1211, juillet. — Paris.

Philippe Auguste notifie le jugement rendu par sa cour dans les différends qui existaient entre la comtesse de Vermandois et le chapitre de Saint-Quentin, au sujet des droits de justice de la comtesse sur le chapitre, de la succession aux sergenteries tenues anciennement par le chapitre, des devoirs des serviteurs des chanoines en tant que membres de la commune, de l'obligation pour les chanoines de produire, lorsqu'ils en sont requis par la comtesse, l'instrument écrit de leurs privilèges, de l'affaire d'un calice d'or vendu par le chapitre et d'une châsse demandée à la comtesse, de la peine infligée aux bourgeois excommuniés, de l'obligation faite aux chanoines de jurer fidélité à la comtesse, enfin d'un procès pendant devant l'évêque de Meaux au sujet du droit de justice de la comtesse sur ceux de ses hommes qui acquièrent des fiefs du chapitre.

Référence : Jacques Boussard et Jacques Monicat (éd.), Recueil des actes de Philippe Auguste roi de France. Vol. 3 : Années du règne 28 à 36 (1er novembre 1206 - 31 octobre 1215), Paris, 1966, no1199.

A. Original, chirographe, scellé en cire verte, sur lacs de soie rouge. Hauteur, 190 mm. ; largeur, 260 mm. Archives nationales, J 232, Saint-Quentin, n° 3.

B. Copie, formules abrégées, du xiiie s., Registre A de Philippe Auguste, fol. 80.

C. Copie du xiiie s., Registre C de Philippe Auguste, fol. 73, d'après B.

D. Copie du xiiie s., Registre E de Philippe Auguste, fol. 177 v°, d'après C.

E. Copie du xiiie s., Registre F de Philippe Auguste, fol. 144 v°, d'après D.

F. Copie du début du xive s., Registre B de Philippe Auguste, fol. 84, d'après B.

G. Copie du début du xive s., Registre D de Philippe Auguste, fol. 95, d'après C.

H. Copie du xve s., Cartulaire de Saint-Quentin, Bibliothèque nationale de France, lat. 10070 (ancienne cote : Cartulaires, n° 104), fol. 94, d'après A.

I. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, Collection Grenier, vol. 111, fol. 136, d'après A.

J. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, ms. fr. 16650 (ancien Harlay 101.2), fol. 212, d'après A.

a. Héméré, Augusta Viromanduorum, Preuves, p. 50, d'après A.

b. Colliette, Mémoires pour servir à l'histoire du Vermandois, t. II, p. 546, d'après H.

c. Douët d'Arcq, Recherches sur les comtes de Beaumont, p. 61, d'après A.

d. Teulet, Layettes du Trésor des chartes, t. I, p. 366, n° 967, d'après A.

Indiqué : Charte de Philippe III le Hardi d'août 1279, notifiant un arrêt du Parlement, au sujet des privilèges d'un sergent du chapitre chargé de la boulangerie, cf. Colliette, Mémoires pour servir à l'histoire du Vermandois, t. II, p. 697, et Olim, t. II, p. 140, n° XXXVII.

Indiqué : Wauters, Table chronologique, t. III, p. 343.


Philippus Dei gratia Francorum rex. Noverint universi presentes pariter et futuri quod hec sunt capitula que proposita sunt coram nobis super discordiis et querelis que erant inter comitissam Sancti Quintini et capitulum Sancti Quintini, super quibus pax reformata est in hunc modum : arbitratum fuit in curia nostra quod si decanus et capitulum de aliquo terreno vellent conqueri ipsi comitisse, si capitulum vellet jus capere per comitissam, comitissa eis debet justiciam exhibere et ipsi se de hoc debent justiciare per ipsam. Item, si comitissa submonuerit decanum et capitulum pro aliquo, sufficere debet comitisse si decanus venerit ad submonitionem ipsius cum litteris capituli et cum tribus vel quatuor canonicis secum. Item, si de serjanteriis antiquis quas ecclesia Sancti Quintini habuit temporibus Radulfi et Philippi quondam comitum Viromandie, ita statutum est quod si ille qui serjanteriam tenuerit, transtulerit se ad religionem vel ita senex sit vel impotens quod suum non possit officium exercere, ille qui propinquior erit ei in genere succedet ei in eadem libertate in qua ille prius eam tenuerat, si tamen illam serjanteriam illi dimiserit, et ecclesia poterit eum justiciare sicut predecessorem suum, nec illum qui serjanteriam dimiserit poterit capitulum garantire aut defendere, nisi eum specialiter qui de ea tenens erit et saisitus. De illis autem communibus servientibus qui serviunt canonicis in propriis personis sine alterius interpositione persone, puta de illis qui serviunt de pane faciendo, de furno calefaciendo, et de buticulariis et de consimilibus ministrantibus, statutum est ut, si fuerint de communia, non erunt immunes ab honere et missionibus communie, nisi in propriis personis servitium suum fecerint. Item, si pro aliqua suborta querela inter capitulum et comitissam petat sibi comitissa exhiberi privilegium ecclesie quod de illa querela faciat mentionem, capitulum debet ei ostendere, vel decanus vel alius nomine capituli jurare debet quod hujusmodi privilegium nesciunt se habere nec dolo fecerunt quominus haberent ; si autem comitissa probare poterit quod tale habeant vel habuerint privilegium, probationes ejus sunt audiende. Item, de calice aureo de quo conquerebatur comitissa, respondit capitulum quod ipsum in massa conflatum vendidit et exinde bonos redditus emit, et quod adhuc lapides preciosos qui erant in illo habet repositos, et quod capitulum multociens obtulit ipsi comitisse quod si ipsa vellet loculum parare beato Quintino levando, capitulum redderet et ad hoc apponeret totum illud aurum et lapides memoratos ; super quo visum est nobis debere sufficere comitisse. Item, ex parte comitisse propositum est quod burgenses Sancti Quintini nullam debent emendam pro excommunicatione, nisi peccatoris tonsionem et penitentiam ; hoc autem ita diffinivimus quod emendam debent pecuniariam, sicuti fit per totum regnum nostrum, nisi exinde possint se tueri privilegio domini pape aut nostro. Item, conquestus est decanus Sancti Quintini quod comitissa hominem excommunicatum per annum et diem nolebat compellere ad satisfactionem, et diffinitum est a nobis quod comitissa tenetur ad hoc et inde potest levare suum forifactum, si tamen ei decanus legitime ostenderit ipsum juste fuisse excommunicatum. Item, super hoc quod comitissa petit ut singuli canonici post investituram suam faciant fidelitatem comitisse, diffinivimus quod ipsa debet esse in possessione illius juris, quia decanus Sancti Quintini et canonici qui presentes aderant cum eo recognoverunt coram nobis quod P. decanus de Crispiaco, statim ut investitus fuit de prebenda Sancti Quintini, requisitus a comitissa presente, ei fidelitatem juravit, decano et capitulo presentibus et non contradicentibus et ita consentientibus. De querela vero que vertebatur inter decanum et capitulum Sancti Quintini et comitissam, auctoritate apostolica, coram episcopo Meldensi et conjudicibus suis decano et thesaurario Meldensi, super eo quod comitissa dicebat neminem de vicecomitatu suo posse adquirere feodum hereditarium capituli, nisi salva justicia sua quam prius habebat in eodem homine manente in suo vicecomitatu, ita convenerunt inter se quod Droco Ruffus, burgensis de vicecomitatu, quitavit capitulo feodum capituli quod adquisierat et reversus est ad justiciam comitisse, et sic renuntiatum est liti a partibus quantum ad predictum Droconem de quo suborta erat questio, salvo jure ecclesie Sancti Quintini in posterum et comitisse quantum ad alios. Nos igitur, huic rei testimonium in posterum perhibentes, ad petitionem utriusque partis, presentem paginam sigilli nostri munimine precepimus roborari. Actum Parisius, anno Incarnationis dominice M° CC° undecimo, mense julio.


Localisation de l'acte

Make this Notebook Trusted to load map: File -> Trust Notebook