1219, 2 février. — Paris.
Ordonnance de Philippe Auguste pour les juifs de ses États.
A. Original perdu.
B. Copie du xiiie s., Registre C de Philippe Auguste, fol. 144.
C. Copie du xiiie s., Registre E de Philippe Auguste, fol. 294, d'après B.
D. Copie du xiiie s., Registre F de Philippe Auguste, fol. 245, d'après C.
E. Copie du xiiie s., Bibliothèque municipale d'Avranches, ms. 149, fol. 117.
F. Copie du xive s., Registre D de Philippe Auguste, fol. 186, d'après B.
G, H et I. Copies du xviie s., Ordonnances des rois de France colligées par Jean Du Tillet, Bibliothèque nationale, mss. franç. 16475, fol. 38 v°, 21192, p. 49, et 16199, fol. 53.
J. Copie du xviie s., Bibliothèque nationale, Collection Dupuy, vol. 532, fol. 26 v°, d'après un exemplaire des Ordonnances des rois de France de Jean du Tillet.
K. Copie par Peiresc, Bibliothèque municipale de Carpentras, ms. 1838, fol. 57, d'après un exemplaire des Ordonnances des rois de France de Du Tillet.
a. L. d'Achery, Spicilegium, 1re éd., t. VI, p. 471 ; nouv. éd., t. III, p. 589.
b. Dom Pommeraye, Sanctae Rotomagensis ecclesiae concilia, p. 206, d'après a.
c. Dom Bessin, Rotomagensis provinciae concilia, t. I, p. 127, d'après a.
d. Ordonnances des rois de France, t. I, p. 36, d'après B.
Indiqué : N. Delamare, Traité de la police, 2e éd., Paris, 1722, t. I, p. 302a, avec la date de 1222 ; É. Baluze, Bibliothèque nationale, Collection Baluze, vol. 74, fol. 159, d'après un ms. de Saint-Martial de Limoges, et même collection, vol. 65, fol. 340, d'après C avec renvoi à a ; Bibliothèque nationale, ms. franç. 21221, fol. 6 v° ; L. Fallue, Histoire politique et religieuse de l'église... de Rouen, p. 40.
Ordinatio pro facto judeorum.
Hec est constitucio quam fecit dominus rex de judeis potestatis sue anno Domini M° CC° octavo decimo, mense februario.
[1.] Nullus judeus ab octabis Purificationis Beate Marie in antea mutuo tradet alicui christiano qui propriis manibus laboret sicut agricola, sutor, carpentarius et hujusmodi, qui non habent hereditates vel mobilia unde possint sustentari nisi laborent propriis manibus. Nec debitum curret ultra annum a mutuo facto, et libra non lucrabitur per septimanam nisi tantum duos denarios.
[2.] Item nullus judeus mutuo tradet monacho vel canonico regulari, nisi de assensu abbatis et capituli sui et per literas suas patentes, nec alicui religioso sine assensu capitanei sui cum litteris suis patentibus.
[3.] Item nullus judeus accipiet in vadium ornamentum ecclesie aut vestimentum sanguinolentum aut madidum, aut ferrum carruce, aut animalia carruce, aut bladum non ventilatum.
[4.] Item si aliquis judeus militi vel burgensi vel mercatori mutuo pecuniam tradiderit, pro debito suo accipiet assignamentum a debitore hereditatis, tenementi vel redditus per assensum domini de quo debitor tenet. Et si debitor violenciam fecerit de assignamento, usura curret quamdiu durabit violencia post clamorem judei ; et ille qui violenciam fecerit domino regi emendabit, et ex quo factum fuerit assignamentum, non curret debitum nisi facta fuerit violencia, ut dictum est.
[5.] Item judei Normannie coram ballivo suo in assisiis que habent recordationem, vel coram ballivo, presentibus decem militibus, habebunt recordationem debitoris de summa debiti et de assignamento, ut ibi inrotulentur tam debita quam assignamenta. Si vero absente ballivo factum fuerit assignamentum et debitor noluerit venire coram ballivo et decem militibus vel in assisia, sicut dictum est, si judeus id probaverit per testes legitimos christianos, ballivus compellet debitorem et garentos nominatos coram se et decem militibus vel in assisia, ad faciendam recordationem et inrotulationem tam debiti quam assignamenti.
[6.] Si miles vel aliquis alius, quicumque fuerit, voluerit in vadium ponere equum suum vel vestimenta vel alias res mobiles, quecumque fuerint, judeo licebit accipere, et dominus rex super hoc se non intromittet.
[7.] De debitis mutuatis ante Purificationem non compelletur debitor aut ejus plegius vendere hereditatem suam aut redditus suos, nec propter hoc capientur corpora eorum, sed assignabuntur judeo due partes hereditatum aut reddituum tam debitoris quam plegii, et de tercia parte vivent ; nec propter hoc capientur animalia carruce debitoris aut culcitre aut alia utensilia domus sue.
[8.] Omnes debitores tam Francie quam Normannie qui non habent hereditates vel mobilia unde possint sustentari nisi laborent propriis manibus, habent respectum trium annorum ad solvendum debita sua, faciendo securitatem de quolibet tercio singulis annis reddendo.