1209, du 29 mars au 31 octobre. — Paris.
Philippe Auguste renouvelle la concession d'une commune à ses bourgeois de Péronne et en énumère les coutumes.
A. Original scellé en cire verte sur lacs de soie rouge et verte. Hauteur 508 mm. ; largeur 409 mm. Musée des Archives nationales, AE II 204.
B. Copie (langage picard) de la fin du xiiie s., Archives municipales de Péronne, AA 2, n° 266, pièce 4.
C. Vidimus par Charles V, du 28 janvier 1368, Archives municipales de Péronne, AA 2, n° 266, pièce 1, d'après A.
D1. Copie dans un vidimus inséré dans une lettre originale de Charles V donnée à Paris le 28 janvier 1368, Archives nationales, J 232, n° 2, d'après A.
D2. Copie dans un vidimus inséré dans une lettre originale de Charles V donnée à Paris le 28 janvier 1368, Archives nationales, J 232, n° 3, d'après A.
E. Copie dans un vidimus de 1368, Archives nationales, JJ 99, n° 377, d'après C.
F. Copie (langage picard) de 1399, Archives municipales de Péronne, BB 2.
G. Copie du xviiie s., Bibliothèque nationale de France, fr. 16650, fol. 178, d'après A.
a. Copie imprimée du xviiie s., Archives municipales de Péronne, AA 2, n° 266, pièce 3, fol. 16, d'après C.
b. Teulet, Layettes du Trésor des chartes, t. I, p. 337, n° 897, d'après A.
c. Édition des premières lignes dans M. Garrigues, Archives nationales. Musée de l'histoire de France. La France du viie au xxe siècle à travers soixante et onze documents, Paris, 1980, p. 17.
d. Édition et traduction française de la version en langage picard dans J.-G. Gigot, Recueil des actes médiévaux fondamentaux des archives communales de Péronne (1191-1448), Saint-Estève, 1983, p. 32-53.
Fac-similé : Reproduction du monogramme (avec analyse et édition des premières et dernières lignes de l'acte) dans Musée des Archives nationales. Documents originaux de l'histoire de France exposés dans l'hôtel Soubise, Paris, 1872, n° 204, p. 118-119.
Fac-similé : Reproduction très réduite dans A. Lévis-Mirepoix, Philippe Auguste et ses trois femmes, Paris, 1962, au v° de la pl. h.-t. entre les p. 248 et 249.
Fac-similé : Reproduction réduite dans Archives nationales. Mémorial de l'histoire de France, Paris, 1980, n° 11.
Fac-similé : Reproduction du monogramme dans A. Chauleur et R. Druet, De Dagobert à De Gaulle. Écritures de la France, Paris, 1985, p. 26.
☩ In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Ph[ilippus] Dei gratia Francorum rex. Noverint universi presentes pariter et futuri quod nos burgensibus nostris Peronensibus concessimus communiam ad consuetudines et ad puncta que inferius continentur.
[1.] Si quis aliquem de communia Peronensi infra castrum vel infra banleugam occiderit et captus fuerit, capite plectetur, nisi captus fuerit in ecclesia ; et domus ejus, si aliquam habuerit, diruetur et mittetur ad hauot. Quicquid autem interfector habuerit infra justiciam communie nostrum erit. Si vero interfector evaserit, castrum Peronense vel banleugam intrare non poterit quousque parentibus interfecti fuerit reconciliatus et emendationem decem librarum communie dederit.
[2.] Si aliquis super alicujus morte accusatus fuerit et per legitimos testes illum occidisse convinci non potuerit, per rectum juditium scabinorum innocentiam suam purgabit.
[3.] Si quis aliquem percusserit et querimonia inde majori communie facta fuerit, quocunque modo eum percusserit, si id constiterit, centum solidis emendabit ; et illi centum solidi erunt ad firmitatem ville, salva nobis emenda nostra et jure nostro. Quod si legitime constare non poterit, tercia manu se purgabit.
[4.] Si vero aliquis de nocte vel de die, armis molutis aliquem vulneraverit, et vulneratus super hoc testes habuerit, percussor decem libras ad firmitatem ville pro emendatione dabit, salvo forifacto nostro, per rectum judicium scabinorum. Si autem testes non habuerit, et de die factum fuerit, septima manu se purgabit. Si vero de nocte factum fuerit, similiter septima manu se purgabit. Quod si percusso id non suffecerit, coram justicia nostra et scabinis poterit percussorem appellare de quibuscumque voluerit et potuerit secundum rectum juditium et, si duellum inde judicatum fuerit, fiet in curia nostra, sicuti debet fieri, de quibuscumque rebus duellum fuerit judicatum.
[5.] Si aliquis, propter odium et rancorem, aliquem habuerit suspectum, et majori communie hoc intimaverit, major ei securitatem fieri faciet juramento, juramento a suspecto recepto. Et si suspectus coram majore securitatem facere noluerit, ipse et omnia sua in voluntate communie, salvo jure nostro, remanebunt quousque pacem creantaverit ; et, si nichil habuerit, non intrabit castrum vel banleugam Perone, et tanquam inimicus communie reputabitur, quousque ad satisfactionem inde venerit.
[6.] Si quis extraneus, qui de communia non fuerit, cum homine de communia mesleiam fecerit infra banleugam, vicini sui de communia eum juvare debent. Quod si non fecerint, major communie super eos clamare debet dedecus illatum communie ; neque aliquis de communia, de eo quod fecerit juvando hominem de communia in mesleiam, emendam tenebitur facere, nisi hominem occiderit. Si quis cum aliquo infra justiciam communie mesleiam fecerit, major accedens utrique pacem tenere jubebit ; et si neuter illorum pacem tenere voluerit pro majore, et hoc duobus juratis vel duobus hominibus de communia constiterit, uterque decem libras dabit communie. Similiter qui mesleie interfuerit et preceptum majoris de mesleia dirimenda non fecerit, decem libras dabit communie.
[7.] Si aliquis majori incedenti propter legem ville faciendam dedecus fecerit, decem libras dabit communie.
[8.] Si aliquis alicujus domum, nisi per legem ville, assilierit, et ille cui fiet assultus assilientem, se deffendendo assultumque repellendo, occiderit, nullam inde majori vel communie faciet emendationem.
[9.] Si aliquis dedecus alicui dixerit et per testes legitimos convictus fuerit, quadraginta solidos dabit ad firmitatem ville. Si quis aliquem per iram pulsaverit aut traxerit et super hoc testibus convictus fuerit, quinquaginta solidos persolvet in firmitatem ville similiter convertendos ; et si non fuerit convictus, coram majore tertia manu se purgabit. Qui per iram ensem contra aliquem infra banleugam extraxerit, si major de eo querimoniam faciens, testes habuerit legitimos, quadraginta solidos de illo habebit communia ; et si major testes non habuerit, accusatus tercia manu se purgabit.
[10.] Si quis alicui ponens insidias, ipsum ceno vel luto involverit, major et jurati, veritate intellecta a viris sive a feminis, ipsum ad solutionem decem librarum communie compellent pro emendatione forifacti, si convictus fuerit, salvo jure nostro, per judicium scabinorum ; et illas decem libras infra quindecim dies persolvere aut villam relinquere oportebit ; et, si villam interim post inhibitionem intraverit et captus fuerit, uno membro truncabitur. Ille autem cui hoc dedecus factum fuerit, si voluerit, querimoniam facere poterit et majori et justicie nostre, et justicia inde fiet ei.
[11.] Si quis alicui unum membrorum suorum abstulerit et captus fuerit, tale membrum sui corporis amittet, ita tamen quod, si antequam de eo justicia fiat, leso et parentibus lesi reconciliari potuerit, centum solidos communie dabit sine membri amissione.
[12.] Si aliquis cum latrocinio infra banleugam captus fuerit, majori et juratis reddi debet. Major vero et jurati per testes eum judicare debent, et convictum in pellorico poni facient. Deinde justiciario nostro vel justiciario castellani, coram scabinis, depositum reddent ; et per hoc major et jurati de fure liberi existent. Qui vero per veram famam accusatus fuerit de latrocinio, per tres annos bannitus banleugam relinquet ; et si interim villam vel banleugam intrare presumpserit et captus fuerit, de eo fiet justicia tanquam de latrone.
[13.] Si quis infra etatem, aliquem casu occiderit, considerationi legitime majoris et juratorum debet relinqui utrum ille qui infra etatem fuerit debeat penas solvere aut immunis a delicto remanere.
[14.] Si homo communie super falso testimonio convictus fuerit, communiam amittet quousque per voluntatem majoris et juratorum eam recuperet, servato nobis jure nostro.
[15.] Si miles vel alius burgensi communie debito teneatur obligatus unde sibi die statuto creantum suum non habuerit, majori et juratis hoc debet ostendere, si voluerit. Quod si majori et juratis veritate sufficiente constiterit, major debet super hoc militem convenire ut burgensi debitum reddat, aut communionem ville, creditionem et vicinagium interdicere. Ex tunc autem burgensis de suo infra banleugam poterit capere et extra banleugam per justiciarium nostrum. Si autem miles vel alius conquestus fuerit quod burgensis de suo injuste ceperit vel capi fecerit, per nostram vel castellani justiciam, recto juditio scabinorum, burgensis ille justiciabilis existet. Major autem militem sive alium infra villam conducere poterit, nisi a nobis vel mandato nostro fuerit forbannitus, donec coram juratis a burgense illo majori inhibitum fuerit. Si miles hominem feodatum in communia habuerit, ipse homo in hospitio suo eum recipere poterit, sed nec creditionem nec vicinagium ei faciet.
[16.] Si castellanus aut servientes nostri res burgensium de communia violenter abstulerint, res illas per plegium tenentur recredere, et nos ad diem super hoc ei statutam debemus ballivum nostrum transmittere et eis jus exhibere, secundum tenorem carte nostre, videlicet in loco ubi placita communie solent teneri.
[17.] Concedimus autem et volumus ut nullus ex communia Perone vel res eorum pro debito alterius arrestentur, de quo non fuerit debitor vel plegius.
[18.] Si quis crucem dominicam, Sepulcrum Domini visitaturus, acceperit, occasione crucis non remanebit quin eum oporteat jura et consuetudines communie observare secundum facultatem suam, preter ea que secum defferet in servitium Dei.
[19.] Quilibet homo legitimus, nisi servus fuerit, si in communiam venerit et ibi manere voluerit, licitum erit ei ut consuetudines communie observet, salvis redditibus et pecunia, si super hiis erga nos vel alios, priusquam communiam intraverit, teneatur obligatus.
[20.] Si quis aliquam per vim oppresserit, per legem scabinorum debet convinci, salvo jure nostro quod in raptu habemus ; et si, de voluntate illius et parentum suorum, eam voluerit ducere in uxorem, bene liceat ei. Si autem infra communiam captus non fuerit, per septem annos forbanniri debet. Quicumque uxorem alicujus hominis infra banleugam manentis abduxerit, per septem annos bannitus villam relinquet. Si postea redeat reconciliatus, res hominis illius, quas cum muliere absportavit, ex integro ei restituet.
[21.] Pascua, herbagia, aque communes ejusdem sint amplitudinis cujus bona patrie veritas per juramentum dixerit ea fuisse tempore comitis Flandrie et nostro.
[22.] Cum major et jurati et ceteri homines communie, pro negociis ville agendis, per castrum ierint, quicunque alicui eorum dedecus dixerit quadraginta solidis illud communie emendabit. Ille vero cui convitium dictum est, si clamorem fecerit, justicia fiet ei.
[23.] In communia Perone, singulis annis in Nativitate sancti Johannis Baptiste, instituentur novi major, jurati et scabini hoc modo : duodecim majorie ministeriorum de propriis ministeriis super sacramentum suum eligent viginti quatuor homines de probioribus et magis legitimis, scilicet de singulis majoriis duos. Illi autem viginti quatuor, similiter super sacramentum suum, eligent decem juratos de probioribus et magis legitimis hominibus ville ; neque aliquis illorum viginti quatuor in illo anno poterit esse major vel juratus vel scabinus, nec electores juratorum in anno proximo sequenti esse poterunt. Predicti vero decem jurati electi, super juramentum suum eligent alios decem de probioribus et magis legitimis hominibus ville. Illi vero viginti eodem modo eligent alios decem. De illis autem triginta juratis electis, ipsi super sacramentum suum eligent unum in majorem et septem in scabinos. Et in numero illorum triginta juratorum, non eligentur aliqui qui se contingant linea consanguineitatis (sic) amplius quam duo in altero, si fieri potest ; si vero non potest fieri, duo tantum consanguinei, qui vulgo cognati germani appellantur. Veteres autem major et jurati et scabini, illis qui de novo sibi substituentur reddent rationem et compotum de talliis ville et negociis illius anni.
[24.] Cum autem major et jurati talliam facient pro negociis ville, illam facient per consilium sex hominum quos majores ministeriorum per juramentum suum eligent. Fiet autem super homines de communia et in communia manentes et hereditates eorumdem, et super pecunias ipsorum ubicumque fuerint, sine forifacto. Tallia vero servabitur ab illis sex hominibus et sex juratis quos major et jurati ad hoc apponent, et illam servabunt super juramentum suum. De illa etiam illi duodecim reddent rationem et computationem facient majori et juratis. Jurabunt etiam illi sex non jurati deputati ad custodiam tallie quod suppressum et secretum habebunt consilium majoris et juratorum ; nec anno sequenti illi duodecim talliam servabunt.
[25.] In omnibus emendationibus forifactorum nos et castellanus Perone habebimus portionem nostram, sicut hactenus habuimus.
[26.] Nullus potest emere hereditatem alterius justiciabilem per scabinos quin hereditas illa remaneat justiciabilis per scabinos. Similiter aliquis alterius hereditatem per scabinos justiciabilem in elemosinam recipere et tenere plus quam per annum et diem non potest, nisi de ea se fecerit justiciabilem vel eam in manum posuerit per scabinos justiciabilem.
[27.] Volumus etiam ut in villis infra banleugam suam constitutis eam habeant justiciam quam ibi hactenus habuerunt ; et si aliquem per forifactum suum juste banniverint, ballivus noster precipiet ne ille receptetur infra banleugam. Quod si, post inhibitionem ejus, in banleuga inventus fuerit, eum per ballivum nostrum capere poterunt.
Omnes insuper legitimas et rationabiles consuetudines quas burgenses Perone hactenus tenuerunt, eis concedimus et volumus ut eas observent sicut hactenus servaverunt per legitimam recordationem majoris et juratorum, salvo in omnibus jure nostro et ecclesiarum nostrarum et castellani Perone. Que ut perpetue stabilitatis robur obtineant, sigilli nostri auctoritate et regii nominis karactere inferius annotato, salvo in omnibus et ubique jure nostro (Monogramme) et sancte Ecclesie Dei et castellani Perone, presentem paginam confirmamus. Actum Parisius, anno Incarnationis dominice M° CC° nono, regni nostri anno tricesimo, astantibus in palatio nostro quorum nomina supposita sunt et signa. Dapifero nullo. Signum Guidonis buticularii. Signum Bartholomei camerarii. Signum Droconis constabularii. Datum vacante cancellaria, per manus fratris Garini.