditario, ex linea consanguinitatis aliis exclusis, ad ipsum successio fuerit evoluta; ultra Ararium (sic) quoque, castrum Perogiarum quod G[uichardus] de Antone ab eo in feudo possidebat, et medietatem Montanesii quam Petrus de Monteloelli ab ipso habebat. Biliacum etiam quod Hugo Discalciatus ab eo in feudo tenebat et fidelitates eorum concessit; citra Ararim quoque, castrum Castellionis et quicquid tam in castro quam in mandamento habebat, pro quo dominus castri hominium et fidelitatem ligiam debet, castrum Liconii et mandamentum usque ad Vetulam Canevam, et hominium et fidelitatem ligiam que pro eo debentur; Camosetum quoque et mandamentum et hominium et fidelitatem ligiam ejus, Iseronem cum manda[men]to et hominium et fidelitatem ligiam dominorum. Sanctus Simphorianus et mandamentum remanent infra terminos ecclesie; et Gresiacum et Argenteriam usque ad mandamentum de Mais, feudum quoque domini de Riveria et hominium et fidelitatem ejus ligiam ecclesie concessit. Castrum Rivirie et mandamentum et quicquid continetur usque ad mandamentum Castellutii infra terminos ecclesie habetur. Ab Albespino versus terram comitis nullam debet ecclesia facere munitionem. Similiter et castrum de Caignum cum mandamento suo et duo castella Sancti Annemundi cum mandamentis suis, infra terminos ecclesie sunt, salva strata comiti[s] a cruce Montisvioli versus Forisium. Berardus de Pisart et casamentum ejus remansit ecclesie, unde hominium et fidelitatem debet. Quicquid continetur a mandamento Rochetalie usque ad Malam Vallem est infra terminos ecclesie; specialiter quicquid Aemarus de Farnai apud Cavalliacum a comite in feudo habebat, ecclesie concessit, et fidelitatem ejus. Infra quoque terminos istos dedit isdem comes ecclesie castrum Montaniaci et quod in mandamentum habebat, et hominium et fidelitatem ligiam, et quod habebat apud Telvias et quicquid juris ipse vel alius ejus nomine possidebat infra predictos terminos. Sciendum vero est quod, infra terminos ecclesie qui pretaxati sunt, comes nichil habere vel acquirere potest vel munitionem facere, et si, per violentiam suam vel incuriam ecclesie, fecerit, propria ecclesie erit; nec aliquem hominem infra terminos istos commorantem contra ecclesiam manutenere vel juvare debet. Similiter archiepiscopus vel ecclesia infra terminos comitis nullam munitionem facere vel acquirere poterunt et, si acquisierint vel edificaverint, propria comitis erit, ita tamen quod eam nomine ecclesie possidebit; nec aliquem infra terminos comitis commorantem ecclesia vel archiepiscopus contra eum manutenere vel juvare debet, nisi gladio spirituali. Terras planas infra terminos comitis, nomine elemosine vel occasione canonie, absque interventu pecunie datas ecclesia acquirere poterit. In omnibus autem supradictis, archiepiscopus jura sibi archiepiscopalia reservavit; sed quicumque castrum Sancti Prejecti vel Rochetalliate vel Roche castrum vel Fergirolarum vel Grangendi habebit, hominium et fidelitatem ligiam comiti debet. Quod autem comes dedit Brianno in castro Sancti Annemundi et in platia et mandamento, habebit isdem Briannus ab ecclesia, et inde hominium et fidelitatem ecclesie debet. Si quis vero pro rebus in hac permutatione contentis questionem vel guerram alterutri parti moverit, mutuum sibi auxilium, propriis expensis et sine dampni restitutione, bona fide, pro posse suo, prestare debent et modis omnibus cavere debent ne, pro his omnibus in permutatione contentis, comes excommunicetur vel terra sua interdicto subiciatur. Illud quoque sciendum est quod dominus archiepiscopus hanc permutationem comiti et heredibus suis se firmiter observaturum promisit. Canonici vero prestito sacramento firmaverunt se nullum in canonicum recepturos ulterius, donec hoc ipsum sacramento firmaverit, nec futuris archiepiscopis obedientiam vel fidelitatem facient, donec idem firmiter se observaturos promiserint. Preterea sciendum est quod comes hominium et fidelitatem ligiam archiepiscopo debet, et hoc est feudum pro quo hominio et fidelitate ei tenetur: castrum Fergirolarum, medietas de Grangent, castrum Sancti Prejecti, Sanctus Eugendus, Camboonium, Poncinum, Villa Dei, Nerviacum cum eorum appenditiis. Cum autem comes vel heredes ejus fidelitatem archiepiscopo facient, supradictam conventionem sub sacramento fidelitatis se firmiter observaturos promittere debent. Decimas de feudo ecclesie locis et personis religiosis pro anima sua comes dare poterit. Si autem alio modo alienaverit, tantumdem de terra sua in feodo ab ecclesia recipere debet. Casamentum ecclesie a comitatu separari non potest. Capellanie autem ab obedientiariis minui non possunt. Inter Sanctum Annemundum et Turrim, et Sanctum Annemundum et Sanctum Prejectum, neuter munitionem facere potest. Illud quoque notum fieri volumus quod, preter supradicta, pro hac permutatione mille centum marcas ecclesia comiti dedit. Hec autem facta sunt anno ab incarnatione Domini millesimo centesimo septuagesimo tercio. Quam utique transactionem, sicut de communi assensu partium facta est ad exemplar reverendi patris et domini nostri Lucii pape, per eadem verba que in ipsius invenimus scripto posita, in presenti carta poni et annotari fecimus et, ut firmiorem sortiatur stabilitatem, precibus dilecti ac fidelis nostri Johannis Lugdunensis archiepiscopi, patrocinio presentis scripti communimus. Actum Parisius, anno ab incarnatione Domini M°.C°.LXXXIII°, regni nostri anno V°, astantibus in palatio nostro quorum nomina supposita sunt et signa. Signum comitis Theobaudi, dapiferi nostri. Signum Guidonis buticularii. Signum Mathei camerarii. Signum Radulfi constabularii.
Data per manum (Monogramme) Hugonis cancellarii.