1215, mars. — Paris.
Philippe Auguste notifie les résultats de l'enquête qu'il a fait faire par les évêques de Paris et de Senlis, relativement aux privilèges des croisés.
A. Original perdu.
B. Copie, formules abrégées, du xiiie s., Registre C de Philippe Auguste, fol. 18 v°.
C. Copie, formules abrégées, du xiiie s., même registre, fol. 119 v°.
D. Copie du xive s., Registre D de Philippe Auguste, fol. 18, d'après B ou C.
E. Copie du xviiie s., par Dom Gérou, Bibliothèque nationale, Collection Moreau, vol. 119, fol. 137, d'après un manuscrit de la Chambre des Comptes de Paris.
a. Favyn, Le théâtre d'honneur et de chevalerie, t. II, p. 1552, sans doute d'après E.
b. D'Achery, Spicilegium, éd. in-fol., t. III, p. 577, d'après B ou D.
c. Ordonnances, t. I, p. 32, d'après B.
d. Recueil des historiens de la France, t. XVII, p. XLVII, d'après b.
e. Migne, Patrologie latine, t. CCXVII, col. 239, d'après b.
Texte établi d'après BCEa.
Philippus Dei gratia Francorum rex. Noveritis quod nos per dilectos et fideles nostros P. Parisiensem et G. Silvanectensem episcopos, ex assensu domini legati, fecimus diligenter inquiri qualiter sancta Ecclesia consuevit defendere crucesignatos et ipsorum crucesignatorum libertates ; qui, facta inquisitione pro bono pacis inter regnum et sacerdotium, usque ad instans concilium Romanum ista volunt observari : nullus crucesignatus, burgensis vel rusticus, sive mercator fuerit sive non, primo anno quo crucem assumpsit tallietur, nisi tallia prius fuerit imposita quam crucem assumeret et, si primo anno imposita fuerit, immunis erit secundo anno, nisi aliquid accipiatur pro exercitu ; tunc autem talliam esse impositam intelligimus, quando denuntiatum est alicui vel domui sue quantum debeat solvere seu ponere in tallia. Quia vero constat de consuetudine hactenus obtenta in regno Francie quod crucesignati debeant exercitum, nisi per speciale privilegium domini regis sint exempti, dicimus quod in exercitum quilibet crucesignatus de supradictis ire tenetur, sive ante citationem sive post crucesignetur ; si tamen debeat exercitum et si rex viderit expedire quod villa mittat in exercitum servientes potius quam illi qui sunt de villa vadant, poterit rex accipere pro exercitu de crucesignatis competenter, sed habebunt de cetero electionem crucesignati eundi in exercitum si voluerint, vel ponendi portionem suam in prisia pro redemptione exercitus facta et, si gravati fuerint de prisia, ad diocesanum episcopum vel ejus officialem habebunt recursum. Si vero crucesignatus habeat possessiones que debeant talliam, reddet talliam ac si non esset crucesignatus, et si neget possessiones debere talliam, probetur coram diocesano episcopo vel ejus officiali. De crucesignatis manentibus in communiis, dicimus quod si a communia aliquid accipiatur propter exercitum regis vel clausuram ville vel defensionem ville ab inimicis obsesse vel communie debitum factum et juratum reddi antequam crucem assumerent, partem suam ponent in prisia sicut alii non crucesignati. De debito vero contracto a communia post crucis assumptionem immunis erit crucesignatus usque ad presentem motam et quamdiu erit in peregrinatione. Si ballivi domini regis aliquem crucesignatum deprehenderint ad presens forefactum pro quo debeat membris mutilari vel vitam amittere secundum consuetudinem curie secularis, Ecclesia non defendet eum vel res ejus ; in aliis autem levioribus et minoribus forefactis pro quibus non debeat membris mutilari vel vitam amittere, non debet ballivus corpus crucesignati vel res ejus capere vel captum detinere, quin reddat absolute ipsum et res suas Ecclesie requirenti pro jure faciendo. Si autem in foro Ecclesie convictus fuerit de tali forefacto pro quo debeat juxta judicis secularis consuetudinem membris mutilari vel vitam amittere, Ecclesia nec ipsum nec res ejus amplius defendet ; de aliis convictus, in foro Ecclesie, secundum consuetudinem ville emendet leso. Quod si dominus rex alicui burgo vel civitati vel castello concesserit immunitatem exercitus, si petat rex aliquid de eis pro exercitu, crucesignati primo anno nichil ponent. De feodis autem et censivis, respondeat crucesignatus coram domino feodi vel censive et, si gravati fuerint, recurrent ad episcopum vel ejus officialem. Si vero crucesignatus conveniat quemcumque christianum super debito vel mobili vel injuria corporali sibi illata, vel a christianis conveniatur super premissis, electionem habet conveniendi eum sub judice seculari vel ecclesiastico sub quo maluerit. Nullus crucesignatus tenetur respondere in foro seculari, sed in ecclesiastico, exceptis feodis et censivis de quibus litigabunt coram dominis feodorum et censivarum. De possessione quam pacifice tenuerit per diem et annum donec perfecerit peregrinationem, observentur predicta Si autem super negotio crucesignatorum alique nove dubitationes emerserint, ad duos predictos episcopos recurratur. Ista pro bono pacis per totum domanium domini regis de crucesignatis pro terra Ierosolimitana usque ad concilium volumus observari, salvis jure et consuetudinibus regni Francie et auctoritate sacrosancte Romane Ecclesie per omnia salva. Actum Parisius, anno Domini M° CC° XIIII°, mense martio.