1214, mai au 31 octobre. — Chauny.
Philippe Auguste confirme, à la demande des parties, l'accord conclu entre l'abbé et le chapitre de Notre-Dame de Chauny, d'une part, le maire et la commune de Chauny, d'autre part, au sujet des moulins de Chauny ; cet accord définit les droits et les devoirs de l'abbé, des bourgeois, des meuniers et des voituriers, et règle le nombre des moulins qui peuvent être établis à Chauny.
A. Original jadis scellé en cire verte selon B. Hauteur, 276 mm. ; largeur actuelle, 243 mm. (en très mauvais état ; toute la partie droite est rongée et détruite), Archives municipales de Chauny, DD 13.
B. Copie du 22 avril 1331, dans un vidimus de Jehan de May, garde du scel de la baillie établie en la prévôté de Chauny, Archives municipales de Chauny, DD 13.
C. Copie authentique du 17 janvier 1382 n. st., Archives municipales de Chauny, DD 13.
D. Copie du xixe s., d'après les Preuves de l'« Histoire de Chauny » par Dom Christophe Labbé aujourd'hui détruite, pièces justificatives, n° 36, conservée à la Bibliothèque municipale de Chauny, n° 198 de l'inventaire du Musée, p. 566.
Indiqué : Ms. Poissonnier, n° 7 ; Bibliothèque municipale d'Amiens, ms. 1129, p. 179, n° 36, d'après l'« Histoire de Chauny », par Dom Labbé ; Souchon, Inventaire sommaire des Archives communales de la ville de Chauny, p. 103, d'après A.
Texte établi d'après A, complété d'après B et C.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Ph[ilippus] Dei gratia Francorum rex. [Noverint universi presentes pariter et futuri quod discor]dia que vertebatur inter abbatem et capitulum Calniacense et majorem et communiam ejusdem ville super molendinis de Calniaco sopita est in hunc m[odum : abbas debet querere summarios per terram et naves] per aquam ut suffitienter possit ducere et reducere bladum burgensium ad molendina Calniaci. De modio autem ducendo et red[ucendo habebit unum denarium et, si minus bladi fuerit ad advenantum, habebit], salva tamen moltura quam prius habebat. Molendinarius expulsabit bladum burgensium, si opus fuerit, sine farina et [mercede et, si boulengarius frumentum suum voluerit revanare propria manu vel] famuli sui, poterit revanare et, si revanari fatiat, molendinario de modio nummum dabit et, si minus habeat frumen[ti, minus dabit, salva tamen moltura quam prius habebat et, si bladum burgensium] aliqua de causa uno die et una nocte moretur in molendinis quod non possit molere, burgensis sine forifacto bladum illud [poterit molere ubicun]que voluerit. [Preterea, vecturarii qui bladum ducent et redu]cent jurabunt in monasterio Beate Marie coram abbate vel coram aliquo in loco abbatis existente et coram majore [communie, si interesse voluerit], quod ducent [bladum et reducent farinam bene et legitime et] in punctis in quibus reposcentur, et burgenses poterunt bladum suum ad molendina abbatis portare qualicumque vectura, s[i voluerint, sine j]amdicti num[mi solutione et salva moltura. Preterea, sciendum est] quod si quis de communia voluerit molere ad aliud molendinum, portare potest bladum suum propria vectura sua vel [famulo suo] vel pedisseca sua, ad [collum, sine carrigio et navi, nec aliquis] vecturam suam commodare vel locare poterit nec ab aliquo accomodare. Aliquis vecturarius extraneus non poterit venire in villam Calniaci ut qu[erat moltam et ducat ad extranea molendi]na, nisi ad molendina Calniaci. Abbas vero debet tradere tria molendina molentia burgensibus ad molendum bladum suum, [salvo] jure illorum qui de[g]ra[natum suum habebant ante istam compositionem], et si aliquis extraneus moleret, moltam suam moleret tantum, et post illum burgensis proximo moleret. Preterea, abbas [faciet quartum molendinum et burgenses habebunt tria mol]endin[a qualia volent] et quartum abbati remanebit ad fatiendum voluntatem suam et, quando quartum factum erit, burgenses habebunt illa [tria que volent. Abbas non potest quartum illud emendare ita quod alia tria vilescant] et, si fieri contigerit, abbas consilio molendinariorum de riveria emendaret et, si aquam deficere contigerit ita quod u[num de illis quatuor molendinis non possit molere, tria molendina molentia ad usum] ville remanebunt, salvo jure illorum qui degranatum suum habent. Preterea, si villam excrescere contigerit tantum quod plura [molendina oporteat fieri, abbas faceret sufficienter molendina et burgen]ses degranatum suum habebunt in illis sicuti in tribus aliis molendinis. Et sciendum est quod si quis ex parte abbatis vel [ex] parte [ville obviare punctis prescriptis presumpserit, nos vel baillivus noster de Calni]aco debemus emendare, nec in alia curia poterunt ire. Nos igitur, ad petitionem utriusque partis, predictam pacis reformatio[nem sicut in eorum auctenticis continetur, sigilli nostri munimine et regii nominis] karactere inferius annotato, salvo jure nostro, confirmamus. Actum apud Calniacum, anno Domini M° CC° quarto decimo, [regni vero nostri tricesimo quinto, astantibus in palacio nostro quorum nomi]na supposita sunt et signa. Dapifero nullo. Signum Guidonis buticularii. Signum Bartholomei camerarii. [Signum Droconis constabularii]. Data vacante (Monogramme) [cancellaria].