1185, du 1er novembre, au 12 avril 1186. — Lorris.
Philippe Auguste confirme les coutumes accordées par Arnoul, abbé, et par les religieux de Ferrières à leurs hommes de corps demeurant dans la paroisse de Saint-Éloi et dans toute la banlieue de Ferrières.
A. Original scellé d'un sceau disparu et sans attache. Il y a une perforation centrale dans le repli qui est double, ce qui laisse supposer un scellement sur lacs de soie. Hauteur, 455 mm.; largeur, 388 mm. Archives départementales du Loiret, « Portefeuille des pièces les plus précieuses des archives du Loiret », n° 30.
A1. Traduction française du xiiie s., Archives départementales du Loiret, « Portefeuille des pièces les plus précieuses des archives du Loiret », n° 31.
B. Copie par François Duchesne, Bibliothèque nationale, Collection Duchesne, vol. 78, fol. 298.
C. Copie du xviiie s., Bibliothèque nationale, latin 12778, p. 88.
D. Analysé, Bibliothèque nationale, latin 12670, fol. 121 v° et 127.
a. Dom Guillaume Morin, Histoire générale des pays de Gastinois, Senonois et Hurepois, p. 705, d'après A, réimprimé par Paul Quesvers avec la publication de la traduction française citée en A1 (t. III, p. 167).
b. Édition partielle, avec traduction française et commentaire développé, par É. Perroy, La terre et les paysans en France aux xiie et xiiie siècles, Paris, 1973, n° VII, p. 123-151.
Indiqué : Gallia Christiana, t. XII, p. 164.
Indiqué : Maurice Prou, Les coutumes de Lorris, p. 112, n° 17.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Philippus Dei gratia Francorum rex. Noverint universi presentes pariter et futuri quod Arnulfus abbas totusque Ferrariensis ecclesie conventus omnes homines suos de corpore, tam mares quam feminas, in parrochia Sancti Eligii et in tota banliva ville Ferrariensis ad presens manentes, tam servientes ecclesie quidem quam alios, et uxores et filios et filias eorum, tam natos quam ex eis nascituros, manumittunt et ab omni servitutis jugo perpetue eximunt, pariter concedentes ut et isti et alii hospites sui in eadem parrochia manentes liberam eundi quocumque et quandocumque voluerint ac de suis rebus faciendi habeant licentiam ac potestatem tamquam liberi hospites. Limitatur autem banliva Ferrariensis ad hos terminos: a vado Turelle usque ad terram et nemus quod dicitur Grosletum; ab illa terra et nemore usque ad terram de Berovilla; ab illa terra usque ad terram que dicitur Campus Giraudi; ab illo campo, sicut via vadit que dicitur via Mali Consilii, usque ad aquam que dicitur Clareia; ab illa aqua usque ad terram et nemus quod Morini dicitur Casnetum; ab illa terra et nemore usque ad vallem que dicitur Vallis Goardi, et sicut Vallis Goardi vadit usque ad Fontem Bustorii, et sicut Fons Bustorii currit usque in Lupam, et sicut Lupa currit usque ad predictum vadum Turelle. Universos autem qui intra predictam banlivam manent vel deinceps mansuri venerint, ab omni demanda, exactione et tallia memorata quittat et absolvit ecclesia; propter cujusmodi quittationem, omnis domus que unum festum habuerit annuatim ecclesie V solidos census dabit. Et si aliquem plures domos habere contigerit, unam habebit pro granchia ad VI denarios de censu; de reliquarum singulis V dabit solidos. Si vero granchia, per heredum successionem seu quolibet alio modo, ad parrochiationem venerit, ad V solidos consuetudinis redibit, et ei qui granchiam tenuerat ad sex denarios de censu licebit aliam in terra ecclesie construere sub censu VI denariorum tenendam. Et sciendum quod, in supradicta manumissione et in hac quitatione, nullos de hominibus suis alterius parrochie recipit Ferrariensis ecclesia nec deinceps, sine nostro assensu, recipiet, preter Balduinum de Errevilla et uxorem Gilleberti de Branlis cum heredibus suis, quia domos et vineas habent in parrochia Sancti Eligii Ferrariensis. Omnes intra banlivam manentes tonleium reddent in die Martis tantummodo, sicut parrochiani Sancti Eligii reddere solent. In festo Sancti Petri in junio, quocumque die evenerit similiter tonleium reddent. Vinagia sua omnibus diebus reddent; foragia in crastino Sancti Martini reddere incipient, eo scilicet tenore quod, pro omni dolio majore vel minore quod vendetur, tres denarios ecclesie solvent. Bannum ecclesie toto mense junio durabit, et prima die julii bannum cambellani incipiet et per VIII dies durabit. Eo die quo bannum utrumque nuntiabitur omnes taberne totius banlive cadent; omnis quadriga que de foris veniet Ferrarias ad emendum vinum, alterutro banno durante, ubi voluerit accipere poterit, ita tamen quod, si unum modium emere voluerit, de banno unum sextarium accipiet; si medietatem modii, medietatem unius sextarii de banno accipiet; si quartam partem modii, quartam partem sextarii de banno accipiet. Carnifices reddent stallagia que debuerint. Vadia duelli ad consuetudinem Gastinesii exsolvent. Omnes feodi servientium cadent et venient ad censum in villenagium, ea ratione quod qui domum in feodo habuerat eam ab ecclesia Ferrariensi tenebit ad censum V solidorum, donec aliam in terra ecclesie habeat unde quinque solidos reddat. Si autem in terra ecclesie domum jam habet vel deinceps habuerit que non sit in feodo, de ea V solidos reddet sicut et alii. Domum vero suam de feodo cum alio feodo suo ad censum XII denariorum in villenagio tenebit. Feodus qui adeo modicus fuerit quod ad XII denarios esse non debeat, admensurabitur. Census autem predictus in octabis apostolorum Petri et Pauli in julio ecclesie reddetur. Consuetudinem botarum reddent qui eam reddere debent. Laudationes et venditiones sicut hactenus habite sunt reddentur. Feodus cambellani et majoris Ferrariarum erit ad homagium prestandum de manibus et servitium equi. Relique consuetudines et emendationes erunt ad consuetudinem Lorriaci quantum ad ecclesiam Ferrariensem et ipsius jura pertinet, absque roagio et messione servientium et carreto, salvis tamen certis censivis ecclesie vinearum, terrarum, nemorum et manufirmarum. Quociens novus abbas instituetur Ferrariis, singuli homines banlive Ferrariarum totidem quinque solidos electo, infra quintam decimam diem postquam regalia nostra receperit, dabunt quot quinque solidos annuatim de suis domibus reddunt, preter illos annuos censuales quinque solidos. Quociens abbas renovabitur, totiens hominibus predictis predictam immunitatem et consuetudines observandas assecurabit, et illi homines totiens abbati et capitulo fidelitatem, salva fidelitate nostra, prestabunt tamquam homines liberi. Pro utilitate vero Ferrariensis ecclesie, ad peticionem abbatis et capituli, predictam hominum manumissionem et quitationis immunitatem cum supradictis consuetudinibus concedimus, sub ea conditione quod nulli ex hominibus nostris de corpore, nulli ex hospitibus nostris seu burgensibus seu aliquibus qui nobis ad aliquod servitium tenentur prestandum, in hac libertate, nisi nostro assensu, recipientur, ita et quod universi homines illius libertatis, ad omnes citationes nostras, nostros nobis exercitus et equitationes debebunt quocumque eos ducere voluerimus, et singulis annis, pro demanda prepositi Castri Nantonis, quindecim libras tantum preposito nostro Castri Nantonis dabunt in crastino festi sancti Remigii; quas si eodem die non reddiderint, singuli de emendatione nobis quinque dabunt solidos qui partem suam illius demande, ultra diem illam, reddere distulerint. Hec igitur ut rata permaneant et inconcussam perpetuo sortiantur firmitatem, presentem cartam sigilli nostri auctoritate et regii nominis karactere subtus annotato communimus. Actum Lorriaci, anno incarnati Verbi M° C° LXXXV°, regni nostri anno VII°, astantibus in palatio nostro quorum nomina supposita sunt et signa. Signum comitis Theobaudi, dapiferi nostri. Signum Guidonis buticularii. Signum Mathei camerarii. Signum Radulfi constabularii.
Data vacante (Monogramme) cancellaria.